Η Παγκόσμια Ημέρα της Γλώσσας Ρομά γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 5 Νοεμβρίου. Από το 2018, δεκαέξι κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης αναγνωρίζουν την γλώσσα ρομά ως μειονοτική, βάσει του ευρωπαϊκού χάρτη για τις περιφερειακές ή μειονοτικές γλώσσες. Κατά την διάρκεια των περιπλανήσεών τους οι Ρομά γνώρισαν ποικιλία λαών και γλωσσών κι έτσι η Ρομανί γλώσσα έχει αλληλοεπιδράσει σε βάθος χρόνου με τις γλώσσες όλων των Ευρωπαϊκών χωρών από τις οποίες πέρασαν. Η παγκόσμια ημέρα αποτελεί μια ευκαιρία να θυμηθούμε πως οι γλώσσες και τα ιδιώματά τους προσφέρουν στους λαούς και τις κοινότητες πολλαπλούς και ιδιαίτερους τρόπους έκφρασης και επικοινωνίας. Παράλληλα είναι σημαντική η ευαισθητοποίηση γύρω από την αποδυνάμωση της γλώσσας των Ρομά, καθώς οι ίδιοι συχνά πέφτουν θύματα ρατσισμού και προκαταλήψεων, γεγονός που μερικές φορές οδηγεί τους γνώστες της γλώσσας να μη τη χρησιμοποιούν και να κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Συγκεκριμένα στην Ελλάδα έχουμε δύο διαλέκτους, τη Ρομανί Νοτίας και Βορείας Ελλάδας ,που ανήκουν στις βαλκανικές διαλέκτους της ρομανί.
Δείτε από το Αρχείο της ΕΡΤ το πρώτο επεισόδιο από την τετραλογία του Λευτέρη Χαρωνίτη «Οι Τσιγγάνοι» (1995).
OI TΣΙΓΓΑΝΟΙ: ΟΠΟΥ ΓΗΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΣ
(video)
Η σειρά ντοκιμαντέρ του Λευτέρη Χαρωνίτη ασχολείται με τη ζωή, την κουλτούρα, την ιστορία και την καθημερινότητα των Τσιγγάνων, Ρομά, στην Ελλάδα. Η εκπομπή παρουσιάζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ζωής των Ρομά, καταγράφει μαρτυρίες τους και επιχειρεί να περιγράψει και να εξηγήσει την ιστορίααιώνων που τους ακολουθεί με τη βοήθεια ερευνητών και επιστημόνων.
Το 1ο επεισόδιο της σειράς που παρουσιάζεται εδώ, ασχολείται με την προέλευση των Τσιγγάνων από την Ινδία και ειδικά από τον 10ο αιώνα μ.Χ. όταν περιθωριοποιούνται και τελικά εκδιώκονται από εκεί ως ανεπιθύμητη κοινωνική ομάδα. Περιγράφεται η πορεία που ακολούθησαν προς τη Δύση, ενώ υπογραμμίζεται η μακροβιότερη παραμονή τους στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες περιοχές των Βαλκανίων. Εξηγείται η σύνδεση της ελληνικής παράδοσης και κοινωνικής ιστορίας με τα επαγγέλματα των μουσικών και σιδηρουργών των Τσιγγάνων τα οποία συνέβαλαν στην ελληνική παράδοση και τη λαϊκή κουλτούρα αλλά και στην οικονομία μέσω της στήριξης της γεωργίας και κτηνοτροφίας. Σχολιάζεται επίσης ο νομαδισμός στην κουλτούρα των Ρομά και η πολυτεκνία ως φαινόμενο που διατηρείται στη σύγχρονη εποχή ως μέσο διατήρησης της συνοχής της κοινότητας και αποφυγής της αφομοίωσής της από την εκάστοτε πλειοψηφούσα κοινωνική ομάδα ή φυλή.
Μιλούν ο Βαγγέλης Μαρσέλος, γλωσσολόγος με εξειδίκευση στη γλώσσα των Ρομά, η λαογράφος Μιράντα Τερζοπούλου, η ανθρωπολόγος Έλσα Κοπάση και ο κοινωνιολόγος Γιώργος Λεπενιώτης.
Κατά τη διάρκεια της εκπομπής παρακολουθούμε πλάνα από την καθημερινότητα των Τσιγγάνων, από καταυλισμούς, άνδρες να κατασκευάζουν καλάθια και καρέκλες και γυναίκες να «λένε» τον καφέ ή να «διαβάζουν» το χέρι. Στην αρχή του επεισοδίου ο Ντίνος Σούτης διαβάζει απόσπασμα από το «Δωδεκάλογο του γύφτου» του Κωστή Παλαμά.
Σενάριο – σκηνοθεσία: Λευτέρης Χαρωνίτης
Βοηθός σκηνοθέτη:Σταύρος Νικολάου
Μεταφράσεις από την τσιγγάνικη γλώσσα:Βαγγέλης Μαρσέλος
Καλλιτεχνική επιμέλεια: Γιάννα Σπυροπούλου