Ο Γιάννης Ρίτσος, ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα, στις 11 Νοεμβρίου του 1990. Γεννημένος την Πρωτομαγιά του 1909 στη Μονεμβασιά, ήταν το μικρότερο από τα τέσσερα παιδιά του μεγαλοκτηματία Ε.Ρίτσου. Το 1924 ο Γιάννης Ρίτσος δημοσιεύει τα πρώτα ποιήματά του με το ψευδώνυμο «Ιδανικόν ‘Οραμα» στη Διάπλαση των Παίδων. Εγκαθίσταται μετά τις γυμνασιακές σπουδές του στην Αθήνα, και αρχίζει να εργάζεται–μετά και την οικονομική καταστροφή του πατέρα του. Στα μέσα της δεκαετίας του ’20 νοσεί από φυματίωση και νοσηλεύεται για μακρόχρονες περιόδους σε διάφορα σανατόρια. Κατά τη διάρκεια της τρίχρονης παραμονής του στο σανατόριο «Σωτηρία» έρχεται σε επαφή με μαρξιστές και διανοούμενους της εποχής, γεγονός που τον οδηγεί στο κομμουνιστικό κίνημα της εποχής. Λόγω της αριστερής του δράσης ο Γιάννης Ρίτσος έζησε για πολλά χρόνια στην εξορία (Μακρόνησος, Άη Στράτης, Λήμνος [1948-1951] και στα χρόνια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών στη Γυάρο, Λέρο, Σάμο).
Πολυγραφότατος, με ένα έργο που περιλαμβάνει πάνω από εκατό ποιητικές συλλογές-την πρώτη με τίτλο «Τρακτέρ» (1934)- πεζογραφήματα, μελέτες και θεατρικά έργα, ο Ρίτσος διακρίθηκε τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στο εξωτερικό. Ανάμεσα στις πολλές τιμητικές διακρίσεις που έλαβε είναι το Πρώτο Κρατικό βραβείο Ποίησης (για το έργο «Σονάτα του Σεληνόφωτος»), το Μέγα Διεθνές Βραβείο Ποίησης, το Βραβείο Ειρήνης Λένιν, το Βραβείο Ποιητή Διεθνούς Ειρήνης του ΟΗΕ κ.ά. Ο «Επιτάφιος» (1936), η «Ρωμιοσύνη» και η «Σονάτα υπό το Σεληνόφως» (1956) είναι τρία από τα πιο γνωστά έργα του.
Με αφορμή τα τριανταένα χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου μας ποιητή, το Αρχείο της ΕΡΤ προτείνει το σχετικό επεισόδιο της σειράς ντοκιμαντέρ του Τάσου Ψαρρά «Εποχές και Συγγραφείς» (παραγωγής 2002).
ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ
Επεισόδιο της σειράς «Εποχές και Συγγραφείς» το οποίο παρουσιάζει τη ζωή και το έργο του ποιητή Γιάννη Ρίτσου (γενν. 1909 – πέθ. 1990), παράλληλα με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του. Ο ποιητής αυτοβιογραφείται μιλώντας για τον γενέθλιο τόπο του, τη Μονεμβασιά, και τα παιδικά του χρόνια εκεί, τη σχέση με τη μητέρα του, τα τραυματικά γεγονότα της παιδικής του ηλικίας, τη μακρά περίοδο νοσηλείας του στο «Σωτηρία» αλλά και σε σανατόριο της Κρήτης. Παρατίθενται πληροφορίες σχετικά με τη μύησή του στον μαρξισμό και την τοποθέτησή του στον χώρο της Αριστεράς, ενώ γίνεται αναφορά στον ιδεολογικό στόχο της ποίησής του.
Ιδιαίτερη μνεία επιφυλάσσεται στον «Επιτάφιο» (1936) και στα ιστορικά γεγονότα που συνδέονται με τη σύνθεση αυτού του μακρόπνοου θρηνητικού ποιήματος. Ακολουθεί αναφορά στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου, που αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τα ποιητικά του έργα «Ρωμιοσύνη» και «Η Κυρά των Αμπελιών». Ο ποιητής μεταφέρει την εμπειρία του από τα σκληρά χρόνια της εξορίας του στη Μακρόνησο και τη Λήμνο, ενώ παράλληλα σχολιάζεται η ακατάπαυστη ποιητική παραγωγή αυτής της περιόδου.
Λόγος γίνεται για τη σχέση του με την ΕΔΑ και την «ήρεμη» περίοδο της ζωής του που ξεκινά το 1954, με αναφορά σε γεγονότα της προσωπικής του ζωής, όπως ο γάμος του, η γέννηση της κόρης του και η σχέση του με τη Σάμο. Γίνεται λόγος, ακόμη, για τον θεατρόμορφο ποιητικό μονόλογο «Σονάτα του Σεληνόφωτος» (1956), καθώς και για την ποιητική του παραγωγή κατά την ζοφερή περίοδο της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, κατά την οποία βρέθηκε εξόριστος στη Γυάρο και το Παρθένι της Λέρου.
Επισημαίνεται, ακόμη, η διεθνής αναγνώριση του έργου του ήδη από το 1968, η οποία εκφράστηκε-μεταξύ άλλων-με τη απονομή πολλών βραβείων (Μέγα Διεθνές Βραβείο Ποίησης, Βραβείο Δημητρόφ, Βραβείο Αλφρε ντε Βινυ, πρόταση για Νόμπελ Λογοτεχνίας, Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη, Μετάλλιο Ζολιό Κιουρί και άλλα). Τέλος σχολιάζεται το έργο του «Τερατώδες αριστούργημα» (1978) και τα πεζογραφήματά του με τίτλο «Εικονοστάσιο Ανωνύμων Αγίων» (1986), όπου πλέον ο ποιητής δεν καθοδηγείται από την ιδεολογική του ένταξη αλλά από μια βαθιά εξομολογητική διάθεση. Τέλος, αναφορά γίνεται στα ταξίδια του ποιητή στις χώρες του «Ανατολικού μπλοκ» κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘90.
Στη διάρκεια της εκπομπής μιλούν για το τεράστιο και πολύμορφο έργο του Ρίτσου οι κριτικοί λογοτεχνίας Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Ευριπίδης Γαραντούδης, η Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Σόνια Ιλίνσκαγια και η Επίκουρη Καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Πανεπιστημίου Αθηνών Τζίνα Καλογήρου, καθώς και οι ποιητές Κώστας Μαυρουδής και Γιώργος Μαρκόπουλος.
Τα πλάνα της συνέντευξης του Γιάννη Ρίτσου προέρχονται από το ντοκιμαντέρ γερμανικής παραγωγής «Γιάννης Ρίτσος» του Παντελή Βούλγαρη (1987). Στην εκπομπή περιλαμβάνονται και άλλα πλάνα αρχείου του ποιητή, ενώ, τέλος, αρχειακό υλικό αποτυπώνει και τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του, όπως η εξέγερση των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη το 1936, η περίοδος της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου, και η Δικτατορία των Συνταγματαρχών.
Σκηνοθεσία: Τάσος Ψαρράς
Έτος παραγωγής: 2002