Ο εθνικός ποιητής της Ελλάδας, Διονύσιος Σολωμός, έγραψε τον «Ύμνον εις την Ελευθερίαν» και ξεχωρίζει για την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα. Γεννήθηκε στις 8 Απριλίου 1798 στη Ζάκυνθο και έφυγε από τη ζωή, στις 9 Φεβρουαρίου 1857, αφήνοντας ένα ποιητικό έργο τόσο σημαντικό, το οποίο θεωρείται ως η βάση της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας. Η 9η Φεβρουαρίου, ημέρα μνήμης του εθνικού μας ποιητή καθιερώθηκε το 2017 ως Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας και στόχο έχει ο εορτασμός αυτός να αναδείξει τον θεμελιώδη ρόλο που διαδραμάτισε η ελληνική γλώσσα ανά τους αιώνες.
Με αφορμή την ημέρα αυτή, αφιερωμένη στην μνήμη του εθνικού μας ποιητή και την ελληνική γλώσσα, το Αρχείο της ΕΡΤ προτείνει το επεισόδιο της σειράς:
ΡΙΜΕΪΚ
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Η Ρένα Θεολογίδου μέσα από τη σειρά «ΡΙΜΕΪΚ» προσεγγίζει το θέμα «Η Ελληνική Γλώσσα», προβάλλοντας συνεντεύξεις κορυφαίων καθηγητών οι οποίοι παραθέτουν τις απόψεις τους σχετικά με το ζήτημα της συνέχειας της Ελληνικής γλώσσας από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα.
Ο Robert Browning, Καθηγητής Κλασσικών Σπουδών και Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Λονδίνο και Πρόεδρος της Επιτροπής για την επιστροφή των Ελγίνειων μιλάει για λίγο σε άπταιστα ελληνικά και συνεχίζει στα αγγλικά εξηγώντας τη θέση του ότι τα αρχαία ελληνικά μπορούν να κατανοηθούν με λίγη προσπάθεια από τους σύγχρονους Έλληνες, έπειτα υπογραμμίζει τη μοναδική σχέση της αρχαίας με τη νέα ελληνική γλώσσα και επισημαίνει ότι η εγκατάλειψη της μελέτης των αρχαίων ελληνικών στο ελληνικό σχολείο θα ισοδυναμούσε με αποκοπή από την κληρονομιά των Ελλήνων, η οποία έχει συμβάλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη του πολιτισμού πολλών λαών.
Η Ελένη Γλυκατζή Αρβελέρ, πρύτανης του πανεπιστημίου Σορβόννης απαντάει στο ερώτημα της επαφής με τη γλώσσα, υπογραμμίζει την αναγκαιότητα της σύνδεσης με τη μητρική γλώσσα και την ανάγκη επαφής με τα βιβλία, μέσα από τα σχολεία και την οικογένεια, προτείνει από τα σύγχρονα ελληνικά γράμματα να επιχειρηθεί μια σταδιακή επιστροφή στις ρίζες μέχρι και τα αρχαία ελληνικά, αλλιώς δεν θα καταφέρουν να αντιληφθούν τη γλώσσα οι νέοι, ενώ υποστηρίζει ότι χρειάζεται ένα σχετικό ανθολόγιο για τα παιδιά. Για το Βυζάντιο και τις «αιρετικές» της απόψεις η Αρβελέρ εξηγεί τη θέση της για τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, τη Ρωμανία και τους Ρωμιούς, αλλά και τη θέση της ότι το Βυζάντιο δεν ήταν σκοταδιστικό, υπογραμμίζοντας την άποψή της ότι οι Έλληνες μιλούν τη μόνη γλώσσα που δεν έπαψε ποτέ να ομιλείται και έχει ζωντανή παράδοση, ενώ δίνει και την ψυχαναλυτική εξήγηση για την εμμονή των Ελλήνων με την αρχαία Ελλάδα και όχι τη μεσαιωνική.
Ο καθηγητής Ιωάννης Μπαμπινιώτης εξηγεί ότι δέχεται την ιδέα της ενιαίας ελληνικής γλώσσας και της δομής της με μεταβολές μεγάλες και σημαντικές οι οποίες δεν ήταν τόσο έντονες ώστε να εξαφανίζουν την αίσθηση της συνέχειας, ειδικά στον πεζό λόγο και αυτό εντοπίζεται από τα αρχαία κείμενα, στους βυζαντινούς ύμνους, τα δημοτικά τραγούδια και μέχρι το σύγχρονο λόγο. Θεωρεί ότι αυτό το φαινόμενο μας επιτρέπει να αναπτύξουμε ευκαιρίες για πλουσιότερη και μεγαλύτερη έκφραση με δημιουργικό τρόπο, ενώ επισημαίνει ότι όλοι οι μεγάλοι δημοτικιστές είχαν μια μεγάλη αίσθηση και προσπέλαση της ελληνικής γλώσσας. Υποστηρίζει επίσης ότι από τη μεταρρύθμιση του 1976, η οποία παρά τις αδυναμίες της έγινε προς τη σωστή κατεύθυνση, σήμερα μιλάμε για μια ενιαία γλώσσα προσεγγίζοντας το όραμα του Κοραή, για χρήση της σύγχρονης γλώσσας, με μια αδυναμία βεβαίως ως προς τη σχέση μας με την αρχαία γλώσσα, η οποία πρέπει να ενισχυθεί. Θεωρεί ότι η ποιότητα του ελληνικού λόγου έχει βελτιωθεί και ότι όσο υπάρχουν ομιλητές μιας γλώσσας η γλώσσα αυτή θα υπάρχει, ενώ η ποιότητα και η καθαρότητά της διακυμαίνονται.
Ο καθηγητής Δημήτρης Μαρωνίτης αναφέρεται στη θεωρία του Browning και την κοινή βάση της ελληνικής γλώσσας από τον Όμηρο μέχρι σήμερα, αλλά δεν δέχεται τη θέση ότι η μελέτη της γλώσσας σε μία από τις περιόδους εξέλιξής της μπορεί να επιτρέψει στον μελετητή της να καταλάβει και τις υπόλοιπες. Αναλύει τις έννοιες του γλωσσικού παρόντος και παρελθόντος και διακρίνει τις έννοιες «μιλώ για τη μητρική γλώσσα» και «μιλώ τη μητρική γλώσσα», επισημαίνοντας ότι επικεντρωνόμαστε περισσότερο στις ιδεολογίες και τις θεωρίες γύρω από τη γλώσσα παρά στην ίδια. Για τον Μαρωνίτη εκφραστικά και επικοινωνιακά το κέντρο βάρους βρίσκεται στο γλωσσικό παρόν χωρίς να αγνοείται το παρελθόν, στο παρόν όμως διασώζονται όλα τα ζωντανά και χρήσιμα στοιχεία του γλωσσικού παρελθόντος. Επιμένει ότι στο σχολείο τα παιδιά χρειάζονται σχόλια στη γλώσσα που μιλούμε σήμερα, είναι χρήσιμο αλλά όχι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ιστορία της γλώσσας μας, ενώ συχνά υποτιμούμε το παρόν και υπερτιμούμε το παρελθόν ζημιώνοντας έτσι και τα δύο. Πιστεύει επίσης ότι η εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας δεν σημαίνει έκπτωση ή αναβάθμιση, ανταποκρίνεται στις επικοινωνιακές ανάγκες κάθε εποχής, η γνώση μας για το γλωσσικό μας παρελθόν μπορεί να ξεκινάει από το παρόν προς τα πίσω ή από τα αρχαιότερα χρόνια, ενώ εκείνος θεωρεί την πρώτη μέθοδο καλύτερη, συμφωνόντας έτσι με την πρόταση της Αρβελέρ για σταδιακή πορεία και μελέτη από το πρόσφατο παρελθόν προς το πιο μακρινό. Ο Μαρωνίτης εξηγεί το ενδιαφέρον για τις πηγές της νεοελληνικής γλώσσας, της δημοτικής, τη σχέση της με τα ελληνιστικά χρόνια και τις μεταφράσεις της παλαιάς και της καινής διαθήκης, για τη δημώδη μεσαιωνική γλώσσα, τον πλούτο και τη χρησιμότητά της για την αντίληψη της σύγχρονης γλώσσας.
Κατά τη διάρκεια της εκπομπής προβάλλονται αποσπάσματα από εξαιρετικά ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ της Μέμης Σπυράτου «Η Αρχαία Ελληνική Γλώσσα» (1992), που παραχώρησε το Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη και ακούγεται απόσπασμα της ομιλίας του Οδυσσέα Ελύτη, κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ το 1979, για την ελληνική γλώσσα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής, καθώς και απόσπασμα από την ποιητική του συλλογή «Άξιον Εστί» από το κεφάλαιο «ΤΑ ΠΑΘΗ» Β Ψαλμός.
Σκηνοθεσία: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΚΑΒΙΑΣ
Κείμενα – Επιμέλεια – Παρουσίαση: ΡΕΝΑ ΘΕΟΛΟΓΙΔΟΥ
Έτος παραγωγής: 1998
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr