Με αφορμή την επέτειο 50 ετών από το Νοέμβρη του 1973, το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει το πέμπτο αφιέρωμα που επικεντρώνεται στον απόηχο του Πολυτεχνείου στη χώρα μας όπως αυτός ανιχνεύεται μέσα από μαρτυρίες και διαστάσεις της συλλογικής μνήμης που διαμορφώθηκαν μέσω της παιδείας και του πολιτισμού, κυρίως κατά τη δεκαετία του 1980.
Η επόμενη ημέρα, η 18 Νοέμβρη του 1973, βρίσκει τη χώρα να μετρά τα θύματα της καταστολής. Στη μαρτυρία της (1985) η Ανθή Μυρογιάννη, μητέρα του 20χρονου σπουδαστή, Μιχάλη Μυρογιάννη, μιλά για την εν ψυχρώ εκτέλεση του γιού της με σφαίρα στο κεφάλι, από τον ταγματάρχη Νικόλαο Ντερτιλή στη συμβολή των οδών Στουρνάρη και Πατησίων.
Παράλληλα, η χώρα βρίσκεται υπό στρατιωτικό νόμο όπως τον κήρυξε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος την προηγούμενη ενώ στις 25 Νοέμβρη ο ίδιος ανατράπηκε με το πραξικόπημα του Ιωαννίδη. Η δικτατορία κατέρρευσε στις 23 Ιουλίου του 1974, μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επέστρεψε στην Ελλάδα για να επαναφέρει τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Από την εκπομπή «Εδώ και σήμερα» (1983) το απόσπασμα με το ιστορικό των τελευταίων μηνών της δικτατορίας αλλά και τις εξελίξεις στην Κύπρο. Ο Διονύσης Μαυρογένης, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του Πολυτεχνείου, μιλά για την εξέγερση του Πολυτεχνείου και την συμβολή της στην εξέλιξη των πολιτικών πραγμάτων στη χώρα.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν η αρχή του τέλους της δικτατορίας. Πυροδότησε όμως και την επεξεργασία των γεγονότων από τη σκοπιά της μνήμης και της αναπαράστασης, μέσα στην οικογένεια, στο σχολείο αλλά και στις τέχνες και την εκπαίδευση.
«Με τους αγκώνες στηριγμένους στην ποίηση, με τα μάτια κλεισμένα στις παλάμες ακούω τη φωτιά», γράφει ο Γιάννης Ρίτσος στο «Ημερολόγιο μιας εβδομάδας» του Πολυτεχνείου. Ακούστε από το Ραδιοφωνικό Αρχείο της ΕΡΤ απόσπασμα από την εκπομπή «Ημερολόγιο μιας βδομάδας Πολυτεχνείου και άλλα ποιήματα» (1984) τον ίδιο τον ποιητή να απαγγέλει στίχους του συνοδεία του Νότη Μαυρουδή. Αξίζει να σημειωθεί πως οι καλλιτέχνες ηχογράφησαν το συγκεκριμένο έργο στα στούντιο της ΕΡΤ.
Τα χρόνια μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, ένα σύνολο ευαισθητοποιημένων εκπαιδευτικών άρχισε να τροφοδοτεί τις μαθήτριες και τους μαθητές με δράσεις για εικαστικές αναπαραστάσεις και πιο προσωπικές διερευνήσεις των γεγονότων. Τα αποσπάσπατα είναι από την εκπομπή «Η Ημέρα που δε θα ξεχάσω ποτέ» (1981). Στο πρώτο, μαθητές δείχνουν στην κάμερα της εκπομπής έργα τους που εμπνεύστηκαν από τα γεγονότα,
ενώ στο δεύτερο, ο δεκαέξι ετών μαθητής Πέτρος Πετρούνιας, εξηγεί πως κατέγραψε πλάνα από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου σε μια κινηματογραφική μηχανή που είχε στο σπίτι του. Η μαρτυρία του αναδεικνύει την αυξανόμενη χρήση των τεχνολογιών καταγραφής και αναπαράστασης ως μέσων παραγωγής ντοκουμέντων, όχι από μεγάλα κανάλια μετάδοσης πληροφορίας αλλά από τον απλό πολίτη, πρακτική που και στις μέρες μας απέκτησε σπουδαία σημασία.
Στον απόηχο του Πολυτεχνείου παρήχθησαν τεκμήρια και έργα που συχνά ενεργοποιούν διασυνδέσεις των ιστορικών γεγονότων σε ένα ευρύτερο, διαχρονικό και οικουμενικό πλαίσιο, όπως ακριβώς το έργο «Λαδένιος» (1975, έργο λογοκριμένο κατά τη δικτατορία), από τη σειρά «Ντενεκεδούπολη» της Ευγενίας Φακίνου που μας θυμίζει πως με τα πιο απλά λόγια μπορείς να μιλήσεις για τα πιο δύσκολα θέματα.
Από το «Αφιέρωμα στο Ραδιοσταθμό του Πολυτεχνείου (1984) o Δημήτρης Παπαχρήστος, βασικός εκφωνητής στο ραδιοσταθμό του Πολυτεχνείου, καταθέτει την άποψή του για την εξέγερση, αλλά και για την επεξεργασία του θέματος μετέπειτα. Μιλά για τη δύναμη του Ραδιοσταθμού, για την «ελεύθερη φωνή» που παρουσίασε και ακόμη αναφέρεται στην τραγική διαδήλωση του Πολυτεχνείου το 1980, όταν δολοφονήθηκαν ο Ιάκωβος Κούμης, φοιτητής από την Κύπρο και η εργάτρια Σταματίνα Κανελλοπούλου. Ο επίσης εκφωνητής του Ρ/Σ Λάμπρος Παπαδημητράκης διαβάζει δύο τετράστιχα του Κούμη.
Δείτε το Φωτογραφικό υλικό από τη συλλογή του Αρχείου της ΕΡΤ του φωτορεπόρτερ του Associated Press Αριστοτέλη Σαρρηκώστα από την 18η Νοεμβρίου 1973 με στιγμιότυπα από δρόμους της Αθήνας μετά την επιβολή του στρατιωτικού νόμου, καθώς και από την πρώτη επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου που τιμήθηκε επίσημα στις 24 Νοεμβρίου 1974 λόγω της διεξαγωγής βουλευτικών εκλογών στις 17 του μήνα. Ανθρώπινη αλυσίδα κρατά ελεύθερο τον χώρο μπροστά από την πύλη του Πολυτεχνείου και ο Σπύρος Μουστακλής, ο στρατιωτικός που βασανίστηκε από την ΕΑΤ-ΕΣΑ για την αντιδικτατορική του δράση, επευφημείται από το πλήθος που έχει κατακλύσει τον προαύλιο χώρο του πανεπιστημίου.
Τεκμηρίωση φωτογραφικού υλικού: Αγγελική Σαπλαούρα
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr