Στις 15 Μαρτίου 1943 οι ναζιστικές δυνάμεις κατοχής ξεκινούν τη μεταφορά του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης, με σιδηροδρομικούς συρμούς και προορισμό τα στρατόπεδα θανάτου στην Πολωνία και κυρίως στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Συνολικά 19 συρμοί θα μεταφέρουν περισσότερες από 46.000 ψυχές στα ναζιστικά κολαστήρια. Λιγότεροι από 2.000 από το σύνολο αυτών των ανθρώπων θα επιβιώσουν και θα επιστρέψουν στην Θεσσαλονίκη μετά το τέλος του Β’ Π.Π. Το Αρχείο της ΕΡΤ τιμάει τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας και παρουσιάζει ένα σημαντικό ντοκουμέντο από τους θησαυρούς του:
ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ
500 ΧΡΟΝΙΑ ΤΩΝ ΙΣΠΑΝΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
(video)
Το συγκεκριμένο επεισόδιο της σειράς ντοκιμαντέρ “Παρασκήνιο”, παραγωγής 1992 και σε σκηνοθεσία Τάκη Χατζόπουλου, είναι αφιερωμένο στην ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης και παρουσιάζει μέσα από περιγραφές σημαντικών μελών της κοινότητας, πανεπιστημιακών και ιστορικών, την πολυτάραχη πορεία και κοινωνική και οικονομική εξέλιξη των ελλήνο-εβραίων της Θεσσαλονίκης από τον 15ο αιώνα μ.Χ. μέχρι και την μεταπολεμική σύγχρονη εποχή.
Ο Ξενοφών Κοκόλης, επίκουρος καθηγητής ΑΠΘ Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, η Ρένα Μόλχο, ιστορικός, ο Γιάννης Χασιώτης, καθηγητής ΑΠΘ Νεότερης Ιστορίας, ο Αλμπέρτο Ναρ, μέλος της εβραϊκής κοινότητας Θεσσαλονίκης, ο Ευάγγελος Χεκίμογλου, δρ. οικονομικού τμήματος ΑΠΘ και ο Βασίλης Κολώνας, αρχιτέκτονας, περιγράφουν την εκδίωξη των Εβραίων από την Ισπανία κατά την Οθωμανική Περίοδο, τους λόγους μετακίνησης στη Μεσόγειο και την εγκατάστασή τους στη Θεσσαλονίκη. Οι συνεχείς διωγμοί τους, ο υποχρεωτικός εκχριστιανισμός τους, η ανοχή των Ελλήνων σε διαφορετικές κουλτούρες και παραδόσεις, τους οδήγησε στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Από τις πρώτες μέρες της εγκατάστασής τους ίδρυσαν εβραϊκές κοινότητες και συναγωγές, βοήθησαν στην ανάπτυξη της οικονομίας, της τέχνης, του πολιτισμού, μετέτρεψαν την πόλη σε κέντρο εμπορίου και μάθησης. Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης υπήρξαν πρωτοπόροι σε πολλούς τομείς της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας της πόλης, καινοτόμοι και εξαιρετικά εξειδικευμένοι σε σπάνια επαγγέλματα. Δημιούργησαν το πρώτο τυπογραφείο και εξέδωσαν την πρώτη εφημερίδα. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται σε μια συγκεκριμένη ομάδα Εβραίων της, τους Σεφαραδίτες, την κοινωνική διαστρωμάτωσή τους, την ενσωμάτωσή τους στις νέες συνθήκες με την παράλληλη διατήρηση των δικών τους ηθών και εθίμων, την κατασκευή κτηρίων και τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά τους, που διαμόρφωσαν τη νέα εικόνα της πόλης. Όταν η οθωμανική κυριαρχία έληξε, εκπρόσωποι της εβραϊκής κοινότητας ζήτησαν από την ελληνική κυβέρνηση προνόμια, ώστε να προσαρμοστούν στις αρχές του νέου κράτους. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, τότε πρωθυπουργός, άσκησε μία μάλλον φιλοεβραϊκή πολιτική, παραχώρησε προνόμια και κέρδισε την εμπιστοσύνη τους. Με το μαζικό ερχομό των προσφύγων από την Μικρά Ασία οι ισορροπίες διαταράχθηκαν, εκδηλώθηκαν επιθέσεις εναντίον των Εβραίων, ενώ η αρχή του τέλους πλησίαζε με την είσοδο των Δυνάμεων του Άξονα στη Θεσσαλονίκη. Οι Γερμανικές δυνάμεις κατοχής αμέσως εφαρμόζουν αντιεβραϊκά μέτρα, ενώ πολύ γρήγορα προχωρούν σε καταστροφές, κατασχέσεις και βεβηλώσεις της πνευματικής και υλικής τους περιουσίας και τελικά τους μεταφέρουν στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου της Πολωνίας, όπως το Άουσβιτς-Μπίρκεναου, όπου εξοντώνονται συστηματικά. Το επεισόδιο κλείνει με τη συγκλονιστική μαρτυρία της Ερρίκα Αμαρίλιο, μέλος της εβραϊκής κοινότητας Θεσσαλονίκης και επιζήσασα των στρατοπέδων συγκέντρωσης αλλά και την Ρίκα Μπενβενίστε, καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστημίου Αιγαίου, η οποία εκθέτει την άποψή της για το Ολοκαύτωμα, ενώ παρακολουθούμε και πλάνα αρχείου και φωτογραφίες από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Σκηνοθεσία: Τάκης Χατζόπουλος
Πρώτη τηλεοπτική προβολή: 03/06/1992