Το 1993 καθιερώνεται από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και μετά από πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Ένωσης Εφημερίδων και πρόταση της UNESCO, ο εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Ελευθερίας του Τύπου, κάθε χρόνο στις 3 Μαΐου. Η ημέρα ορίστηκε σε ανάμνηση της Διακήρυξης του Windhoek, μία έκκληση για ελευθεροτυπία που συνέταξαν Αφρικανοί δημοσιογράφοι το 1991 για ελεύθερα, ανεξάρτητα και πλουραλιστικά Μ.Μ.Ε. στην Αφρικανική Ήπειρο. Η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου έχει σκοπό να υπενθυμίζει στις εκάστοτε κυβερνήσεις ανά τον κόσμο την ανάγκη να σέβονται τη δέσμευσή τους για Ελευθερία του Τύπου και αποτελεί μια καλή αφορμή για τους επαγγελματίες των Μ.Μ.Ε. για να συζητήσουν θέματα που αφορούν στην Ελευθερία του Τύπου και την επαγγελματική τους δεοντολογία. Είναι επίσης μια ευκαιρία να προβληθούν ευρύτερα οι βασικές αρχές της Ελευθερίας του Τύπου, να εκτιμηθεί η κατάστασή της σε διεθνές επίπεδο, να προφυλαχθούν τα Μ.Μ.Ε από απειλές προς την ανεξαρτησία τους και να αποδοθεί φόρος τιμής στους δημοσιογράφους που έχασαν τη ζωή τους εν ώρα καθήκοντος. Τα θεμελιώδη δικαιώματα της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του Τύπου, κατοχυρώνονται από το άρθρο 19 της Παγκόσμιας Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ, αλλά και από το Σύνταγμά της Ελλάδας και αποτελούν πυλώνες της Δημοκρατίας.
Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου παρουσιάζει την εκπομπή:
ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ
Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ ΤΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ
(video)
Η σειρά “ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ”, παραγωγής 1998 και σε σκηνοθεσία Γιάννη Κασπίρη, αποτελείται από εκπομπές που έχουν ως κύριο θέμα τους την τηλεόραση αλλά και γενικότερες κοινωνικές προεκτάσεις των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας στο σύγχρονο άνθρωπο. Το επεισόδιο με τίτλο “Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ ΤΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ” διερευνά κατά πόσον η πληροφορία, η οποία προσφέρεται μέσα από την τηλεόραση, μπορεί να είναι αξιόπιστη και έγκυρη. Σ’ αυτή την εκπομπή παρεμβάσεις κάνουν ο διευθυντής της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία» Σεραφείμ Φυντανίδης, ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας LE MONDE diplomatique Ιγνάσιο Ραμονέ (Ignacio Ramonet) και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνος Τσουκαλάς.
Σχολιάζεται η πρωτοκαθεδρία της τηλεόρασης στο κυνήγι και τον καθορισμό της πρώτης είδησης με αναφορές σε παραδείγματα όπως ο Πόλεμος του Κόλπου με την αναμετάδοσή του από το τηλεοπτικό δίκτυο CNN και η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και η ζωντανή μετάδοση από τον δημοσιογράφο Νταν Ράδερς, ενώ επισημαίνεται η αναδίπλωση των εφημερίδων σε ρόλους ανάλυσης, ερμηνείας και αποκατάστασης της πραγματικότητας και των γεγονότων που μεταδίδει η τηλεόραση.
Όσον αφορά τη συζήτηση για την ύφεση στην αξιοπιστία της τηλεοπτικής ενημέρωσης και της δημοσιογραφίας εν γένει, υπογραμμίζεται το φαινόμενο της εξαπάτησης του κοινού σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις των τηλεοπτικών μεταδόσεων σημαντικών γεγονότων. Αιτία αυτού του φαινομένου αποτελεί η υποκατάσταση της πληροφορίας από την εικόνα και τα επακόλουθα λάθη που συνεπάγονται μιας τέτοιας διαδοχής στη λειτουργία των ΜΜΕ και στην αντίληψη της διαδικασίας της πληροφόρησης. Όπως εξηγεί και ο Ιγνάσιο Ραμονέ, η βεβαιότητα των σύγχρονων ΜΜΕ, ότι δηλαδή οι θεατές βλέποντας τα γεγονότα σε απευθείας μετάδοση είναι σε θέση να τα αντιληφθούν και κατανοήσουν, αντιβαίνει στη βασική αρχή του μοντέρνου ορθολογισμού: ότι η κατανόηση του κόσμου γίνεται με τη λογική και όχι με την όραση. Αντίστοιχα η κυριαρχία της άμεσης επαφής με την τηλεοπτική και διαμεσολαβημένη εικόνα ως πραγματικότητα, δημιουργεί νέα προβλήματα όπως η εσφαλμένη θέση ότι χωρίς την ύπαρξη εικόνας για ένα γεγονός, το ίδιο το γεγονός παύει να υφίσταται, αλλά και η πεποίθηση ότι επειδή μεταδίδεται εικόνα από ένα γεγονός, ο θεατής έχει μια ολοκληρωμένη κάλυψη και αντίληψη του γεγονότος αυτού.
Γίνεται επίσης λόγος για την κατασκευή της τηλεοπτικής εικόνας και τους τρόπους χειραγώγησης του κοινού μέσα από τη δημιουργία μιας επίφασης πραγματικότητας και μιας ψευδαίσθησης απουσίας απόστασης από τα ίδια τα γεγονότα. Τέλος υπογραμμίζεται η ανάγκη τα ΜΜΕ να ανακτήσουν την αξιοπιστία τους ασκώντας τα ίδια κριτική και έλεγχο στον εαυτό τους, εφόσον θεωρείται απαραίτητη η λειτουργία τους ως μία από τις μεγάλες εξουσίες με ρόλο την ενημέρωση των πολιτών και τον έλεγχο της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας.
Πρόκειται για μια σειρά εκπομπών από την εποχή που η τηλεόραση κυριαρχούσε στον τομέα της ενημέρωσης και πριν την έλευση των social media και των νέων διαδικτυακών ενημερωτικών υπηρεσιών. Η πρωτοκαθεδρία της ενημέρωσης φαίνεται πλέον ότι περνάει στα χέρια των διαδικτυακών ΜΜΕ και των νέων μέσων, αφήνοντας σταδιακά την τηλεόραση σε ένα ρόλο ολοένα και περισσότερο περιφερειακό σε ότι αφορά την αμεσότητα της είδησης και τον καθορισμό της. Ωστόσο οι βασικοί προβληματισμοί για τον τρόπο με τον οποίο η εικόνα υποκαθιστά την κατανόηση του γεγονότος παραμένουν επίκαιροι και απαραίτητοι για την ανάλυση και αποτίμηση του ρόλου του σύγχρονου επικοινωνιακού τοπίου.
Σενάριο-σκηνοθεσία: ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΣΠΙΡΗΣ
Σύμβουλος παραγωγής: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΛΟΖΗΣ
Έτος παραγωγής: 1998
Δείτε περισσότερα στο https://archive.ert.gr