Συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια από τη γέννηση του Γιάννη ή Ιάννη Ξενάκη, μιας από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της σύγχρονης μουσικής του 21ου αιώνα, ο οποίος γεννήθηκε στις 29 Μαΐου 1922 στη Βραΐλα της Ρουμανίας από Έλληνες γονείς και σταδιοδρόμησε στο χώρο της σύγχρονης πρωτοποριακής μουσικής στη Γαλλία.
Σπούδασε μουσική σύνθεση και αρχιτεκτονική κοντά σε μεγάλους δασκάλους και υπήρξε για πολλά χρόνια συνεργάτης του Λε Κορμπυζιέ (Le Corbusier) όταν το 1947 κατέφυγε στη Γαλλία ως πολιτικός πρόσφυγας. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πήρε μέρος στην Αντίσταση, φυλακίστηκε και στο τέλος του 1944, στη διάρκεια των Δεκεμβριανών τραυματίστηκε από μια βόμβα στο πρόσωπο που κατέστρεψε το αριστερό του μάτι.
Πολύπλευρη προσωπικότητα, ο Γιάννης Ξενάκης ξεχώρισε για την πρωτοπορία της δημιουργικής του σκέψης, ως ο συνθέτης που εισήγαγε πρώτος τον επιστημονικό λογισμό στη μουσική συνθετική διαδικασία. Στοχάστηκε δημιουργικά πάνω στην τομή μεταξύ μουσικής, μαθηματικών, επιστήμης και τεχνολογίας. Επινόησε συστήματα σύνθεσης που συσχέτιζαν τη μουσική με τη μαθηματική και αρχιτεκτονική του εμπειρία και εξέφραζαν τις φιλοσοφικές του ιδέες. Οι εργασίες του αναγνωρίστηκαν σ’ όλο τον κόσμο και τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία και διακρίσεις. Από το 1983 υπήρξε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Πέθανε στις 4 Φεβρουαρίου 2001 στο Παρίσι.
Το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει ένα μοναδικό ντοκουμέντο, μια εκπομπή της σειράς «Περισκόπιο», παραγωγής του 1987, που αναφέρεται στη σημαντική δημιουργία του Γιάννη Ξενάκη «Πολυαγωγία», ένα πρωτοποριακό σύστημα σύνθεσης με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή, που πρόσφατα είχε υιοθετηθεί στην Ελλάδα από το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας. Το ΚΣΥΜΕ, ιδρύθηκε το 1979 από τον Ιάννη Ξενάκη, τον Γιάννη Γ. Παπαϊωάννου και τον Στέφανο Βασιλειάδη, με στόχο την καλλιέργεια της ηλεκτροακουστικής μουσικής και των ηχητικών πρακτικών στην Ελλάδα, και είχε ως βάση διδασκαλίας και σύνθεσης το σύστημα πολυαγωγίας.
Είναι η εποχή, μετά το 1985, που αναπτύσσεται μια σειρά δράσεων, όπως εκδηλώσεις και σεμινάρια, με σκοπό την προβολή της ηλεκτρονικής μουσικής στην Ελλάδα, πρωτοβουλίες που έστρεψαν το ενδιαφέρον αρκετών νέων δημιουργών προς το είδος της πειραματικής μουσικής δεδομένης και της συμβολής των σύγχρονων τεχνολογικών επιτευγμάτων.
Η εκπομπή ανιχνεύει τη σχέση του Γιάννη Ξενάκη με την ηλεκτροακουστική μουσική και το ενδιαφέρον του για τη συνδυασμένη χρήση μαθηματικών μοντέλων και σύγχρονης τεχνολογίας. Ο Γιάννης Ξενάκης στην εκπομπή περιγράφει το ηλεκτρονικό σύστημα σύνθεσης που ονομάστηκε «UPIC-Πολυαγωγία», το οποίο δημιουργήθηκε από τον ίδιο μαζί με μια ομάδα ερευνητών το 1977 στο Παρίσι για να μεταφράζει σε ήχο σχέδια και άλλα οπτικά δεδομένα μέσω ηλεκτρομαγνητικής γραφίδας επάνω σ’ ένα ηλεκτρονικό τραπέζι. Το σύστημα αυτό έδωσε μοναδικές δυνατότητες για μουσική σύνθεση παγκοσμίως.
Το έργο του Ξενάκη «Πολύτοπο Μυκηνών», μια περφόρμανς που έλαβε χώρα το 1978 γύρω από τα ερείπια των Μυκηνών στην Πελοπόννησο, δημιουργήθηκε στο σύστημα πολυαγωγίας αποτελώντας το πρώτο παράδειγμα αυτής της διαδικασίας μουσικής σύνθεσης.
Συνεργάτες του Ξενάκη, στελέχη του Κέντρου Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας, μιλούν για τα πρώτα βήματα της πρωτοπόρου αυτής προσπάθειας και τονίζουν την προσφορά της στον μουσικό χώρο, όπως ο συνθέτης και μουσικολόγος Στέφανος Βασιλειάδης, καθώς και οι νεότεροι τότε Έλληνες συνθέτες που είχαν γράψει έργα με το σύστημα πολυαγωγίας, Χάρης Ξανθουδάκης και Δημήτρης Καμαρωτός. Παράλληλα παρουσιάζονται αποσπάσματα των έργων αυτών, ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των νέων συνθετικών τεχνικών. Ο φακός της εκπομπής καταγράφει τον εξοπλισμό του ΚΣΥΜΕ, βλέπουμε τα μέρη του συστήματος που επέτρεπαν τον σχεδιασμό και την ακρόαση κυματομορφών.
Στο τελευταίο μέρος της εκπομπής ο Γιάννης Ξενάκης αναφέρεται στη σχέση τέχνης και επιστήμης, και στα συστατικά στοιχεία της τέχνης, τη λογική και τη διαίσθηση. Μιλάει για το είδος της στοχαστικής μουσικής, για την επιδίωξη της καινοτομίας και το πρωτότυπο έργο με έμφαση στην έννοια του πειραματισμού.
Ημερομηνία πρώτης προβολής: 22/1/1987
Σκηνοθεσία: Σταύρος Καπλανίδης
Υπεύθυνη εκπομπής: Βάσω Κανελλοπούλου
Φωτογραφία: Συράκος Δανάλης
Δείτε περισσότερα στο archive.ert.gr