Ο Νίκος Μαμαγκάκης από τους πιο σημαντικούς Έλληνες συνθέτες γεννήθηκε στο Ρέθυμνο στις 3 Μαρτίου 1929 και πέθανε στην Αθήνα στις 24 Ιουλίου 2013. Συνθέτης τεράστιας εμβέλειας, διακρίθηκε στα περισσότερα είδη της μουσικής σύνθεσης από τη μουσική παράδοση της πατρίδας του της Κρήτης έως την πρωτοποριακή ηλεκτρονική μουσική και από το ρεμπέτικο τραγούδι έως το συμφωνικό έργο. Έγραψε μουσική για τον κινηματογράφο τόσο για τον πιο εμπορικό του Φίνου, όσο και για τον Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο, για τις ταινίες του Τάκη Κανελλόπουλου και του Νίκου Περάκη και για τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο. Υπήρξε από τους πρώτους που έκαναν ηλεκτρονική μουσική το 1955, στο στούντιο Siemens στο Μόναχο και δημιούργησε στο χώρο της αβάν γκαρντ. Μελοποίησε και «έντυσε» μουσικά κείμενα και ποιήματα δημιουργών όπως των Ρίτσου, Σεφέρη, Πρεβελάκη, Μπρεχτ, Παπαδιαμάντη, Καζαντζάκη, Βάρναλη, Καβάφη, Χορτάτση, Εγγονόπουλου, Ελύτη, αντλώντας από την ελληνική λογοτεχνία σημαντικό μέρος του υλικού του, όπως από το γραπτό λόγο του Κρητικού θεάτρου. Είχε συνεργαστεί με τον Ξενάκη και είχε συνδεθεί με τον Βαμβακάρη και τον Τσιτσάνη. Ο Μαμαγκάκης έγραψε μουσική για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου. Μετέγραψε ρεμπέτικα για συμφωνική ορχήστρα και έκανε ενορχηστρώσεις για τέσσερις δίσκους της Σωτηρίας Μπέλλου. Είχε φίλους ποιητές (όπως τον Ρίτσο που συνυπέγραψαν το 1972 τα «11 λαϊκά τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου»). Στα μεγάλα έργα του συγκαταλέγονται: η όπερα «Ερωτόκριτος και Αρετούσα», η «Οδύσσεια» του Καζαντζάκη, το «Μέγα Ορατόριο» των Ελλήνων του Στρατηγού Μακρυγιάννη.
Δείτε από το Αρχείο της ΕΡΤ για τα δέκα χρόνια από τον θάνατό του, την τελευταία συνέντευξη του μεγάλου δημιουργού στο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ και του Τάκη Σακελλαρίου “Νίκος Μαμαγκάκης, Λόγος Τελευταίος”.
ΝΙΚΟΣ ΜΑΜΑΓΚΑΚΗΣ
ΛΟΓΟΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ
(video)
Στο ντοκιμαντέρ, ο Νίκος Μαμαγκάκης, ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της νεοελληνικής μουσικής, εξομολογείται για τελευταία φορά, λίγους μήνες πριν «φύγει» από τη ζωή τον Ιούλιο του 2013, μετουσιώνοντας 84 χρόνια εμπειριών και πολυδιάστατου μουσικού έργου σε λόγο άμεσο, καθημερινό. Μιλά στο φακό το 2012 ενώ βρίσκονταν σε εξέλιξη οι προετοιμασίες για μια μεγάλη συναυλία αφιερωμένη στο έργο του με τη Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ και το Φεβρουάριο του 2013 στο σπίτι του στο Μετς. Η αφήγηση του Ν. Μαμαγκάκη, ο οποίος με αυτοκριτική διάθεση επικεντρώνεται σε σημαντικούς σταθμούς της ζωής και της τέχνης του και εκφράζει τις σκέψεις του, καθώς και το σημαντικό αρχειακό οπτικοακουστικό υλικό που προβάλλεται, φωτίζουν την πολυσχιδή προσωπικότητα και το έργο του Ρεθυμνιώτη μουσικοσυνθέτη.
Μιλώντας για τα μουσικά του ερεθίσματα ήδη από τα χρόνια της παιδικής του ηλικίας στο Ρέθυμνο, ο Νίκος Μαμαγκάκης υπογραμμίζει την έφεση που είχε από μικρός στη μουσική και αναφέρεται στις επιρροές που δέχθηκε από το οικογενειακό του περιβάλλον, ιδίως από τον λυράρη και εξάδελφό του Ανδρέα Ροδινό, ο οποίος υπήρξε κορυφαίος εκπρόσωπος της λαϊκής μουσικής της Κρήτης. Μετά την Κατοχή βρέθηκε στην Αθήνα όπου ξεκίνησε τις σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών. Περιγράφει πώς συνδέθηκε με τη μεγάλη «σχολή των ρεμπέτηδων» και το θρυλικό μπαράκι του Μάριου (Δαλέζιου) στην Ομόνοια, ξεχωριστό κομμάτι της ιστορίας του ρεμπέτικου και λαϊκού τραγουδιού μετά τον πόλεμο, ζωντανεύοντας εικόνες από εκείνα τα χρόνια.
Στη συνέχεια έφυγε στο Μόναχο όπου συνέχισε με υποτροφία τις σπουδές του στη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου δίπλα στον σπουδαίο Καρλ Όρφ (Carl Orff). Παράλληλα, δουλεύει στο στούντιο ηλεκτρονικής μουσικής της Siemens. Μιλά για τους δασκάλους του όπως τον συνθέτη Josef Anton Riedl και για την επιλογή του να εκφραστεί μέσα από την πρωτοποριακή μουσική φόρμα της αβάν γκαρντ. Αναφέρεται επίσης στην απόφασή του να επιστρέψει στην Ελλάδα. Αφηγείται τη συμμετοχή του στον διαγωνισμό του Αθηναϊκού Τεχνολογικού Ινστιτούτου για το βραβείο Μ. Χατζιδάκι το 1962 όπου κέρδισε το δεύτερο βραβείο με το έργο του «Μονόλογος» για βιολοντσέλο σόλο. Μιλά ακόμη για τον Μάνο Χατζιδάκι και για τη συνεργασία τους.
Στην εργογραφία του συγκαταλέγονται όλα τα είδη όπως, μουσική για το θέατρο, για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, όπερες, ηλεκτρονική μουσική, κύκλοι τραγουδιών. Αναφέρεται στις ενορχηστρώσεις του στο πλαίσιο της συνεργασίας του με τη δισκογραφική εταιρεία Lyra. Μιλά για την πολυμορφία και την αντίφαση που απαντάται στο έργο του, καθώς έγραψε συνθετικά έργα με πρωτοποριακές για την εποχή του ενορχηστρώσεις παράλληλα με τη μουσική του για ξένα και ελληνικά φιλμ και τα εμπορικά τραγούδια που έγιναν κινηματογραφικές επιτυχίες. Ειδική αναφορά κάνει στη συνεργασία του με τον Φίνο και τον Νίκο Περάκη. Επίσης, στη μουσική επένδυση της ταινίας του Τάκη Κανελλόπουλου «Η Εκδρομή» και στη μουσική που έγραψε για την πολύωρη γερμανική ταινία (56 ώρες φιλμ με πάνω από 20 ώρες μουσικής) του Έντγκαρ Ράιτζ (Edgar Reitz) «Πατρίδα» (Heimat Ι, ΙΙ), 1984.
Στο τελευταίο μέρος, γίνεται λόγος για τη σχέση του με την ποίηση και τα εναύσματα της παιδικής του ηλικίας που οφείλει στη μητέρα του, για τα τραγουδήματά της και τις αφηγήσεις της. Στη δημιουργική πορεία του συνθέτη ξεχωριστή θέση κατέχει η μελοποιημένη ποίηση με την κρητική καλλιτεχνική παράδοση, λόγια και λαϊκή, να καταλαμβάνει επίσης μέρος της εργογραφίας του («Ερωφίλη», «Ερωτόκριτος»). Ο ίδιος μιλά για το πρώτο ποίημα που μελοποίησε, ήταν της ποιήτριας Χαράς Κρίσπου, και για τη φιλία του με ποιητές, με έμφαση στη σχέση του με τον λαϊκό λογοτέχνη και μαντιναδολόγο Κωστή Φραγκούλη από τη Σητεία που έγραφε στο κρητικό ιδίωμα.
Ακούγονται έργα του Νίκου Μαμαγκάκη και παρουσιάζονται αποσπάσματα από ταινίες με μουσική επένδυση δική του. Προβάλλονται, επίσης, μοναδικά διασωθέντα αποσπάσματα από τις πρόβες και την τελευταία συναυλία προς τιμήν του από τη Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ, καθώς και σημαντικό οπτικοακουστικό υλικό, μέρη του οποίου δημοσιοποιούνται για πρώτη φορά. Το υλικό αντλήθηκε από το προσωπικό αρχείο του συνθέτη, αλλά και από αρχεία του εσωτερικού και του εξωτερικού.
Έρευνα-σενάριο-σκηνοθεσία: Τάκης Σακελλαρίου
Έτος παραγωγής: 2018
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr