Στις 8 Απριλίου συμπληρώνονται 50 χρόνια από το Πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο των Ρομά στο Λονδίνο το 1971, όπου και τέθηκαν οι βάσεις για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους σε διεθνές επίπεδο. Το 1990 στο 4ο Παγκόσμιο Συνέδριο Ρομά, που έλαβε χώρα στην Πολωνία, αποφασίστηκε να καθιερωθεί η 8η Απριλίου ως Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά. Οι Ρομά αποτελούν τη μεγαλύτερη μειονοτική κοινότητα της Ευρώπης με πληθυσμό που ξεπερνάει τα 10 εκατομμύρια σε χώρες μέλη της Ε.Ε. και ειδικά στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Η Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά έχει στόχο την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τα προβλήματα ένταξης των Ρομά και την φροντίδα των δικαιωμάτων τους για εκπαίδευση, εργασία, αξιοπρεπή στέγαση και τις βασικές υπηρεσίες υγείας. Στόχος είναι να αποφευχθούν τα φαινόμενα των ανισοτήτων, των διώξεων, της ρατσιστικής βίας, των διακρίσεων, της περιθωριοποίησης και του κοινωνικού αποκλεισμού αλλά και του φοβικού κλίματος που καλλιεργείται ακόμα και σήμερα εις βάρος των Ρομά. Οι Ρομά πλήρωσαν βαρύτατο φόρο αίματος στον Β’ Π.Π., όταν επιχειρήθηκε η συστηματική εξόντωσή τους και πάνω από 220.000 ψυχές χάθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το Αρχείο της ΕΡΤ με την αφορμή της Παγκόσμιας Ημέρας Ρομά παρουσιάζει την εκπομπή:
ΟΙ ΤΣΙΓΓΑΝΟΙ
Επεισόδιο 1ο:
“ΟΠΟΥ ΓΗΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΣ”
Το πρώτο επεισόδιο της σειράς «Οι Τσιγγάνοι» του Λευτέρη Χαρωνίτη, παραγωγής 1995, ασχολείται με τις ρίζες και την προέλευση των Τσιγγάνων από την βόρεια Ινδία και παρακολουθεί την πορεία τους ειδικά από τον 10ο αιώνα μ.Χ., όταν περιθωριοποιούνται μαζί με άλλες κοινωνικές ομάδες και τελικά εκδιώκονται από εκεί ως ανεπιθύμητοι. Περιγράφεται η διαδρομή που ακολούθησαν προς τη Δύση, το πέρασμά τους από την Αρμενία, την Περσία, τα εδάφη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και των Οθωμανών, φτάνοντας στη Μικρά Ασία και στη Βαλκανική χερσόνησο γύρω στον 14ο αιώνα μ.Χ., ενώ υπογραμμίζεται ότι η παραμονή τους κυρίως στον ελλάδικό χώρο αλλά και σε άλλες περιοχές των Βαλκανίων είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια.
Εξηγείται η σύνδεση της ελληνικής λαϊκής παράδοσης και κοινωνικής ιστορίας με τα επαγγέλματα των μουσικών και σιδηρουργών των Τσιγγάνων, τα οποία συνέβαλαν στην ελληνική παραδοσιακή μουσική και τη λαϊκή κουλτούρα, αλλά και στην οικονομία μέσω της στήριξης της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Σχολιάζεται επίσης ο νομαδισμός στην κουλτούρα των Ρομά και η πολυτεκνία ως φαινόμενο που διατηρείται στη σύγχρονη εποχή ως μέσο διατήρησης της συνοχής της κοινότητας και αποφυγής της αφομοίωσής της από την εκάστοτε πλειοψηφούσα κοινωνική ομάδα ή φυλή με την οποία έρχονται σε επαφή.
Η εκπομπή αναφέρεται σε παραδοσιακά επαγγέλματα των Τσιγγάνων όπως η καρεκλοποιία, η καλαθοποιία, αλλά και η μαντεία. Κατά τη διάρκεια της εκπομπής παρακολουθούμε πλάνα από την καθημερινότητα των Τσιγγάνων, από καταυλισμούς, άνδρες να κατασκευάζουν καλάθια και καρέκλες και γυναίκες να «λένε» τον καφέ ή να «διαβάζουν» το χέρι.
Ο Βαγγέλης Μαρσέλος, γλωσσολόγος με εξειδίκευση στη γλώσσα των Ρομά, μιλάει για την προφορική παράδοση και τις ρίζες της γλώσσας τους, η λαογράφος Μιράντα Τερζοπούλου περιγράφει τις περιπλανήσεις των Ρομά ανά τους αιώνες, η ανθρωπολόγος Έλσα Κοπάση αναλύει στοιχεία της κουλτούρας και του τρόπου ζωής των Ρομά και ο κοινωνιολόγος Γιώργος Λεπενιώτης μιλάει για το νομαδισμό και τα στοιχεία της επαγγελματικής δραστηριότητας των Τσιγγάνων που συνεισέφεραν στην εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας.
Έτος παραγωγής: 1995
Σενάριο – σκηνοθεσία: Λευτέρης Χαρωνίτης
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr