Ο Μανώλης Καλομοίρης θεωρείται από τις κεντρικές μορφές της ελληνικής μουσικής του 20ου αιώνα, κεντρικός εκφραστής της Εθνικής Σχολής και κορυφαίος Έλληνας μουσουργός. Συνδύασε το δημοτικό τραγούδι και την ελληνική παράδοση με τις δυτικές τεχνικές σύνθεσης. Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1883 και σπούδασε μουσική στην Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα και τη Βιέννη, έζησε για λίγα χρόνια στο Χάρκοβο της Ουκρανίας, όπου δίδαξε πιάνο στη σχολή Ομπολένσκι. Επιστρέφει στην Αθήνα και παρουσιάζει τα πρώτα του μουσικά έργα γραμμένα σε δημοτική γλώσσα, συνδέεται με το κίνημα του δημοτικισμού και με σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών όπως οι Κωστής Παλαμάς, Άγγελος Σικελιανός και Νίκος Καζαντζάκης. Ο ίδιος θα ξεχωρίσει στα μουσικά πράγματα του τόπου και θα τιμηθεί με πολλές διακρίσεις, βραβεία και μετάλλια.
Ο Καλομοίρης ως χαρακτήρας ήταν πληθωρικός, συχνά δέχθηκε έντονη κριτική για το έργο του αλλά και ο ίδιος άσκησε έντονη κριτική σε συναδέλφους του ενώ γνωστή είναι η αρνητική του στάση απέναντι στην Επτανησιακή Σχολή και τους εκπροσώπους της κατηγορώντας τους για «ιταλισμό» και για την απόστασή τους από τα ελληνικά θέματα.
Το έργο του περιλαμβάνει περισσότερα από 220 έργα (ορχηστρική μουσική, όπερες, έργα για φωνή και ορχήστρα, κύκλους τραγουδιών και μουσική δωματίου) και έχει μελοποιήσει πολλά ποιητικά κείμενα του Κωστή Παλαμά, του Άγγελου Σικελιανού, του Ιωάννη Γρυπάρη, και του Διονύσιου Σολωμού. Σημαντικά ανάμεσά τους θεωρούνται οι όπερες «Ο Πρωτομάστορας» (1915), το «Δαχτυλίδι της Μάνας» (1917), η «Συμφωνία της Λεβεντιάς» (1929) και ο κύκλος τραγουδιών «Μαγιοβότανα» (1912-1913) σε ποίηση Κωστή Παλαμά.
Σημαντικό επίσης ήταν και το συγγραφικό του έργο, έγραψε περισσότερα από 1500 άρθρα και κριτικές σε εφημερίδες και περιοδικά, συνέγραψε μουσικοπαιδαγωγικά βιβλία, ίδρυσε το Εθνικό Ωδείο το 1926, βοήθησε στην ίδρυση της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1946 και υπήρξε για πολλά χρόνια πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών. Ο Μανώλης Καλομοίρης έφυγε από τη ζωή στις 3 Απριλίου του 1962 και δεν πρόλαβε να ακούσει το τελευταίο λυρικό του έργο «Κωνσταντίνος Παλαιολόγος» (1961), το οποίο έκανε πρεμιέρα στο Ηρώδειο στις 12 Αυγούστου 1962.
Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την επέτειο 60 ετών από το θάνατο του Μανώλη Καλομοίρη παρουσιάζει την εκπομπή:
ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ
ΜΑΝΩΛΗΣ ΚΑΛΟΜΟΙΡΗΣ
(video)
Στο ντοκιμαντέρ του Ερμή Βελλόπουλου αφιερωμένο στον Έλληνα συνθέτη ΜΑνώλη Καλομοίρη, παραγωγής 1993, Ο Αλέξης Κωστάλας σε ρόλο αφηγητή προλογίζει το έργο του Καλομοίρη «Μηνάς ο ρέμπελος κουρσάρος στο Αιγαίο» (1940), ενώ ακολουθεί αρχειακό υλικό με παράσταση της Συμφωνικής Ορχήστρας ΕΡΤ και αρχιμουσικό τον Δημήτρη Χωραφά από εκδήλωση για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του συνθέτη.
Στη συνέχεια παρακολουθούμε πλάνα από το σπίτι του Καλομοίρη στο Παλαιό Φάληρο, όπου ήταν η μόνιμη κατοικία του για την περίοδο 1926-1962. Η Χαρά Καλομοίρη, εγγονή του, μιλάει για τις αναμνήσεις που έχει με τον παππού της στο σπίτι. Αναφέρονται βιογραφικά στοιχεία του Μανώλη Καλομοίρη, σχετικά με την καταγωγή και την οικογένεια του, περιγράφονται οι σπουδές μουσικής στη Βιέννη, η παραμονή στο Χάρκοβο της Ρωσίας και η επιστροφή στην Αθήνα.
Μέσα από τις περιγραφές και τα σχόλια σημαντικών μουσικών, μαέστρων και μουσικολόγων όπως ο Γιώργος Λεωτσάκος, ο Φίλιππος Τσαλαχούρης, ο Βύρων Φιδετζής, ο Λεωνίδας Ζώρας και ο Δημήτρης Γιάννου, παρουσιάζεται η πολυδιάστατη και συχνά αντιφατική προσωπικότητα του Καλομοίρη, εξηγείται το έργο του σε διαφορετικά μουσικά είδη, συμφωνικά, τραγούδια και όπερα , ενώ σχολιάζεται ο ιδιαίτερος και πληθωρικός του χαρακτήρας και οι επικρατούσες απόψεις για τον ίδιο και τη σημασία του έργου του.
Κατά τη διάρκεια της εκπομπής παρακολουθούμε οπτικοακουστικό και ηχητικό αρχειακό υλικό με τη φωνή του ίδιου του μουσουργού, καθώς και πλάνα και αποσπάσματα από παραστάσεις έργων του Μανώλη Καλομοίρη στη Λυρική Σκηνή και στο Ηρώδειο, όπως ο «Πρωτομάστορας» (1915), «Το Δαχτυλίδι της μάνας» 1917, «Ανατολή» 1945 και «Τα ξωτικά νερά» 1950, το «Συμφωνικό κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα» (1935), «Η συμφωνία της Λεβεντιάς» (1920), «Η συμφωνία των ανίδεων και καλών ανθρώπων» (1931).
Σενάριο: ΒΑΣΙΛΗΣ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ
Τηλεοπτική διασκευή – σκηνοθεσία: ΕΡΜΗΣ ΒΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ
Πρώτη τηλεοπτική προβολή: 25 Ιανουαρίου 1994
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr