Ο Γιάννης Ψυχάρης φιλόλογος και λογοτέχνης υπήρξε από τους κυριότερους οπαδούς του δημοτικισμού, γνωστός για τον αγώνα του για την καθιέρωση της δημοτικής σε επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους. Σπούδασε στο Παρίσι φιλολογία και γλωσσολογία και ήρθε σε επαφή με Γάλλους λογοτέχνες. Το 1884 έγινε υφηγητής και αργότερα καθηγητής της νεοελληνικής φιλολογίας και γλώσσας στη Σχολή Ανώτερων Σπουδών στο Παρίσι καθώς και υφηγητής της Γλωσσολογίας στη Σορβόννη. Γεννήθηκε στο β΄μισό του 19ου αι. σε μία εποχή όπου τα εθνικά κράτη στόχευαν στον αυτοπροσδιορισμό τους και όπου η γλώσσα συνέχιζε να αναδεικνύεται σε βασικό στοιχείο εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας. Βασική θέση του Ψυχάρη ήταν ότι το γλωσσικό ζήτημα είναι εθνικό ζήτημα. Το συγγραφικό του έργο είναι γραμμένο στην γαλλική, την ελληνική και την ιταλική γλώσσα. Το γνωστότερο έργο του είναι το «Ταξίδι μου», που αποτέλεσε ορόσημο της έναρξης του δημοτικιστικού αγώνα και έγινε γνωστό στην Αθήνα μέσω του Παλαμά και του Ροΐδη.
Με αφορμή την ημερομηνία γέννησης του Γιάννη Ψυχάρη στις 15 Μαΐου 1854 το Αρχείο της ΕΡΤ ψηφιοποίησε και παρουσιάζει την εκπομπή:
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ
(video)
Εκπομπή της σειράς «Ιστορικές προσωπογραφίες» αφιερωμένη στον φιλόλογο και πανεπιστημιακό Γιάννη Ψυχάρη (γενν. 1854 – πέθ. 1929), σημαντική μορφή των νεοελληνικών γραμμάτων, ο οποίος αγωνίστηκε με πάθος για την επικράτηση της δημοτικής.
Γίνεται αναφορά στο πολύκροτο βιβλίο του «Το Tαξίδι μου», το οποίο κυκλοφόρησε το 1888 αποτελώντας το γλωσσικό μανιφέστο του υπέρ της δημοτικής. Αναλύεται η σημασία του και επισημαίνεται ότι αποτελεί την πρώτη ριζική αμφισβήτηση του παραδοσιακού-αρχαιολατρικού προσανατολισμού της ελληνικής κοινωνίας.
Δίνεται το ιστορικό πλαίσιο της εποχής που έδρασε ο Ψυχάρης, η οποία χαρακτηρίζεται από την όξυνση του γλωσσικού ζητήματος και την πόλωση μεταξύ καθαρευουσιάνων και δημοτικιστών. Σκιαγραφείται η προσωπικότητά του και επισημαίνεται ο δογματισμός του, ο οποίος ωστόσο δικαιολογείται εν μέρει από τα συμφραζόμενα της εποχή του. Παρατίθενται πληροφορίες σχετικά με την κοσμοπολίτικη μόρφωσή του, τις σπουδές του στη Βιέννη, τη Γερμανία και το Παρίσι, όπου και αναγορεύθηκε καθηγητής της νέας ελληνικής στη Σχολή Ζωντανών Ανατολικών Γλωσσών. Υπογραμμίζεται ότι διαφέρει από όλους τους δημοτικιστές που προηγήθηκαν, καθώς στήριξε τις γλωσσικές του θεωρίες στην επιστήμη της γλωσσολογίας.
Ιδιαίτερος λόγος γίνεται για τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό και τη διάσταση μεταξύ του Ψυχάρη και των οπαδών του δημοκρατικού δημοτικισμού. Γίνεται επίσης μνεία στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που ανέθεσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στους Γληνό, Δελμούζο και Τριανταφυλλίδη, και στην εξακολουθητικά επικριτική στάση του Ψυχάρη απέναντι στον Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
Στη διάρκεια της εκπομπής το επιστημονικό έργο και την προσωπικότητα του ρηξικέλευθου φιλολόγου αναδεικνύουν οι πανεπιστημιακοί Ξενοφών Κ. Κοκόλης, Εμμανουήλ Κριαράς και Νίκος Τερζής, καθώς και η ιστορικός Ρένα Πατρικίου.
Έτος παραγωγής: 1986
Σενάριο-σκηνοθεσία: Γιώργος Πετρίτσης
Φωτογραφία: Λευτέρης Παυλόπουλος
Αφηγητής: Γιάννης Λαμπρόπουλος
Αφηγήτρια: Άντζελα Παπαγεωργίου
Έρευνα-κείμενα: Γιάννης Τζαννετάκος
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr