Συμπληρώνονται φέτος 155 χρόνια από το ολοκαύτωμα που έλαβε χώρα στην ιστορική Μονή Αρκαδίου (8-9 Νοεμβρίου 1866), μια από τις ηρωικότερες στιγμές της Κρητικής ιστορίας, ο αντίκτυπος της οποίας είχε τεράστια απήχηση στην υπόλοιπη Ελλάδα, κινητοποίησε τα φιλελληνικά κινήματα στην Ευρώπη και άνοιξε το δρόμο για την απελευθέρωση του νησιού από την Οθωμανική κυριαρχία το 1898.
Το Αρκάδι αναγνωρίστηκε ως παγκόσμιο σύμβολο ελευθερίας και χαρακτηρίστηκε από την UNESCO ως Ευρωπαϊκό Μνημείο Ελευθερίας.
Δείτε από το Αρχείο της ΕΡΤ το ιστορικό ντοκιμαντέρ:
ΑΡΚΑΔΙ
ΤΟ ΜΕΓΑΛΩΝΥΜΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ
(video)
Ντοκιμαντέρ του 1987 με θέμα τη Μονή Αρκαδίου Ρεθύμνου. Η Μονή, αφιερωμένη στη μνήμη της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα Κρητικής Αναγέννησης αλλά και εξέχουσας σημασίας μνημείο συνδεδεμένο έντονα με τους απελευθερωτικούς αγώνες των Κρητικών.
Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος, παρουσιάζεται το ιστορικό του μοναστηριού παράλληλα με την αρχιτεκτονική του μνημείου και τον περιβάλλοντα χώρο, ενώ ο φακός μας ξεναγεί στο μεγάλο μοναστηριακό συγκρότημα. Αναζητώνται οι πρώτες βεβαιωμένες μαρτυρίες για την ύπαρξη της Μονής που απαντώνται στα τέλη του 13ου αι. Η σημερινή της μορφή ανάγεται στον 16ο αιώνα, εποχή κατά την οποία κτίστηκε και το αρχικό μονόχωρο καθολικό. Είναι τότε που οικοδομείται η περίλαμπρη πρόσοψή της στη σύνθεση της οποίας αναγνωρίζονται επιδράσεις των Ιταλών αρχιτεκτόνων Σεμπαστιάνο Σέρλιο και Αντρέα Παλλάντιο, αποτελώντας παράδειγμα μανιεριστικής αρχιτεκτονικής της Βενετοκρατούμενης Κρήτης.
Καθώς τα γυρίσματα της εκπομπής συνέπεσαν με τις εργασίες αναστήλωσης και αποκατάστασης που πραγματοποιούνταν από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων καταγράφηκαν κατά την κινηματογράφηση οι εργασίες συντήρησης (αποκάλυψη της παλαιάς εκκλησίας) και ευρήματα από τάφους που προέκυψαν από την ανασκαφή στο δάπεδο της εκκλησίας όπως και οστά πολλά από τα οποία έφεραν ίχνη φωτιάς. Τονίζεται η σημασία του ως πνευματικού κέντρου την περίοδο της Τουρκοκρατίας, καθώς υπήρξε κέντρο αντιγραφής χειρογράφων και σημαντικό μεταβυζαντινό εργαστήρι χρυσοκεντητικής. Τα κείμενα και η αφήγηση στο πρώτο μέρος είναι του αρχαιολόγου Μιχάλη Ανδριανάκη.
Στο δεύτερο μέρος, παρακολουθούμε το χρονικό της πολιορκίας και της ηρωικής θυσίας εκατοντάδων αγωνιστών, κληρικών και γυναικόπαιδων με την πυρπόληση του Αρκαδίου το 1866 κατά την Κρητική Επανάσταση, γεγονός που το προήγαγε σε σύμβολο Αγώνα και Ελευθερίας. Επιβλητική προσωπικότητα με ενεργό ρόλο στον Κρητικό Αγώνα ήταν ο ηγούμενος της Μονής Γαβριήλ Μαρινάκης, πρόεδρος της τοπικής Επαναστατικής Επιτροπής Ρεθύμνου, έδρα της οποίας έγινε το μοναστήρι που υπήρξε επίσης αποθήκη πολεμοφοδίων και τροφίμων, καθώς και καταφύγιο πολλών χριστιανών. Πολιορκήθηκε από τον Μουσταφά Πασά ο οποίος είχε στη διάθεσή του 15.000 άνδρες και ισχυρό πυροβολικό.
Στη Μονή βρίσκονταν περίπου 960 άνθρωποι, από τους οποίους μόνο 250 μπορούσαν να πολεμήσουν. Επικεφαλής των αγωνιστών του Αρκαδίου ήταν ο Πελοποννήσιος ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δημακόπουλος και ο ηγούμενος Γαβριήλ. Οι προτάσεις προς παράδοση απορρίφθηκαν από τους πολιορκημένους και το πρωί της 8ης Νοεμβρίου άρχισαν οι εχθροπραξίες. Οι Οθωμανοί δεν κατάφεραν να καταλάβουν τη Μονή την πρώτη μέρα. Την επομένη, 9 Νοεμβρίου, άρχισε το δεύτερο κύμα της επίθεσης. Νωρίς το απόγευμα γκρεμίστηκε το δυτικό τείχος της Μονής από τις βολές του πυροβόλου και οι επιτιθέμενοι εισέβαλαν στο μοναστήρι, αρχίζοντας τη μεγάλη σφαγή. Με την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης της Μονής (πρώην οιναποθήκη) και το ολοκαύτωμα εκατοντάδων ανθρώπων γράφτηκε η τελευταία πράξη του δράματος. Η περιγραφή των συγκλονιστικών γεγονότων βασίζεται στα έργα του Παντελή Πρεβελάκη «Παντέρμη Κρήτη» και «Δείχτες Πορείας».
Τα κείμενα του Πρεβελάκη αφηγείται ο ηθοποιός Νίκος Βασταρδής και κρητική μουσική παίζει ο Κώστας Μουντάκης. Μουσικά ακόμα χρησιμοποιείται η Τρίτη Συμφωνία του Μίκη Θεοδωράκη.
Σκηνοθεσία: Κώστας Στυλιάτης
Παραγωγή: Γιώργος και Ηρώ Σγουράκη, Copyright ΕΡΤ 1987
Ημερομηνία πρώτης προβολής: 8 Νοεμβρίου 1987
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr