Ο Κώστας Αξελός ήταν Έλληνας στοχαστής και φιλόσοφος, γεννήθηκε στην Αθήνα στις 26 Ιουνίου 1924, φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ το 1941 κι έγινε στέλεχος του ΚΚΕ και διαφωτιστής σε θέματα προπαγάνδας, πολέμησε στα Δεκεμβριανά, φυλακίστηκε τραυματισμένος και καταδικάστηκε σε θάνατο για τη δράση του στον ΕΛΑΣ. Ο Αξελός απέδρασε και επιβιβάστηκε στο πορτογαλικό πλοίο Ματαρόα στα τέλη του 1945, μαζί με τους Κορνήλιο Καστοριάδη, Κώστα Παπαϊωάννου, Κωνσταντίνο Βυζάντιο, Μιμίκα Κρανάκη, Κώστα Κουλεντιανό, Νίκο Σβορώνο και άλλους, με προορισμό το Παρίσι και με υποτροφία του Γαλλικού Ινστιτούτου από τη γαλλική κυβέρνηση. Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο από στρατοδικείο στην Ελλάδα ενώ το 1946 αποχώρησε από το KKE. Σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόννη, όπου και δίδαξε (1962-1973), χωρίς ποτέ να γίνει καθηγητής, ενώ από το 1950 έως το 1957 εκπόνησε τις δύο διδακτορικές διατριβές του «Ο Ηράκλειτος και η Φιλοσοφία» και «Ο Μαρξ στοχαστής της τεχνικής». Ο Αξελός προσπάθησε στο έργο του να προσεγγίσει τη σκέψη των Μαρξ, Νίτσε, Φρόιντ και Χάιντεγκερ, με εργαλείο την μελέτη της προσωκρατικής φιλοσοφίας, δηλαδή τη σκέψη του Ηράκλειτου και του Παρμενίδη. Το 1952 κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο “Φιλοσοφικές Δοκιμές“. Ασχολήθηκε με την αρχισυνταξία του περιοδικού Arguments (Επιχειρήματα) κατά την περίοδο 1956-1962, και ίδρυσε και διηύθυνε την ομώνυμη φιλοσοφική σειρά στις Εditions de Minuit, από τις οποίες εκδόθηκαν και τα περισσότερα έργα του. Συνδέθηκε στενά με μεγάλους διανοούμενους όπως ο Martin Heidegger, ο Jacques Lacan, ο André Breton, ο Georges Bataille, ο Κορνήλιος Καστοριάδης και ο Κώστας Παπαϊωάννου. Συγκρούστηκε σφοδρά με τον Ζαν Πολ Σαρτρ επειδή δήλωσε δημόσια ότι η σκέψη του Σαρτρ δεν ήταν πρωτότυπη αλλά μία αναδιατύπωση παλαιότερων φιλοσοφικών ιδεών, ενώ ο Σαρτρ με τη σειρά του τον κατηγορούσε διότι εγκατέλειψε τον κομμουνισμό. Ο Αξελός έγραψε είκοσι τέσσερα βιβλία και πλήθος κειμένων τα οποία μεταφράστηκαν σε δεκαέξι γλώσσες. Πέθανε στις 4 Φεβρουαρίου 2010 στο Παρίσι, σε ηλικία 86 ετών. Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την επέτειο από τον θάνατό του παρουσιάζει την εκπομπή:
ΣΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
ΚΩΣΤΑΣ ΑΞΕΛΟΣ
(video)
Το επεισόδιο της σειράς Στα Μονοπάτια της Σκέψης, παραγωγής 1992 και σε σκηνοθεσία Γιάννη Κασπίρη, μας ταξιδεύει μέχρι το Παρίσι και παρουσιάζει μία συζήτηση του φιλόσοφου και στοχαστή Κώστα Αξελού με τον καθηγητή Γιάγκο Ανδρεάδη. Μιλάει για το κεντρικό πρόβλημα της καταγωγής της σκέψης, τις διαφορετικές απαντήσεις που έχουν δοθεί και την δική του προσέγγιση ότι δηλαδή η σκέψη εισβάλλει σαν μια ριζική στροφή στην ιστορία του κόσμου που καθιστά το ζώο ως άνθρωπο. Στη σύγχρονη εποχή θεωρεί ότι οι άνθρωποι απειλούνται από τη μη-σκέψη. Μιλάει για τον Ηράκλειτο και τον Παρμενίδη και το ερώτημα της σημασίας του όντος, ενώ ο Ανδρεάδης ρωτάει γιατί η σύγχρονη σκέψη επιστρέφει στους προσωκρατικούς. Ο Αξελός με τη σειρά του εξηγεί ότι από τον 19ο αιώνα τους μελέτησαν με βάση τη λογική, την ψυχολογία, την κοινωνιολογία, την ηθική, την αισθητική κλπ, αλλά οι προσεγγίσεις αυτές χάνουν τον στόχο των προσωκρατικών, ο οποίος ήταν η απαρχή μιας δυτικοευρωπαϊκής σκέψης. Αν η σκέψη τους πρόκειται για μια προσπάθεια απάντησης του νοήματος της ύπαρξης, τότε στο τέλος του 20ου αιώνα η πρόκληση είναι να τεθεί ένα άλλο ερώτημα, του πώς ξετυλίγεται ο κόσμος. Ο Αξελός μιλάει για τον Λόγο στον Ηράκλειτο ως γλώσσα και σκέψη στο σύνολο του Κόσμου, μια αντι-ολοκληρωτική σκέψη, και σκέφτεται τη σχέση προσωκρατικών και σωκρατικών φιλοσόφων ως τη συνοχή και το χρόνο, ως ρήξη και συνέχεια μαζί, ένα πέρασμα δηλαδή από τη σκέψη στη φιλοσοφία. Το παιχνίδι του Κόσμου ή παιχνίδι του Χρόνου αποτελεί το κέντρο της στοχαστικής προσπάθειας του Αξελού. Εξηγεί ότι ο Κόσμος ξετυλίγεται επειδή ξετυλίγεται, οι άνθρωποι είναι παίκτες, παιχνίδια και εμπαιζόμενοι από τον κόσμο και δεν υπάρχει γενική απάντηση στο γιατί ξετυλίγεται ο κόσμος. Οι άνθρωποι στην προσπάθεια να στοχαστούν πάνω σε αυτόν, συχνά τον μετατρέπουν σε ένα μικρό κόσμο της δράσης τους και αγωνιούν μέσα σε αυτά τα στενά όρια (ψυχολογία, αισθητική, κοινωνιολογία, ηθική). Για τον Αξελό υπάρχει μια οδός βατή, με τις δυσκολίες της βεβαίως, η οποία οδηγεί προς το ανοιχτό Όλον, στο οποίο μπορούν οι άνθρωποι να ενταχθούν υπακούοντας το ρυθμό του Χρόνου. Ο Αξελός αναφέρει ότι ο Μύθος είναι μια ιστορία ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους και ότι οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν συνώνυμη τη Μυθολογία και το Μύθο. Μέσα στο πέρασμα των αιώνων, ο λόγος έτεινε προς μία αυτονόμηση, όμως ο λόγος και ο μύθος ενώνονται και χωρίζονται διαρκώς, η σκέψη δεν είναι απόλυτα ρασιοναλιστική και σήμερα η κινητήρια δύναμη είναι μία μυθολογοτεχνολογική δύναμη. Ο Ανδρεάδης τον ρωτάει για Χάιντεγκερ και τη Σχολή της Φρανκφούρτης, συγκεκριμένα για την προσέγγιση της έννοιας της τεχνικής και της τεχνολογίας και τη διαφορά της δικής του σκέψης και ο Αξελός εξηγεί ότι οι στοχαστές της Σχολής της Φρανκφούρτης βλέπουν ότι όλα γίνονται εμπόρευμα, αλλά η οπτική τους είναι στενά κοινωνιολογική, δεν είναι κεντρικά στοχαστική, ενώ ο Χάιντεγκερ βλέπει στην τεχνική την κεντρική μορφή της εποχής μας, πιστεύει ότι μπορεί να ξεπεραστεί από έναν επερχόμενο θεό, ενώ ο Αξελός θεωρεί ότι αυτό μπορεί να συμβεί μόνο με μία συμφιλίωση με το όλον και το μηδέν.
Ακολούθως ο Αξελός περιγράφει την πρώτη αίσθηση που προκάλεσε σε εκείνον το Παρίσι. Μιλάει για την φιλοσοφική του παιδεία στην Ελλάδα από τον Ηράκλειτο έως τον Χέγκελ , τον Μαρξ και τον Νίτσε και για τη Γαλλία όπου χάρη στον Χάιντεγκερ ο οποίος υπήρξε καθηγητής του, γνώρισε τη σκέψη του, έγιναν φίλοι, τον μετέφρασε, αλλά διακόπηκε η σχέση τους όταν είδε ότι υπήρχε μια στενότητα στο να αναγνωρίσει ο Χάιντεγκερ το ναζιστικό στοιχείο στο έργο του, χωρίς βέβαια ο ίδιος να είναι ναζιστής, στη διαφορετική τους θέση, του Χάιντεγκερ για το είναι των όντων, και του Αξελού για τον κόσμο, ενώ υπογραμμίζει και ότι ο Χάιντεγκερ στα τελευταία του γραπτά αναφέρει ότι μόνο ένας θεός μπορεί να σώσει τον άνθρωπο.
Για τον Αξελό η σκέψη πλέον δεν σχετίζεται τόσο με την τραγωδία, προτιμάει να την χαρακτηρίζει ως ανοιχτή, δηλαδή ως ουσία της περιπλάνησης. Εξηγεί ότι μπορούν οι άνθρωποι, όπως ο Οιδίποδας, αναγνωρίζοντας την καταστροφή, τη σκέψη και την περιπλάνηση, να οδηγηθούν σε μία νέα εποχή, στην ανεξαρτησία από την τυραννία του σωστού, του ωραίου, του καλού, του ηθικού, σε ένα στοχαστικό άνοιγμα χωρίς ιδιοκτησία του εαυτού, του συντρόφου, των φίλων, των ιδεών και των πραγμάτων. Τότε θα αντιληφθούν ότι ο ίδιος ο άνθρωπος είναι ιδιοκτησία ενός κόσμου που αγνοεί κάθε τέτοια έννοια. Ο Αξελός μιλάει για μία ανοιχτή φιλική σκέψη μακριά από κάθε έννοια ιδιοκτησίας, όπου ο άνθρωπος ορίζεται ως “ομιλούν απόσπασμα του κόσμου”. Μιλάει επίσης για τη σκέψη του πεπρωμένου όχι ως άλλοθι για αυτό που γίνεται, αλλά ως πράξη που εμφανίζεται σε ό,τι κάνει και σκέφτεται.
Οι σκέψεις που έχει διατυπώσει για το τέλος της τέχνης, της φιλοσοφίας, της πολιτικής αντιλαμβάνεται ότι έχουν δημιουργήσει παρεξηγήσεις και διευκρινίζει ότι ο ίδιος μιλάει για το τέλος της μεγάλης τέχνης, πολιτικής, φιλοσοφίας ένα τέλος που δυνητικά διαρκεί ακόμα περισσότερο από το ίδιο το πράγμα. Αναφέρεται επίσης στη σχέση μαθητή και δασκάλου και εύχεται την εγκατάλειψη των οποιονδήποτε δογματικών στηριγμάτων, εύχεται ακόμα η σκέψη να τον κυριαρχεί ολοένα και περισσότερο, να υφίσταται ολοένα και λιγότερο η έννοια της ιδιοκτησίας και το ξεπέρασμα κάθε οντολογίας. Ο Χάιντεγκερ στάθηκε στο Είναι και προσπάθησε να το ξεπεράσει. Ο Αξελός προσπαθεί στη σκέψη και στη ζωή του να ξεπεράσει το Είναι. Το Είναι με Ε κεφαλαίο είναι για τον Αξελό ένα ακόμα προσωπείο του κόσμου, σε μία εποχή που η διάκριση προσώπου και προσωπείου τείνει στην εξάλειψή της.
Σκηνοθεσία: ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΣΠΙΡΗΣ
Επιμέλεια: ΓΙΑΓΚΟΣ ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ
Έτος παραγωγής: 1992
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr