O Ελληνικής καταγωγής σκηνοθέτης, Ελία Καζάν (Elia Kazan – πραγματικό όνομα Ηλίας Καζαντζόγλου), γεννήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 1909 στην Κωνσταντινούπολη. Μόλις τεσσάρων ετών μετανάστευσε με τους γονείς του στη Γερμανία και έπειτα στις ΗΠΑ. Σπούδασε υποκριτική στο πανεπιστήμιο του Γέιλ και αργότερα στο Γκρουπ Θίατερ του Λι Στράσμπεργκ. Ξεκίνησε την καριέρα του ως ηθοποιός στη δεκαετία του ’30 σε θεατρικές παραστάσεις στο Μπρόντγουεϊ αλλά και σε κινηματογραφικές ταινίες. Η σκηνοθετική του πορεία ξεκινάει το 1937 και το 1947 βραβεύεται με Όσκαρ για τη «Συμφωνία Κυρίων» και ξανά για «Το Λιμάνι της Αγωνίας» το 1954, ενώ το 1999 θα τιμηθεί για το σύνολο της προσφοράς του στην 7η Τέχνη με το τρίτο αγαλματίδιο. Σκηνοθέτησε σημαντικές κινηματογραφικές ταινίες όπως οι: «Λεωφορείον ο Πόθος» (1951), «Ανατολικά της Εδέμ» (1955) και «Αμέρικα, Αμέρικα» (1963). Σημαντική ήταν και η σκηνοθετική του άποψη στο θέατρο με παραστάσεις που ξεχώρισαν όπως στα έργα «Λεωφορείον ο Πόθος», «Ο θάνατος του Εμποράκου» και «Λυσσασμένη Γάτα». Η κατάθεσή του στην Επιτροπή Αντι-αμερικανικών Δραστηριοτήτων, το 1952, συνέβαλε στον τερματισμό της καριέρας συναδέλφων του, στο πλαίσιο του κυνηγιού μαγισσών του Μακαρθισμού που επικρατούσε στις ΗΠΑ. Αποτέλεσε σημείο καμπής και πράξη που θα τον ακολουθούσε ως σκιά για το υπόλοιπο της πορείας του. Ο Ελία Καζάν έφυγε από τη ζωή στις 28 Σεπτεμβρίου 2003 και το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την επέτειο 20 ετών από το θάνατό του παρουσιάζει τις εκπομπές:
ΑΝΤ’ ΑΥΤΟΥ
ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
(video)
Σε αυτό το επεισόδιο της σειράς εκπομπών με τίτλο «Αντ’ Αυτού» και παρουσιάστρια την Εύη Κυριακοπούλου, ο σκηνοθέτης Παντελής Βούλγαρης μιλά για τον ελληνικής καταγωγής Αμερικανό σκηνοθέτη Eλία Καζάν.
Ο Βούλγαρης Μιλάει για τη φιλία τους που ξεκίνησε το 1976 στο Νέο Δελχί, όταν συναντήθηκαν τυχαία στο πλαίσιο ενός κινηματογραφικού φεστιβάλ όπου προβλήθηκε και η ταινία του Βούλγαρη «Happy day». Περιγράφει το βράδυ όταν είδε ο Καζάν την ταινία του αλλά και την επιγραμματική-πλην αυστηρή-κριτική που άσκησε αμέσως μετά στον ίδιο αλλά και στον Φέρρη για την ταινία του «Ο Προμηθέας σε δεύτερο πρόσωπο». Η δεύτερη φορά που συναντήθηκαν ήταν μέσω του συγγραφέα Νίκου Γκατζογιάννη και περιγράφει τη γοητεία που άσκησε στον Καζάν το πάθος με το οποίο επιχειρηματολογούσε η σύζυγος του Βούλγαρη, Ιωάννα Καρυστιάννη στην έντονη πολιτική συζήτηση που είχε ανοίξει στην παρέα.
Για τον χαρακτήρα του Καζάν ο Βούλγαρης εξηγεί ότι δύσκολα ανοίγεται στις δουλειές και στις συνεργασίες του και θεωρεί ότι μάλλον τελειώνουν μέσα του όταν ολοκληρωθούν οι ταινίες ή οι παραστάσεις στις οποίες προκύπτουν αυτές. Θυμάται όσα του είχε πει για μεγάλους αστέρες όπως οι Μάρλον Μπράντο, Τζέιμς Ντιν και Μοντγκόμερι Κλιφ. Περιγράφει τον συστηματικό και ταχύ τρόπο με τον οποίο εργαζόταν και το ότι διατηρούσε σχέσεις ξεκάθαρα επαγγελματικές αλλά και ανθρώπινες.
Ο Παντελής Βούλγαρης θυμάται στιγμιότυπα από τις διακοπές τους στην Άνδρο, τις βόλτες, τις κουβέντες που έκαναν, τα ενδιαφέροντα του Καζάν και τον τρόπο με τον οποίο παρατηρούσε και επικοινωνούσε με τον κόσμο που συναντούσαν. Υπογραμμίζει το πάθος του Καζάν για τον κινηματογράφο και τη σκηνοθεσία, ενώ περιγράφει περιστατικά από την επίσκεψή του στα γυρίσματα και στο μοντάζ της ταινίας του «Η φανέλα με το 9».
Ο Βούλγαρης αναφέρεται επίσης στην εμπλοκή του Καζάν στην περιπέτεια του Μακαρθισμού, αλλά στην ταινία που στόχευε να γυρίσει στην Ελλάδα βασισμένη στο μυθιστόρημά του «Πέρα από το Aιγαίο». Αναφέρεται στην κριτική του Καζάν για τις δικές του ταινίες και σημειώνει ότι του άρεσε περισσότερο από όλες «Το προξενιό της Άννας», ενώ μοιράζεται και την ιστορία της επίσκεψής του στη Νέα Υόρκη όπου τον φιλοξένησε ο Καζάν.
Οι καλύτερες ταινίες του Καζάν για τον Βούλγαρη είναι όσες που έκανε μετά τις περιπέτειές του με τις επιτροπές του γερουσιαστή Τζόζεφ Μακάρθι και εξηγεί ότι από τις συζητήσεις που είχαν κάνει, καταλάβαινε ότι ο Καζάν επέμενε ότι δεν είχε σχέση με το αριστερό κίνημα της εποχής και ότι ήταν μάλλον απογοητευμένος με τον κόσμο που ήταν κοντά σε όλη αυτή την ιστορία, την ίδια στιγμή που ένιωθε μονίμως ως ξένος στην Αμερική, μετανάστης, ενώ δεν θα άντεχε ούτε μια μέρα χωρίς να σκηνοθετήσει, για τον Βούλγαρη ήταν μια ακραία επιλογή του Καζάν, που δυστυχώς του συνέβη. Κατά τη διάρκεια της εκπομπής παρουσιάζεται φωτογραφικό υλικό με τον Ελία Καζάν και με το ζεύγος Ιωάννας Καρυστιάννη – Παντελή Βούλγαρη.
Σκηνοθεσία: ΠΑΝΔΩΡΑ ΜΟΥΡΙΚΗ
Δημοσιογραφική έρευνα – Παρουσίαση: ΕΥΗ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Έτος παραγωγής: 1998
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ -ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ 1970
ΑΦΙΞΗ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ ΕΛΙΑ ΚΑΖΑΝ ΣΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ
(video)
Παρακολουθούμε απόσπασμα ειδησεογραφικού υλικού από το 1976 με θέμα την άφιξη του Ελληνοαμερικανού σκηνοθέτη Ελία Καζάν στο αεροδρόμιο του Ελληνικού μαζί με το γιο του. Ο σκηνοθέτης απαντάει στα ελληνικά στις ερωτήσεις του δημοσιογράφου, Γιάννη Μητσόπουλου, για την προηγούμενη επίσκεψή του στην Ελλάδα, το σκοπό της επίσκεψής του στην Ελλάδα και την πιθανότητα να μείνει μόνιμα στην Ελλάδα.
Δείτε περισσότερα: http://archive.ert.gr