Φέτος συμπληρώνονται 43 χρόνια από τον θάνατο του Νίκου Ξυλούρη, ο οποίος “έφυγε” από τη ζωή στην ακμή της καριέρας του, στις 8 Φεβρουαρίου 1980. Η φωνή και το προσωπικό του ύφος στιγμάτισαν ερμηνευτικά τα τραγούδια που ερμήνευσε.
Ο Νίκος Ξυλούρης ή Ψαρονίκος, γεννήθηκε το 1936, στα Ανώγεια Μυλοποτάμου Ρεθύμνου της Κρήτης από οικογένεια με μουσική παράδοση και πολλούς λυράρηδες. Στα πέντε του χρόνια, όταν οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό του, ξεριζώθηκε από τον τόπο του μαζί με τους υπόλοιπους κατοίκους, οι οποίοι μεταφέρθηκαν σε χωριό της επαρχίας Μυλοποτάμου όπου παρέμειναν μέχρι και την απελευθέρωση της Κρήτης. Σε νεαρή ακόμα ηλικία απόκτησε την πρώτη του λύρα και πολύ γρήγορα άρχισε να παίζει σε γάμους και πανηγύρια. Στα 17 του αποφάσισε να μετακομίσει στο Ηράκλειο και έπιασε δουλειά στο νυχτερινό κέντρο “Κάστρο”. Το 1958 παντρεύεται με την Ουρανία Μελαμπιανάκη με την οποία απέκτησε δύο παιδιά. Το Νοέμβριο του 1958, ηχογραφεί στην Αθήνα τον πρώτο του δίσκο με τίτλο “Μια μαυροφόρα που περνά” ο οποίος σημειώνει γνωρίζει σπουδαία αναγνώριση στο χώρο της κρητικής μουσικής.
Το 1969 ηχογραφεί το δίσκο “Ανυφαντού”, μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του που σημειώνει μεγάλες πωλήσεις. Τον Απρίλιο του 1969 εμφανίζεται για πρώτη φορά σε ένα κρητικό μαγαζί στην Αθήνα όπου ο κόσμος τον αποθεώνει. Η συνάντησή του με τον Τάκη Λαμπρόπουλο, διευθυντή της εταιρείας COLUMBIA, ήταν αφορμή να περάσει από την κρητική μουσική στην έντεχνη. Έτσι προκύπτει το 1971 η συνεργασία του με το Γιάννη Μαρκόπουλο στα «Ριζίτικα», ένα δίσκο ορόσημο για την ελληνική δισκογραφία. Έξι μήνες πριν από τα «Ριζίτικα» έχει ηχογραφήσει το «Χρονικό». Το 1971 ξεκίνησε κοινές εμφανίσεις με το Γιάννη Μαρκόπουλο στη μπουάτ “Λήδρα” και η φωνή του έγινε σύμβολο της αντίστασης. Συνεργάστηκε στενά, εκείνα τα χρόνια, με τον Θρακιώτη τραγουδοποιό Θανάση Γκαϊφύλλια στις μπουάτ της Πλάκας και σε συναυλίες σε όλη την Ελλάδα. Το καλοκαίρι του 1973 τραγούδησε στο θεατρικό έργο «Το μεγάλο μας τσίρκο» με πρωταγωνιστές τον Κώστα Καζάκο και τη Τζένη Καρέζη στο θέατρο “Αθήναιον”.
Η συνεργασία του με τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Χριστόδουλο Χάλαρη και τον Χρήστο Λεοντή έδωσαν δίσκους ορόσημα: «Διόνυσε καλοκαίρι μας», «Συλλογή», «Τροπικός της Παρθένου», «Ερωτόκριτος», «Καπνισμένο Τσουκάλι», σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου.
Το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει το έκτακτο αφιέρωμα που είχε προβληθεί από την ΕΡΤ το 1980, με αφορμή το θάνατο του. Μιλούν γι’ αυτόν άνθρωποι που τον έζησαν από κοντά και συνεργάστηκαν μαζί του και προβάλλονται αποσπάσματα από τη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο ίδιος στον δημοσιογράφο Δημήτρη Λυμπερόπουλο το 1975.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ ΞΥΛΟΥΡΗ
(video)
H εκπομπή ξεκινά με πλάνα από τα Ανώγεια, όπου γεννήθηκε και έκανε τα πρώτα μουσικά του βήματα ο Νίκος Ξυλούρης. Ο δήμαρχος Ανωγείων Γιώργος Κλάδος μιλά για τον Ψαρονίκο, όπως τον αποκαλούσαν επίσης. Ο Νίκος Ξυλούρης μιλά το 1975 στον δημοσιογράφο Δημήτρη Λιμπερόπουλο για τα πρώτα του βήματα στο χώρο, καθώς και για την προσπάθεια του να αγαπήσει το ευρύ κοινό την κρητική μουσική. Αναφέρεται στα χρόνια που δούλεψε στην Κρήτη ως λυράρης και τραγουδιστής, στην απόφαση του να έρθει στην Αθήνα και εξομολογείται τα όνειρά του σε σχέση με το είδος τραγουδιού το οποίο υπηρετεί.
Για το Νίκο Ξυλούρη και την προσφορά του στο ελληνικό τραγούδι μιλούν ο συνθέτης Χριστόδουλος Χάλαρης, τονίζοντας ότι: «Ήταν ο σημαντικότερος εκπρόσωπος μιας τεράστιας τραγουδιστικής και μουσικής παράδοσης, της κρητικής, που την υπηρέτησε με ιδιοφυία» και ο συνθέτης Χρήστος Λεοντής συμπληρώνοντας: «Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν η προσωποποίηση της ευγένειας, της καλοσύνης και προπαντός ήταν η πεμπτουσία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας».
Για το Νίκο Ξυλούρη μιλούν επίσης ο παραγωγός Γιώργος Πετσίλας, ο Κώστας Μανιουδάκης, διευθυντής «Έκφρασης 80», ο σύμβουλος δημοσίων σχέσεων Βασίλης Αποστολίδης, η τραγουδίστρια Βίκυ Μοσχολιού και ο λυράρης Κώστας Μουντάκης. Βλέπουμε τον Νίκο Ξυλούρη να ερμηνεύει τα τραγούδια “Πόσα χρόνια δίσεκτα” και “Ζαβαρακατρανέμια” σε μουσική Γ. Μαρκόπουλου. Ακούγεται επίσης το τραγούδι: “Έβαλε ο Θεός σημάδι” και Κρητικό μοιρολόι από γυναίκες των Ανωγείων.
Επιμέλεια εκπομπής: Ηλίας Μασούρας
Έτος παραγωγής: 1980
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr