Στις 20 Ιουλίου 2022 συμπληρώνονται 48 χρόνια από την Τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κυπριακή Δημοκρατία. Η εισβολή ξεκίνησε πέντε μέρες μετά το πραξικόπημα της Εθνικής Φρουράς και του ΕΟΚΑ Β’ με στόχο την ανατροπή του προέδρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, μια καταστροφική επέμβαση που είχε σχεδιαστεί και διαταχθεί από τη δικτατορία των συνταγματαρχών στην Αθήνα. Η Τουρκία ισχυρίστηκε ότι η στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974, η οποία έμεινε γνωστή ως επιχείρηση Αττίλας, ήταν ειρηνευτική επέμβαση με βάση το άρθρο 4 της Συνθήκης Εγγυήσεων, όπως οριζόταν από τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου του 1959. Μετά και την επιχείρηση Αττίλας ΙΙ που ξεκίνησε στις 14 Αυγούστου, η Τουρκία κατέλαβε το 36,2% της Κύπρου, εκτοπίζοντας 150.000 Ελληνοκυπρίους και προκαλώντας απώλειες της τάξεως των 4.500-6.000 σε στρατιώτες και άμαχους (νεκροί και τραυματίες) αλλά και πάνω από 2.000 αγνοούμενους. Το Αρχείο της ΕΡΤ για την επέτειο μνήμης της Τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, παρουσιάζει την εκπομπή:
ΕΔΩ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
ΚΥΠΡΟΣ 1974-1984 ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ
(video)
Το αφιέρωμα της ΕΡΤ-1 για τα δέκα χρόνια από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, παραγωγής 1984, σε σκηνοθεσία Δάφνης Τζαφέρη και με ρεπορτάζ του Κώστα Σερέζη, παρουσιάζει μια αναδρομή στις εξελίξεις που σημειώθηκαν κατά την περίοδο 1974-1984 αναφορικά με το Κυπριακό ζήτημα. Πρόκειται για μία εκπομπή, η οποία είχε ως στόχο να εξηγήσει με ξεκάθαρο τρόπο την πορεία των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στην ελληνο-κυπριακή και την τουρκο-κυπριακή πλευρά, υπογραμμίζοντας τις πραγματικές προθέσεις και επιδιώξεις των τουρκο-κυπρίων και της Τουρκίας, αλλά και να προβάλλει μια σειρά από θετικές πολιτικές θέσεις και σχεδιασμούς που θα μπορούσαν να ευνοήσουν την εξέλιξη του Κυπριακού ζητήματος προς μία δίκαιη και βιώσιμη λύση.
Αρχικά παρουσιάζονται με συντομία τα γεγονότα του πραξικοπήματος της χούντας, στην τουρκική εισβολή, την προσφυγή της Κύπρου στον ΟΗΕ, την παράλληλη προσπάθεια για οικονομική ανασύνταξη της Κύπρου, τις διαπραγματεύσεις με την τουρκο-κυπριακή πλευρά και τις συναντήσεις Μακάριου-Ντεκτάς και Κυπριανού-Ντεκτάς, τον θάνατο του Μακάριου και την ανάληψη της προεδρίας από τον Σπύρο Κυπριανού, την επίσκεψη του πρωθυπουργού της Ελλάδας Ανδρέα Παπανδρέου στη μεγαλόνησο, την μονομερή ανακήρυξη του ψευδοκράτους, τις αποφάσεις και τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, αλλά και το ρόλο των γενικών γραμματέων του ΟΗΕ, Κουρτ Βαλντχάιμ και Χαβιέρ Πέρες ντε Κουέγιαρ.
Οι ελληνο-κύπριοι εντεταλμένοι συνομιλητές, Γλαύκος Κληρίδης, Τάσος Παπαδόπουλος, Γεώργιος Ιωαννίδης και Ανδρέας Μαυρομάτης μεταφέρουν την εμπειρία τους από τις διαπραγματεύσεις με την τουρκο-κυπριακή πλευρά και σκιαγραφούν τις τουρκικές προθέσεις και επιδιώξεις.
Ακολουθούν δηλώσεις του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Σπύρου Κυπριανού, καθώς και των πολιτικών αρχηγών των κομμάτων της Κύπρου, Εζεκίας Παπαϊωάννου (ΑΚΕΛ), Γλάυκος Κληρίδης (Δημοκρατικός Συναγερμός), Αλέξης γαλανός (κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΔΗΚΟ), Βάσσος Λυσσαρίδης (Σοσιαλιστική ΕΔΕΚ), Τάσος Παπαδόπουλος (Ένωση Κέντρου) και Αλέκος Μιχαηλίδης (Νέα Δημοκρατία παράταξη ΝΕΔΗΠΑ). Όλοι οι πολιτικοί εξηγούν τους τρόπους με τους οποίους θεωρούν ότι πρέπει να πορευθεί η Κύπρος προκειμένου να συνεχιστεί με επιτυχία ο αγώνας για δικαίωση και ανεξαρτησία, με κοινό γνώμονα την ανάγκη για ομοψυχία, διεθνοποίηση του ζητήματος, ενίσχυση της οικονομίας και της άμυνας του νησιού και της κινητοποίησης των διεθνών οργανισμών υπέρ μιας δίκαιης λύσης.
Αντίστοιχα μιλούν ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Ανδρέας Παπανδρέου, ο πρόεδρος της ΝΔ Ευάγγελος Αβέρωφ, ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, Χαρίλαος Φλωράκης, οι πρώην πρωθυπουργοί Παναγιώτης Κανελλόπουλος και Γεώργιος Ράλλης, ο βουλευτής Γεώργιος Μαύρος, ο Μανώλης Γλέζος για την ΕΔΑ και ο ευρωβουλευτής του ΚΚΕ Εσωτερικού, Λεωνίδας Κύρκος. Εξηγούν την οπτική τους σχετικά με το τι πρέπει να γίνει στο μέλλον υπέρ του Κυπριακού ζητήματος. Οι απόψεις αν και δεν συμφωνούν σε αρκετά σημεία, συμπίπτουν ως προς την ανάγκη χάραξης σταθερής εθνικής πολιτικής στήριξης της Κύπρου από την Ελλάδα με κάθε δυνατό μέσο, οικονομικό, στρατιωτικό και διπλωματικό, την διεθνοποίηση του ζητήματος και την ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινής γνώμης.
Ως προς την προσπάθεια για την ενημέρωση της διεθνούς κοινής γνώμης και την κινητοποίηση των διεθνών οργανισμών υπέρ μιας δίκαιης και βιώσιμης λύσης για την Κύπρο που θα ακυρώνει τις επεκτατικές και διχοτομικές βλέψεις της τουρκικής πλευράς, μιλούν ο γερουσιαστής των ΗΠΑ, Πολ Σαρμπάνης, ο τελευταίος Βρετανός κυβερνήτης της Κύπρου, Λόρδος Κάρατον, επικεφαλής της οργάνωσης «Φίλοι της Κύπρου» στο Λονδίνο, καθώς και ο Γάλλος βουλευτής Αλέν Βιβιέν επικεφαλής της ίδιας οργάνωσης στο Παρίσι.
Κείμενα-ρεπορτάζ: ΚΩΣΤΑΣ ΣΕΡΕΖΗΣ
Σκηνοθεσία: ΔΑΦΝΗ ΤΖΑΦΕΡΗ
Πρώτη τηλεοπτική προβολή: 20 Ιουλίου 1984