Ιστορική διαδρομή του πολιτικού συστήματος της Βρετανίας. Η Βουλή των Κοινοτήτων και η Βουλή των Λόρδων

Του Πέτρου Δίπλα.

Το πολιτικό σύστημα στη Βρετανία διαφέρει σημαντικά από το πολιτικό σύστημα των άλλων Ευρωπαϊκών χωρών άλλα και των Ηνωμένων Πολιτειών.

Στην βάση τους οι διαφορές εξηγούνται από το γεγονός ότι η τελευταία εχθρική εισβολή στην Βρετανία ήταν των Νορμανδών που νίκησαν των Αγγλοσάξονες το 1066 μ.Χ. Στην επόμενη χιλιετία υπήρξαν βέβαια επιθέσεις αλλά όλες ανεπιτυχείς, όπως το 1588 οι Ισπανοί με τον Φίλιππο Β’, οι Γάλλοι το 1803 με τον Ναπολέοντα και οι Γερμανοί με τον Χίτλερ το 1940.

Έτσι οι Βρετανοί δεν έζησαν τίποτε ανάλογο με την Αμερικανική ή την Γαλλική επανάσταση και επί 1,000 χρόνια δεν κατακτήθηκαν από κανέναν. Αντίθετα ήταν οι μεγαλύτεροι κατακτητές στην ιστορία. Και τελευταία στους 2 παγκόσμιους πολέμους ούτε κανείς τους επιτέθηκε (εκτός των γερμανικών βομβαρδισμών στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο), ούτε κανείς τους κατέκτησε.

Έτσι οι αλλαγές στη διάρκεια πολλών ετών ήταν αργές και σταδιακές αλλά παράλληλα και πρακτικές και βασισμένες στην συναίνεση. Αυτή είναι και η βασική αιτία που η Βρετανία δεν έχει γραπτό σύνταγμα. Βέβαια το Βρετανικό πολιτικό σύστημα δεν είναι ούτε το πιο τακτοποιημένο, ότι το πιο λογικό, ούτε το πιο δημοκρατικό, ούτε το πιο αποτελεσματικό.

Αντίθετα με την υπόλοιπη Ευρώπη η Βρετανία ήταν πάντα αποκομμένη και διαφορετική πολιτισμικά και αυτό εξηγεί ένα μόνιμο αντι-ευρωπαϊσμό που είναι και η ρίζα της αιτίας που οδήγησε στο Brexit το Ιούνιο του 2016.

Αποκομένη λοιπόν απο την υπόλοιπη Ευρώπη, η Βρετανική πολιτική σκηνή για πολλούς αιώνες χαρακτηρίστηκε από την προσπάθεια των πολιτών, αρχικά των αρχόντων και αργότερα όλου του λαού, να πάρουν εξουσίες από τον απόλυτο άρχοντα τον βασιλιά.

Tο 1215 ο Βασιλιάς Ιωάννης υποχρεώθηκε να υπογράψει τoν ‘Χάρτη των Δικαιωμάτων tου Ανθρώπου’ (‘Magna Carta’) και να μοιραστεί την εξουσία με τους αριστοκράτες. Αυτή θεωρείται η πρώτη διακήρυξη πολιτικών δικαιωμάτων στον κόσμο. Το 2015 ήταν η 800ή επέτειος της ‘Magna Carta’.

Το 1265 συγκαλείται την πρώτη Βρετανική βουλή στην οποία μετείχαν αριστοκράτες, κληρικοί και αντιπρόσωποι περιφερειών και επαρχιών. Η βουλή αυτή θεωρείται και η πρώτη βουλή του κόσμου. Έτσι στην Βρετανία σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες την Ευρώπης ο βασιλιάς χρειάζονταν την έγκριση της βουλής για να επιβάλλει φόρους.

Το 1341 δημιουργήθηκαν τα 2 κοινοβουλευτικά σώματα που υπάρχουν και σήμερα, Η Βουλή των Κοινοτήτων και η Βουλή των Λόρδων. Το σύστημα αυτό υπήρξε παράδειγμα για πολλές δημοκρατίες αργότερα.

Το 1689 με την ‘Διακήρυξη των Δικαιωμάτων’ (‘Bill of Rights’) – που ακόμα ισχύει – τέθηκαν οι περιορισμοί στις εξουσίες του βασιλιά και περιγράφηκαν τα δικαιώματα του Κοινοβουλίου καθώς και οι κανόνες ελευθερίας του λόγου σε αυτό. Επίσης περιγράφηκε ο τρόπος και τα κριτήρια των κοινοβουλευτικών εκλογών, καθώς και το δικαίωμα της έκφρασης γνώμης και πρότασης προς τον βασιλιά χωρίς το φόβο τιμωρίας.

Τον 19^ο αιώνα το δικαίωμα ψήφου επεκτάθηκε σταδιακά και το 1918 το δικαίωμα δόθηκε σε όλους πολίτες. Τέλος το 1970 μειώθηκε το όριο ηλικίας για τους ψηφοφόρους από 21 χρόνια στα 18.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο της Βρετανικής πολιτικής ιστορίας είναι το γεγονός ότι τα 3 τμήματα της χώρας (εκτός Αγγλίας) που απαρτίζουν τω Ηνωμένο Βασίλειο, η Σκωτία, η Ουαλία και η Βόρεια Ιρλανδία, έχουν ειδικό καθεστώς και διαθέτουν τοπική διακυβέρνηση με πολλές αρμοδιότητες.

Όμως η Αγγλία που αποτελεί το 85% του συνολικού Βρετανικού πληθυσμού (65 εκατομμύρια) κατά βάθος δεν θεωρεί ότι η χώρα αποτελεί μια ένωση ξεχωριστών περιφερειών και έτσι δεν έχει καμία σχέση με το ομοσπονδιακό σύστημα των 50 πολιτειών της Αμερικής. Γι’αυτό το λόγο στις εκλογές του Μαΐου 2015 το Εθνικό Κόμμα της Σκωτίας κέρδισε στη Σκωτία τις 56 από τα συνολικά 59 έδρες, καθώς οι Σκωτσέζοι θέλουν να δείχνουν την αντίθεσή τους με τα αγγλικά κόμματα.

Το Βρετανικό πολιτικό σύστημα έχει επικεφαλή του τον μονάρχη (τη Βασίλισσα σήμερα) του οποίου οι εξουσίες είναι πλέον τυπικές. Παρόλο αυτά ο βρετανός μονάρχης διατηρεί την εξουσία να αναθέτει σε κάποιο κόμμα την δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης. Στην πράξη αυτή την δυνατότητα την δίνει πάντα στο πλειοψηφούν κόμμα των εκλογών.

Το 1701 νομοθετήθηκε η απαγόρευση της βασιλικής οικογένειας να είναι καθολικοί. Όμως το 2015 νομοθετήθηκε η δυνατότητα του μονάρχη να παντρευτεί καθολική, ενώ ο ίδιος υποχρεωτικά πρέπει να είναι Αγγλικανός, μια που παράλληλα είναι και η κεφαλή της Εκκλησίας της Αγγλίας ‘Church of England’.

Το 2015 νομοθετήθηκε επίσης η δυνατότητα να διαδέχεται τον μονάρχη το μεγαλύτερο παιδί ανεξαρτήτως φύλου, ενώ μέχρι τότε μόνο στη περίπτωση μη υπάρχοντας άρρενος τέκνου μπορούσε να ανέβει στο θρόνο γυναίκα.

Το Κοινοβούλιο της Βρετανίας αποτελείται από 2 σώματα: την Βουλή των Κοινοτήτων (‘House of Commons’) που είναι και το σπουδαιότερο σώμα και την Γερουσία, ή Βουλή των Λόρδων (‘House of Lords’).

 Η Βουλή των Κοινοτήτων

Η Βουλή, για την οποία και γίνονται οι εκλογές στις 8 Ιουνίου, έχει 650 Βουλευτές, αριθμός που θεωρείται κάπως υπερβολικός για τον πληθυσμό της Βρετανίας. Πριν τις εκλογές του 2010 το ‘Συντηρητικό Κόμμα’ δήλωσε ότι θα μειώσει τις θέσεις κατά 10% (μείον 65 θέσεις) και το κόμμα των ‘Φιλελεύθερων Δημοκρατών’ είπε ότι πρέπει η μείωση να είναι πάνω από 20% (μείον 150 θέσεις). Όμως η Βουλή μπλόκαρε την όλη διαδικασία.

Εντελώς παράξενο και εντελώς ‘Βρετανικό’ είναι το γεγονός ενώ οι βουλευτές είναι 650 οι θέσεις στην Βουλή είναι 437! Τόσοι δηλαδή χωράνε στους μεγάλους πράσινους μακριούς πάγκους του Κοινοβουλίου. Η μόνη βουλή στο κόσμο που έχει και όρθιους βουλευτές. Αυτό γιατί το πρώτο κτίριο που συνεδρίαζε η Βουλή μέχρι το 1834 ήταν ο μεσαιωνικός ναός του Αγίου Στεφάνου στο Παλάτι το Ουέστμινστερ που χωρούσε γύρω στους 400 βουλευτές . Έτσι είπαν να το διατηρήσουν!

Ένα άλλο βρετανικό παράξενο ιστορικό κατάλοιπο είναι και ο τρόπος ψηφοφορίας στα διάφορα θέματα που εισάγονται για ψήφιση στη Βουλή.

Ο Προεδρεύων (‘The Speaker’) της Βουλής ρωτά όσους συμφωνούν να φωνάξουν ‘Aye’ (ΝΑΙ) και  όσους διαφωνούν ‘Nay’ (ΟΧΙ) και αποφασίζει ανάλογα με τον αριθμό των φωνών!

Εάν η διαφορά δεν είναι φανερή (ή κάποιος διαφωνεί με το αποτέλεσμα) τότε ο Πρόεδρος τους λέει να σηκωθούν πρώτα όσοι λένε ΝΑΙ και μετά όσοι λένε ΟΧΙ. Εάν και πάλι δεν φαίνεται η διαφορά τότε ο Πρόεδρος τους καλεί να σηκωθούν και να ψηφήσουν στους 2 διαδρόμους πίσω από τα έδρανα. Ένας διάδρομος για τα ΝΑΙ (‘Aye’) και ο άλλος διάδρομος για το ΟΧΙ (‘Nay’).

Ο χρόνος που δίνεται μέχρι την ψηφοφορία είναι μόνο 8 λεπτά.  Και εδώ τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο ‘Βρετανικά’.

Πολλοί Βουλευτές δεν βρίσκονται μέσα στην αίθουσα, όχι μόνο επειδή δεν χωράνε (είπαμε οι Βουλευτές είναι 650 και οι θέσεις μόνο 437) αλλά επειδή πολλοί είναι διασκορπισμένοι μέσα στο κτίριο του Κοινοβουλίου αλλά και στη γύρω περιοχή.

Για να ειδοποιηθούν να έρθουν να ψηφίσουν, υπάρχουν ειδικά κουδούνια 500 τον αριθμό στους διαδρόμους του Ουέστμινστερ και στα κοντινότερα μπαρ, εστιατόρια και ξενοδοχεία προκειμένου να ακούσουν το κάλεσμα οι βουλευτές.

Για του λόγου το αληθές ιδού ο κατάλογος των  καταστημάτων που έχουν τα ειδικά αυτά κουδούνια:

• Hispaniola Restaurant, Victoria Embankment
• Ermin’s Hotel, Caxton St.
• James Court Hotel, Buckingham Gate.
• National Liberal Club, Whitehall Place.
• Green’s Restaurant, Marsham St.
• Stephens Club, 34 Queen Anne’s Gate.
• Red Lion Public House, Parliament St.
• Germain Restaurant, Royal Westminster Hotel, Buckingham Palace Road.
• The Cinnamon Club, 30 Great Smith St.
• Royal Horseguard Hotel, Whitehall Place.
• Quillon Restaurant, 41 Buckingham Gate
• Kyms Restaurant, 70-71 Wilton Rd.
• Quirinale Restaurant, 1 Great Peter St.
• Marquis of Granby public house, 41 Romney St.
• Vitello Dor Restaurant, Church House.

Σύμφωνα με το νόμο, οι ιδιοκτήτες των παραπάνω καταστημάτων ‘είναι υποχρεωμένοι να συντηρούν τα κουδούνια σε άριστη κατάσταση’.

Μετά το κουδούνισμα, δεν είναι λίγες οι φορές που πολλοί βουλευτές (έχοντας κοπανήσει και λίγα ποτά) μπερδεύονται φθάνοντας τρέχοντας και αντί να πάνε στο διάδρομο του ΝΑΙ πάνε στο διάδρομο του ΟΧΙ και αντίστροφα, ψηφίζοντας λανθασμένα.

Κάθε βουλευτής εκπροσωπεί μια γεωγραφική περιοχή η οποία διαθέτει 60-80 χιλιάδες ψηφοφόρους.  Η μεγαλύτερη περιοχή στην Βρετανία είναι το Isle of Wight με περίπου 110 χιλιάδες ψηφοφόρους και η μικρότερη τα Νησιά ‘Na h-Eileanan an Iar’ στο βορρά με περίπου 22 χιλιάδες ψηφοφόρους.

Το εκλογικό σύστημα που ισχύει είναι το κυρίαρχο αγγλοσαξονικό (που ισχύει και στην ΗΠΑ και Καναδά)  δηλαδή το απλό πλειοψηφικό.

Η χώρα χωρίζεται σε 650 περιοχές όπου σε κάθε μια από αυτές εκλέγεται βουλευτής όποιος πάρει τις περισσότερες ψήφους. Άρα μπορεί ένα κόμμα να πάρει σε όλη την χώρα περισσοτέρους ψήφους από τα άλλα, όμως σε βουλευτές να πάρει λιγότερους.

Είναι πολύ ενδιαφέρον  να δει κανείς τα αποτελέσματα των εκλογών του Μαΐου 2015 για να δει που μπορεί να οδηγήσει αυτό το απλό πλειοψηφικό σύστημα.

Το Συντηρητικό Κόμμα με 36.9% των ψήφων πήρε 331 έδρες. Το Εργατικό Κόμμα με 6.5% λιγότερες ψήφους (30,4%) πήρε μόνο 232 έδρες. Και ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το αποτέλεσμα για το Κόμμα των Φιλελεύθερων Δημοκρατών οι οποίοι με το 7,9% των ψήφων πήραν μόνο 8 έδρες!!! Όταν το Εθνικό Κόμμα της Σκωτίας με μόνο 4,7% των ψήφων πήρε 56 έδρες.

Εάν ίσχυε ένα αναλογικό σύστημα το 25% των Βρετανών βουλευτών δεν θα είχε εκλεγεί και στη θέση τους θα είχαν εκλεγεί άλλοι.

Η Βουλή των Λόρδων

Η Βουλή των Λόρδων (House of Lords) είναι το κοινοβουλευτικό σώμα της Βρετανίας με σημαντικά μικρότερη δύναμη από τη Βουλή των Κοινοτήτων. Θεωρείται ως ένα άλλο ‘Βρετανικό’ παράδοξο που ανάλογο δεν υπάρχει σε καμία άλλη δημοκρατική χώρα.

Η Βουλή των Λόρδων είχε μεγαλύτερη δύναμη από την Βουλή των Κοινοτήτων μέχρι περίπου τα μέσα του 17ου αιώνα οπότε και οριστικά πλέον αρχίζει η αποδυνάμωσή της.

Από το 1911 η δύναμη της Βουλής των Λόρδων περιορίστηκε ακόμα περισσότερο και πλέον μπορεί βέβαια να μπλοκάρει αποφάσεις προϋπολογισμού, μέσα όμως στο χρονικό περιθώριο ενός μηνός. Όπως μπορεί να μπλοκάρει και άλλου είδους αποφάσεις μέσα όμως σε μια και μόνο συνεδρίαση.

Αποτέλεσμα των πολύ σφικτών αυτών προθεσμιών και διαδικασιών είναι τελικά η Βουλή των Λόρδων να μην μπορεί να μπλοκάρει τη θέληση και τις αποφάσεις της Βουλής των Κοινοτήτων.

Μάλιστα από το 1945 η Βουλή των Λόρδων δεν μπορεί να εναντιωθεί σε μέτρα που έχει εξαγγείλει το κόμμα που έχει κερδίσει τις πρόσφατες εκλογές και που έχει σχηματίσει κυβέρνηση.

Η Βουλή των Λόρδων δεν έχει συγκεκριμένο αριθμό μελών! Το τωρινό σώμα έχει 826 ισόβια μέλη (δηλαδή 164 μέλη περισσότερα από τη Βουλή των Κοινοτήτων.) Παλαιότερα ήταν ακόμα περισσότερα αλλά με τη μεταρρύθμιση του 1999 μειώθηκαν σε 666. Όμως από τότε όλοι οι πρωθυπουργοί διόριζαν καινούργια μέλη με πολύ γρηγορότερο ρυθμό από ότι τα παλαιά μέλη πέθαιναν. Η τελευταία μάλιστα κυβέρνηση του Ντέιβιντ Κάμερον διόρισε πάνω από 100 καινούργια μέλη.

Από τα 826 μέλη της Βουλής των Λόρδων μόνο τα 92 είναι κληρονομικά. Τα υπόλοιπα διορίζονται από την Βασίλισσα αλλά μετά από πρόταση της κυβέρνησης.

Σήμερα σχεδόν 200 από τα μέλη είναι παλιοί βουλευτές της Βουλής των Κοινοτήτων και άλλοι είναι προσωπικότητες από την εκπαίδευση, την υγεία, τον πολιτισμού κλπ. Επίσης 26 μέλη είναι αρχιεπίσκοποι και επίσκοποι της Εκκλησίας της Αγγλίας. Ο μέσος όρος ηλικίας των μελών είναι 69 έτη!

Ο χώρος που συνεδριάζει η Βουλή των Λόρδων είναι κοντά στο χώρο της Βουλής των Κοινοτήτων μόνο που οι πάγκοι που κάθονται τα μέλη είναι κόκκινοι και όχι πράσινοι.

Όμως εδώ το χωροταξικό είναι ακόμα εντονότερο. Ενώ τα μέλη της είναι πάνω από 800 τα καθίσματα φθάνουν μόνο για 230! Βέβαια λόγω της μικρότερης σημασίας της ψήφου της Βουλής των Λόρδων σπάνια δημιουργούνται προβλήματα αφού ακόμα και σε κρίσιμες συνεδριάσεις μερικές εκατοντάδες μέλη δεν εμφανίζονται.