Στις 3 Ιανουαρίου 1911 έφυγε από τη ζωή ο σπουδαίος Έλληνας λογοτέχνης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Γεννήθηκε στη Σκιάθο το 1851 και μεγάλωσε εκεί, πήγε σχολείο στη Σκόπελο, στη Χαλκίδα και στην Αθήνα και φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς να ολοκληρώσει ποτέ τις σπουδές του. Η ζωή του χαρακτηρίστηκε ως λιτή και ασκητική, μοιρασμένη στο συγγραφικό του έργο και την εκκλησία. Από νεαρή ηλικία συνεργάστηκε με περιοδικά και εφημερίδες, μετέφρασε αγγλικά και γαλλικά λογοτεχνικά έργα, έγραψε ιστορικά μυθιστορήματα όπως «Μετανάστις» (1880), «Οι Έμποροι των Εθνών» (1883) και «Η Γυφτοπούλα» (1884), ενώ ασχολήθηκε και με την ποίηση. Όμως το διήγημα ήταν εκείνο που τον καλούσε πραγματικά. Το πρώτο του διήγημα ήταν ο «Χρήστος Μηλιόνης» (1885), ενώ από εκεί και έπειτα ασχολείται αποκλειστικά με το είδος αυτό: «Υπηρέτρα» (1888),«Σταχομαζώχτρα» (1889), «Μαυρομαντηλού» (1891), «Ολόγυρα, στη λίμνη» (1892), «Στο Χριστό στο κάστρο» (1892), «Η Νοσταλγός» (1894), «Σπιτάκι στο λιβάδι» (1896), «Η Χολεριασμένη» (1901), «Ο Πεντάρφανος» (1905), «Ο Νεκρός ταξιδιώτης» (1910), «Η Φόνισσα» (1903), «Οι Μάγισσες» (1900), «Ρόδινα Ακρογιάλια» (1908), «Το μοιρολόγι της φώκιας»(1908), «Το Αστεράκι» (1909), τα «Χριστουγεννιάτικα διηγήματα», τα « Πρωτοχρονιάτικα διηγήματα» και τα «Πασχαλινά διηγήματα». Τα θέματα των έργων του αντλούνται από τη ζωή απλών ανθρώπων στη Σκιάθο ή την Αθήνα, φαινομενικά ανήκουν στο είδος της ηθογραφίας, αλλά το έργο του Παπαδιαμάντη παραμένει βαθύτερο, εξαιρετικά προσωπικό και μοναδικό ως προς τις θεματικές και τη χρήση της ελληνικής γλώσσας. Χαρακτηριστικά της γραφής του ήταν η αγάπη της φύσης, η θρησκευτικότητα και η ευλάβεια. Θεωρείται σήμερα, αν όχι ο κορυφαίος, από τους σημαντικότερους διηγηματογράφους της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την επέτειο από το θάνατο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, παρουσιάζει την εκπομπή:
ΤΟ ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΤΡΥΓΟΝΙ
Ο ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ
Στο παρελθόν αλλά και πρόσφατα, έγιναν σημαντικές προσπάθειες μεταφοράς μυθιστορημάτων του Παπαδιαμάντη στον κινηματογράφο: «Άνθος του γιαλού», «Έρως — Ήρως», «Φόνισσα», «Μοιρολόι της φώκιας», «Ο Αμερικάνος», είναι μερικά από τα διηγήματα, που ανέβηκαν στο θεατρικό σανίδι. Ο Κώστας Φέρρης με τη «Φόνισσα» και ο Ευθύμης Χατζής με «Τα Ρόδινα ακρογιάλια», μιλούν για τις ταινίες τους, που με χρονική διαφορά εικοσιπέντε ετών (1974 και 1999) είναι οι δυο σημαντικότερες μεταφορές κειμένων του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στη μεγάλη οθόνη.
Ο Φέρρης μιλάει για την κινηματογράφηση της «Φόνισσας» και τη σημασία της για το πέρασμα από το φαντασιακό στο ρεαλιστικό και την απόδοσή του με κινηματογραφική γλώσσα στην ταινία του. Περιγράφει τις σκηνές των φόνων και τον τρόπο που κινηματογραφήθηκαν, από τον πρώτο φόνο, έπειτα στον κατά τύχη φόνο, στο σημάδι από τον άγιο και το φόνο των παιδιών στη στέρνα, μέχρι και το τελευταίο έγκλημα της Φραγκογιαννούς. Ο Φέρρης εξηγεί ότι ο Παπαδιαμάντης είναι ο ίδιος οι χαρακτήρες του, επισημαίνει ότι αφαίρεσαν το στοιχείο της θείας δίκης στο τέλος και ότι αυτή εκδηλώνεται με τις κινήσεις της μηχανής. Ο Φέρρης θεωρεί ότι τον Παπαδιαμάντη τον ενδιαφέρει η φύση, η πολιτεία, το χωριό, όχι η Σκιάθος, ενώ αναφέρεται και στο πλήθος των περιοχών όπου πραγματοποιήθηκαν τα γυρίσματα.
Ο Ευθύμης Χατζής σκηνοθέτης της ταινίας «Τα Ρόδινα ακρογιάλια», αναφέρεται στην επιθυμία που είχε όταν ακόμα ζούσε ακόμα στη Νέα Υόρκη να διαβάσει Παπαδιαμάντη και να γυρίσει μια ταινία μεγάλου μήκους στην Ελλάδα. Τον ενδιέφερε το θέμα του παθιασμένου έρωτα ο οποίος περνάει σε μια αγάπη με βαθύτερα στοιχεία όπως η θυσία και η ταπεινότητα. Στόχος του Χατζή ήταν να μεταφέρει τον λόγο του Παπαδιαμάντη στην κινηματογραφική εικόνα, μια μελέτη του φωτός, ένα πέρασμα από το σκοτάδι στο φως. Αναφέρεται επίσης στη συμμετοχή γνωστών ηθοποιών χωρίς λόγο, ενώ εκείνοι οι οποίοι μιλούν δεν ήταν επαγγελματίες ηθοποιοί. Τέλος ο Χατζής αναφέρεται στον αστείρευτο πλούτο που κρύβεται μέσα στο έργο του Παπαδιαμάντη.
Κατά τη διάρκεια της εκπομπής προβάλλονται πλάνα από τη «Φόνισσα» του Κώστα Φέρρη και «Τα Ρόδινα ακρογιάλια» του Ευθύμη Χατζή.
Σενάριο – Σκηνοθεσία : Μένος Δελιοτζάκης
Έρευνα : Γιάννης Μπασκόζος
Έτος παραγωγής: 2011
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.g