«Δεν φοβόμαστε- Προστατευόμαστε- Ασπίδα μας η Γνώση» τονίζουν οι επιστήμονες με αφορμή και την εμφάνιση κρουσμάτων κορονοϊού στη χώρα μας. #Covid_19 #COVID19greece Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας οργάνωσε καμπάνια ενημέρωσης των πολιτών για την προστασία από τον κορονοϊό.
Η καμπάνια ενημέρωσης έχει εκδοθεί σε έξι γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά, αλβανικά, αραβικά και περσικά) και περιλαμβάνει οκτώ βασικές συμβουλές που αφορούν στα μέτρα προφύλαξης και τις ενέργειες του κάθε πολίτη προσωπικά, πρώτον για την προστασία τους από τον κορονοϊό και δεύτερον για τον περιορισμό της μετάδοσής του.
H ΓΓΠΠ έχει το ρόλο του συντονιστή των εμπλεκόμενων υπηρεσιών με βάση τις κατευθύνσεις του υπουργείου Υγείας.
Να σημειωθεί ότι το τηλέφωνο στο οποίο οι πολίτες μπορούν να απευθύνονται για πληροφορίες στον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) είναι 1135.
Η κυβέρνηση κοντά στους πολίτες και μέσω Viber
Γίνε μέλος εδώ:vb.me/b577fd», αναφέρει σε ανάρτησή του ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοινώνοντας ότι στο πλαίσιο της ψηφιακής ενημέρωσης, η επίσημη κοινότητα της Ελληνικής Κυβέρνησης στο Viber είναι πλέον διαθέσιμη σε όλους τους χρήστες της πλατφόρμας στην Ελλάδα. Κυβερνητικές πηγές αναφέρουν ότι μέσω της κοινότητας, οι πολίτες μπορούν να ενημερώνονται άμεσα στο κινητό τους για όλες τις εξελίξεις σχετικά με τον κορονοϊό στη χώρα μας: την πορεία της νόσου, τα μέτρα που λαμβάνονται από την Κυβέρνηση και τους τρόπους περιορισμού της διασποράς του ιού.
ΠΟΣΟ ΜΕΝΕΙ Ο ΚΟΡΟΝΟΪΟΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ
Με βάση αποτελέσματα έρευνας ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) διαπίστωσε ότι ο κορονοϊός παραμένει:
-σε πλαστικό και χάλυβα έως 72 ώρες
-σε χαλκό έως 4 ώρες
-σε χαρτόνι έως 24 ώρες
Αιθανόλη και χλωρίνη εξουδετερώνουν τον ιό και είναι
απίθανη η μετάδοση του ιού στα τρόφιμα
ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ
Επίσης, παρέχεται η δυνατότητα αποστολής δωρεάν τηλεπικοινωνιακού μηνύματος (sms) στον ειδικό αριθμό 13033 απευθείας από το κινητό τηλέφωνο του ενδιαφερομένου, κάθε φορά που ο πολίτης εξέρχεται της οικίας του.
Σε αυτό το μήνυμα θα πρέπει ο πολίτης να δηλώνει το ονοματεπώνυμο του, τη Διεύθυνση κατοικίας του και τον λόγο που αντιστοιχεί στην έξοδο από το σπίτι (περιπτώσεις β έως η). Το SMS πρέπει να είναι της μορφής:
X κενό Όνομα κενό Επίθετο κενό Διεύθυνση Κατοικίας όπου Χ ο λόγος εξόδου με τον αριθμό 1, 2, 3, 4, 5, 6 που αντιστοιχεί στις παρακάτω αιτιολογίες:
1) Μετάβαση σε φαρμακείο ή επίσκεψη στον γιατρό, εφόσον αυτό συνιστάται μετά από σχετική επικοινωνία.
2) Μετάβαση σε εν λειτουργία κατάστημα προμηθειών αγαθών πρώτης ανάγκης, όπου δεν είναι δυνατή η αποστολή τους.
3) Μετάβαση στην τράπεζα, στο μέτρο που δεν είναι δυνατή η ηλεκτρονική συναλλαγή.
4) Κίνηση για παροχή βοήθειας σε ανθρώπους που βρίσκονται σε ανάγκη.
5) Μετάβαση σε τελετή (π.χ. κηδεία, γάμος, βάφτιση) υπό τους όρους που προβλέπει ο νόμος ή μετάβαση διαζευγμένων γονέων ή γονέων που τελούν σε διάσταση που είναι αναγκαία για τη διασφάλιση της επικοινωνίας γονέων και τέκνων, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις.
6) Σωματική άσκηση σε εξωτερικό χώρο ή κίνηση με κατοικίδιο ζώο, ατομικά ή ανά δύο άτομα, τηρώντας στην τελευταία αυτή περίπτωση την αναγκαία απόσταση 1,5 μέτρου.
Θα λαμβάνετε ως απάντηση:
Μετακίνηση κενό Χ κενό Όνομα Επίθετο κενό Διεύθυνση Κατοικίας
Σε περίπτωση ελέγχου, επιδεικνύετε το SMS μαζί με την αστυνομική σας ταυτότητα.
ΤΑ ΚΛΙΜΑΤΙΣΤΙΚΑ – Οδηγίες του υπουργείου Υγείας
Σημαντικό να γίνει τεχνική συντήρηση και να εξεταστούν εναλλακτικές μέθοδοι κλιματισμού, ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρχει ανακύκλωση του αέρα.
– Αύξηση της παροχής του νωπού αέρα σε όλες τις κεντρικές κλιματιστικές μονάδες (ΚΚΜ)
– Πλήρης αποφυγή της ανακυκλοφορίας του αέρα
– Συνεχής λειτουργία των ΚΚΜ (24/7) ακόμη κι αν δεν λειτουργεί το τμήμα το οποίο τροφοδοτούν (για λόγους αποφυγής πολλαπλασιασμού μικροοργανισμών)
– Ρύθμιση του εξαερισμού στην ταχύτητα που υποδεικνύεται από τον κατασκευαστή τουλάχιστον 2 ώρες πριν από το χρόνο χρήσης του κτιρίου και αλλαγή σε χαμηλότερη ταχύτητα 2 ώρες μετά το χρόνο χρήσης του κτιρίου
– Τις νύχτες, τα σαββατοκύριακα και τις αργίες δεν συνιστάται η απενεργοποίηση του εξαερισμού, αλλά η διατήρηση των συστημάτων εξαερισμού σε λειτουργία αλλά με χαμηλότερη ταχύτητα
– Αποφυγή αλλαγής των καθορισμένων επιπέδων θέρμανσης, ψύξης και πιθανής υγρασίας
– Αποφυγή προγραμματισμού για τον καθαρισμό των αγωγών αυτήν την περίοδο. Θα πρέπει να ενθαρρύνεται ο καθαρισμός των αεραγωγών εφόσον γίνεται με μηχανικά μέσα (robots)
– Για τις ΚΚΜ και τις μονάδες οικιακού τύπου μονάδες οικιακού τύπου (split units) η αντικατάσταση των φίλτρων θα γίνεται σύμφωνα με την κανονική διαδικασία σύμφωνα με την προγραμματισμένη συντήρηση. Οι τακτικές εργασίες αντικατάστασης και συντήρησης φίλτρων θα εκτελούνται με χρήση και λήψη όλων των προστατευτικών μέτρων (ατομική προστασία, αερισμός χώρου, ασφαλής αποκομιδή των φίλτρων που αντικαθίστανται) συμπεριλαμβανομένης της αναπνευστικής προστασίας.
– Εξασφάλιση του επαρκούς αερισμού όλων των χώρων με εξωτερικό αέρα
Στο πλαίσιο της ευρύτερης προστασίας της υγείας επισημαίνονται τα ακόλουθα:
– Σύσταση στους χρήστες του κτιρίου να εκκενώνουν τις λεκάνες αποχωρητηρίου με κλειστό το καπάκι. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται ο περιορισμός της μετάδοσης μέσω του αερολύματος από την τουαλέτα κατά τη στιγμή της εκκένωσης
– Συνεχής λειτουργία των ανεμιστήρων των χώρων αποχωρητηρίου (WC). Στην περίπτωση όπου η λειτουργία του ανεμιστήρα είναι συνδεδεμένη με τη λειτουργία του διακόπτη φωτισμού, να αποσυνδεθεί, εφόσον αυτό είναι εφικτό
– Συστηματική λήψη όλων των κατάλληλων μέτρων για τη σωστή λειτουργία των κλιματιστικών εγκαταστάσεων και αποφυγή δημιουργίας εστιών μόλυνσης και από άλλους μικροοργανισμούς
– Σε κάθε περίπτωση επισημαίνεται εκ νέου ότι θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για τον συνεχή ή τουλάχιστον συστηματικό φυσικό αερισμό του χώρου μέσω ανοιγμάτων (παράθυρα, εξωτερικές θύρες) ακόμη και με παράλληλη χρήση
κλιματιστικών μηχανημάτων.
Σε λειτουργία το 3d-makers.gov.gr για εξοπλισμό ενάντια στον κορονοϊό
Tην πρωτοβουλία 3d-makers.gov.gr δημιούργησαν τα υπουργεία Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Υγείας, μέσω της οποίας απευθύνεται πρόσκληση στην «κοινότητα των makers» για να συμμετάσχουν στην παραγωγή του αναγκαίου εξοπλισμού, κατασκευάζοντας ασπίδες προστασίας προσώπου και hands-free πόμολα, όπως προέκυψε έπειτα από προσφορά για την παραγωγή εξοπλισμού από κατόχους 3-D εκτυπωτών το τελευταίο διάστημα.
Πότε θα μας ανησυχήσουν τα συμπτώματα
Ο μέσος χρόνος από την έναρξη των συμπτωμάτων για να παρουσιάσει κανείς ανησυχητικά συμπτώματα, όπως η δυσκολία στην αναπνοή, είναι πέντε μέρες τουλάχιστον, ενώ μέχρι την νοσηλεία, εάν χρειαστεί, είναι επτά μέρες, σημείωσε ο κ. Τσιόδρας. Για το τραγικό γεγονός του θανάτου, όπως είπε, μεσολαβούν κατά μέσο όρο 14-20 μέρες με εξαίρεση τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
Τα διεθνή δεδομένα για το μέσο όρο παραμονής στο νοσοκομείο είναι 10 μέρες. Το ίδιο ισχύει και για την Ελλάδα.
Κορωνοϊός – Ενημερωτική καμπάνια από τη @GSCP_GR:
Δεν φοβόμαστε ❌ – Προστατευόμαστε ✅
Ασπίδα μας, η γνώση‼#coronavirus #handshygiene @YpYgGR @eody_grΔείτε χρήσιμες οδηγίες αυτοπροστασίας ⤵ pic.twitter.com/wStn7K8gj9
— Civil Protection GR (@GSCP_GR) February 26, 2020
Τα οκτώ μέτρα είναι:
1. Πλένουμε συχνά και σχολαστικά τα χέρια μας με σαπούνι και νερό ή αλκοολούχο διάλυμα. Γενικά αποφεύγουμε να αγγίζουμε με τα χέρια μας, τη μύτη, το στόμα και τα μάτια μας.
2. Όταν βήχουμε ή φταρνιζόμαστε, καλύπτουμε το στόμα και τη μύτη μας με τον αγκώνα ή ένα χαρτομάντιλο και πλένουμε αμέσως μετά τα χέρια μας.
3. Απορρίπτουμε το χαρτομάντιλο, αμέσως μετά τη χρήση, σε κλειστό κάδο.
4. Αποφεύγουμε τις κοντινές επαφές όταν παρουσιάζουμε συμπτώματα κρυολογήματος (όπως βήχα, πυρετό, καταρροή, πονόλαιμο) ή με άτομα που παρουσιάζουν αυτά τα συμπτώματα και ιδιαίτερα με ηλικιωμένους ή άτομα με χρόνια νόσο.
5. Αν παρουσιάζουμε συμπτώματα πυρετού, βήχα ή δυσκολίας στην αναπνοή και έχουμε ταξιδιωτικό ιστορικό σε πληττόμενη περιοχή, επικοινωνούμε με το γιατρό μας ή με τον ΕΟΔΥ (τηλ. 1135) και παραμένουμε σπίτι μας. Αντίστοιχος τηλεφωνικός αριθμός υποστήριξης της Περιφέρειας Αττικής είναι ο 1110 για 24 ώρες.
6. Αν παρουσιάζουμε συμπτώματα κατά τη διάρκεια ταξιδιού, ενημερώνουμε αμέσως το πλήρωμα και αναζητούμε ιατρική βοήθεια.
7. Πλένουμε τα χέρια μας: όταν μαγειρεύουμε, όταν φροντίζουμε ασθενείς, όταν ερχόμαστε σε επαφή με ζώα.
8. Εμπιστευόμαστε τους ειδικούς και τους επιστήμονες για την πληροφόρησή μας.
Η πορεία της πανδημίας στη χώρα μας συνεχίζεται, όπως είπε ο Σ.Τσιόδρας, χωρίς όμως να παρατηρείται προς το παρόν μεγάλη εκθετική αύξηση των νέων κρουσμάτων στη χώρα μας, παρότι αυτή είναι μια κρίσιμη εβδομάδα όσον αφορά τη διασπορά του κορονοϊού για όλο τον κόσμο.
Ο εκπρόσωπος του υπουργείου Υγείας για τον κορονοϊό έκανε ακόμη ξεκάθαρο ότι ο ιός μπορεί να εξελιχθεί σε πνευμονία και σε νέους ασθενείς χωρίς υποκείμενο νόσημα και επανέλαβε ότι κανείς δεν είναι ο άτρωτος, όπως ακριβώς συμβαίνει σε ορισμένες περιπτώσεις και με την γρίπη.
Μάλιστα, κάλεσε όσους έχουν υποκείμενα νοσήματα σε κάθε ηλικία, αν δεν μπορούν να απευθυνθούν στο θεράποντα ιατρό τους ή δεν έχουν ένα γιατρό αναφοράς, να επικοινωνούν αμέσως με τα δημόσια νοσοκομεία της περιοχής τους για να λαμβάνουν οδηγίες, μόλις τα συμπτώματα τους αρχίσουν να επιδεινώνονται.
Οδηγίες για παιδιά και γονείς Παιδοψυχιατρικής Κλινική με ενδιαφέροντα στοιχεία από τον Διευθυντή της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, καθηγητή Γερ. Κολαΐτη.
Τα συνεργεία του ΕΟΔΥ, θα εξετάζουν στο σπίτι τους πολίτες για covid19. Προηγουμένως θα πρέπει να έχει γνωμοδοτήσει σχετικά ο Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), ότι το άτομο πληροί τις προϋποθέσεις για εξέταση.
Προσοχή σε γηροκομεία και χώρους νοσηλείας ηλικιωμένων
Ο κ. Τσιόδρας έκανε ιδιαίτερη αναφορά στους χώρους όπου μένουν ηλικιωμένοι και άνθρωποι με χρόνια προβλήματα υγείας, όπως είναι τα γηροκομεία, οι οίκοι ευγηρίας και οι χώροι όπου νοσηλεύονται ηλικιωμένοι που πάσχουν από χρόνια νοσήματα. «Ιδιαίτερα εκεί δεν θέλουμε να εισχωρήσει ο ιός», ανέφερε χαρακτηριστικά και προσέθεσε ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό «να αναγνωριστούν έγκαιρα σ’ αυτούς τους χώρους όσοι εμφανίζουν ανησυχητικά συμπτώματα ώστε να απομονωθούν και να αντιμετωπιστούν όπως προβλέπουν οι οδηγίες του ΕΟΔΥ».
«Αν έχουμε ηλικιωμένους στην οικογένεια μας, να αποφεύγουμε κάθε επαφή ή σχεδόν κάθε επαφή μαζί τους, ενώ καλό θα ήταν να φροντίζει τους ηλικιωμένους ο ίδιος άνθρωπος» τόνισε και εξήγησε ότι ο άνθρωπος αυτός πρέπει να περιορίσει τις επαφές του στο ελάχιστο για να περιοριστεί ο κίνδυνος να μεταφέρει τον ιό στον άνθρωπο που φροντίζει.
«Στην παραμικρή υποψία νόσου θα πρέπει άμεσα να γίνεται επικοινωνία με το γιατρό και τον ΕΟΔΥ» και στις περιπτώσεις των ηλικιωμένων τόνισε ο κ. Τσιόδρας.
Τα μέτρα προστασίας μέσα στο σπίτι
Ο κ. Τσιόδρας αναφέρθηκε και σε όσους θα περάσουν τον κορονοϊό στο σπίτι τους, λέγοντας ότι είναι σημαντική ή τακτική επικοινωνία με το γιατρό, «να μένουν σε ένα καλά αεριζόμενο δωμάτιο που θα χρησιμοποιείται μόνο από αυτούς. Η φροντίδα αυτού που έχει συμπτώματα θα πρέπει να γίνεται μόνο από ένα άτομο που δεν ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου», τόνισε κι πρόσθεσε «να περιορίζει ο ασθενής τις μετακινήσεις στο σπίτι. Αν υπάρχει μάσκα να τη φοράει αυτός που φροντίζει εκείνον που νοσεί» και αν δεν υπάρχει μάσκα θα μπορεί να χρησιμοποιεί ένα μαντήλι που θα αφαιρείται και θα πλένετε σε υψηλή θερμοκρασία. Επίσης, πρόσθεσε ότι είναι σημαντικό το πλύσιμο των χεριών μετά από κάθε επαφή με τον ασθενή, αλλά και πριν και μετά από όλο τον κύκλο εργασιών στο σπίτι. Από το μαγείρεμα, τη χρήση τουαλέτας το πλύσιμο των κλινοσκεπασμάτων. Τέλος ο κ.Τσιόδρας αναφέρθηκε και στη απολύμανση των επιφανειών η οποία όπως είπε μπορεί να γίνεται με διάλυμα που περιέχει 4 κουταλάκια του τσαγιού χλωρίνη σε ένα λίτρο νερό.
«Ακόμα και άτομα που μένουν στο ίδιο σπίτι μπορεί να έχουν μολυνθεί χωρίς να το γνωρίζουν. Είναι σημαντικό να τηρούνται οι 14 μέρες καραντίνας για μέλη της οικογένειας», ώστε να μην διασπείρουν τον κορονοϊό με μετακινήσεις εκτός σπιτιού, τόνισε.
Ερωτήσεις και απαντήσεις για τον κορονοϊό
[iframe_pdf src=”https://www.ertnews.gr/wp-content/uploads/2020/02/faq.pdf” width=”100%” height=”500″][/iframe_pdf]Ποια είναι η σωστή τεχνική πλυσίματος των χεριών
Ο λοιμωξιολόγος Δρόσος Καραγεωργόπουλος δείχνει στην κάμερα της ΕΡΤ βήμα-βήμα τον τρόπο που γίνεται το σωστό πλύσιμο χεριών ώστε να λειτουργεί αποτελεσματικά ως μέτρο θωράκισης κατά των ιώσεων.
Χρήσιμες συμβουλές-Πώς αποστειρώνουμε τα χέρια μας-Ποια η ορθή χρήση της μάσκας
Παράλληλα, στην έκδοση οκτώ χρήσιμων οδηγιών προς τις ευπαθείς ομάδες για τη λήψη των απαραίτητων μέτρων προστασίας προχώρησε η γενική γραμματεία Πολιτικής Προστασίας.
Civil Protection GR@GSCP_GR
Νέα ενημερωτική καμπάνια της @GSCP_GR για τον Κορωνοϊό για τις ευπαθείς ομάδες
Δείτε χρήσιμες οδηγίες αυτοπροστασίας
Νέα ενημερωτική καμπάνια της 
Μένουμε Σπίτια μας
O κορονοϊός μεταδίδεται και με το σίελο και με το κουταλάκι ξεκαθάρισε η Εθνική Επιτροπή Δημόσιας Υγείας, αντικρούοντας την τοποθέτηση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου ότι η μετάληψη δεν μπορεί να είναι αιτία μετάδοσης ασθενειών.
Προς την κατεύθυνση της αποφυγής μαζικών συναθροίσεων αυτό διάστημα, η ΕΡΤ θα μεταδώσει απευθείας όλες τις Ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας.
Aναστέλλεται η διδασκαλία της κολύμβησης καθώς και οι πανελλήνιοι σχολικοί αγώνες λυκείων και επαγγελματικών λυκείων.
Μέτρα προστασίας της Δημόσιας Υγείας στις πισίνες
Το υπουργείο Υγείας τονίζει την ανάγκη άμεσης λήψης μέτρων αποφυγής διάδοσης του ιού στις εγκαταστάσεις των κολυμβητικών δεξαμενών. Η σχετική εγκύκλιος κοινοποιείται σε όλες τις Υπηρεσίες Περιβαλλοντικής Υγιεινής των Περιφερειακών Ενοτήτων της χώρας, οι οποίες στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους, πρέπει να εντατικοποιήσουν τους υγειονομικούς ελέγχους στις κολυμβητικές δεξαμενές περιοχών ευθύνης τους.
Το υπουργείο Υγείας, εφιστά την προσοχή στους υπεύθυνους φορείς λειτουργίας των κολυμβητικών δεξαμενών σε ότι αφορά:
Την αυστηρή τήρηση όλων των όρων υγιεινής των χώρων των κολυμβητικών δεξαμενών, όπως αυτοί αναφέρονται στην σχετική ισχύουσα υγειονομική νομοθεσία (εξώστες θεατών, αποδυτήρια, καταιονητήρες, αποδυτήρια, νιπτήρες, κρήνες).
Την αυστηρή διασφάλιση της ποιότητας του νερού των κολυμβητικών δεξαμενών, η οποία θα βεβαιώνεται με τις απαιτούμενες δειγματοληψίες, η συχνότητα των οποίων συνιστάται να διπλασιασθεί (2 δείγματα τουλάχιστον ανά εβδομάδα) για τη χρονική περίοδο των επόμενων 4 μηνών.
Το σύστημα ανακυκλοφορίας του νερού των κολυμβητικών δεξαμενών, που θα πρέπει να ανανεώνεται συνεχώς καθ’ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας τους, με ρυθμό που εξασφαλίζει την πλήρη ανανέωσή του σε χρόνο όχι μεγαλύτερο των 4 ωρών και σε ειδικές περιπτώσεις των 6 ωρών. Η ανανέωση πρέπει να επιτυγχάνεται είτε με συνεχή ροή νέου καθαρού νερού, είτε με ανακυκλοφορία του νερού των δεξαμενών μετά από προηγούμενο καθαρισμό και απολύμανση. Το σύστημα ανακυκλοφορίας καθαρισμού-απολύμανσης του νερού θα λειτουργεί όλες τις ώρες χρησιμοποίησης των δεξαμενών και πέραν αυτών για τόσο χρόνο, όσος απαιτείται για την εξασφάλιση του νερού διαυγούς και κατάλληλου από μικροβιολογική άποψη.
Την απολύμανση του νερού σε αυτές, η οποία είναι υποχρεωτική σε όλες τις περιπτώσεις λειτουργίας κολυμβητικών δεξαμενών.
Τη μέτρηση του υπολείμματος χλωρίου στο νερό των κολυμβητικών δεξαμενών η οποία θα γίνεται χρωματογραφικά με τη μέθοδο DPD(Διαιθυλοπαραφαινυλοδιαμίνη) και θα κυμαίνεται αυστηρά μεταξύ 0,4 και 0,7mg/l .
Την αυστηρή καθαριότητα και το σχολαστικό καθαρισμό των κολυμβητικών δεξαμενών.
Η ψυχική απεικόνιση του Covid-19
Αξίζει να διαβάσετε την εξήγηση του ψυχιάτρου -ψυχαναλυτή Σάββα Σαββόπουλου για τον μηχανισμό της σκέψης του ανθρώπου που αντιμετωπίζει μια απειλή, όπως αυτή της πανδημίας του κορονοϊού που ζούμε σήμερα.
Ορισμός κρούσματος
Ο παρακάτω ορισμός έχει συνταχθεί με βάση τα τρέχοντα επιδημιολογικά δεδομένα και αφορά, τόσο στην ανίχνευση των κρουσμάτων με υποψία λοίμωξης από το νέο κορωνοϊό SARS-CoV-2, όσο και στη δήλωσή τους στον ΕΟΔΥ, και – όπως τονίζει ο Οργανισμός – καθώς η επιδημία εξελίσσεται, ο ορισμός του κρούσματος ενδέχεται να τροποποιηθεί.
Ύποπτο κρούσμα
Ασθενής με οξεία λοίμωξη του αναπνευστικού (αιφνίδια έναρξη νόσου, με τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω συμπτώματα: βήχα, πυρετό, δύσπνοια) και χωρίς άλλη αιτιολογία που να εξηγεί πλήρως την κλινική εικόνα και με ιστορικό ταξιδιού ή διαμονής σε χώρα/περιοχή, σύμφωνα με τον επικαιροποιημένο κατάλογο του ΕΟΔΥ, εντός των τελευταίων 14 ημερών πριν από την έναρξη των συμπτωμάτων ή
Ασθενής με οποιαδήποτε οξεία νόσο του αναπνευστικού και ιστορικό στενής επαφής με επιβεβαιωμένο ή πιθανό κρούσμα COVID-19 εντός των τελευταίων 14 ημερών πριν από την έναρξη των συμπτωμάτων ή
Ασθενής με σοβαρή οξεία λοίμωξη αναπνευστικού (Severe Acute Respiratory Illness) η οποία απαιτεί νοσηλεία και για την οποία δεν έχει τεκμηριωθεί άλλη αιτιολογία.
Κάθε ύποπτο κρούσμα θα πρέπει να υποβάλλεται άμεσα σε εργαστηριακό έλεγχο για το νέο κορονοϊό SARS-CoV-2
Πιθανό κρούσμα
Ασθενής που έχει χαρακτηριστεί «ύποπτο κρούσμα» και έχει υποβληθεί σε εργαστηριακό έλεγχο, το αποτέλεσμα του οποίου ωστόσο είναι αδιευκρίνιστο, ή θετικό, αλλά με εργαστηριακή μέθοδο που ανιχνεύει γενικά ιούς που ανήκουν στην οικογένεια των κοροναϊών, και όχι ειδικά τον νέο κορονοϊό SARS-CoV-2.
Επιβεβαιωμένο κρούσμα
Άτομο με εργαστηριακά επιβεβαιωμένη λοίμωξη από το νέο κορονοϊό SARS-CoV-2, ανεξαρτήτως κλινικών συμπτωμάτων και σημείων.
Κάθε ύποπτο, πιθανό ή επιβεβαιωμένο κρούσμα πρέπει να δηλώνεται άμεσα στον ΕΟΔΥ μέσω του «Δελτίου Δήλωσης Κρούσματος από το νέο κορονοϊό SARS-CoV-2».
Στενή επαφή
Ως «στενή επαφή» ορίζεται:
* Άτομο με διαμονή στην ίδια οικία με ασθενή με COVID-19
* Άτομο με άμεση σωματική επαφή με ασθενή με COVID-19 (π.χ. χειραψία)
* Άτομο με απροφύλακτη επαφή με μολυσματικές εκκρίσεις ασθενή με COVID-19
* Άτομο με επαφή πρόσωπο με πρόσωπο με ασθενή με COVID-19 σε απόσταση <2 μέτρα και για >15 λεπτά
* Παραμονή σε κλειστό χώρο (π.χ. αίθουσα διδασκαλίας ή συσκέψεων, χώρο αναμονής νοσοκομείου, κλπ.) σε απόσταση <2 μέτρα και για >15 λεπτά
* Επαγγελματίας υγείας ή άλλο άτομο που παρείχε φροντίδα υγείας ή εργαζόμενος που χειρίστηκε κλινικό δείγμα ασθενή με COVID-19 χωρίς τη λήψη ή επί αστοχίας των ενδεδειγμένων μέτρων ατομικής προστασίας
* Συνταξιδιώτης στο ίδιο αεροσκάφος, ο οποίος καθόταν εντός απόστασης δύο σειρών θέσεων (προ κάθε κατεύθυνση) από τον ασθενή με COVID-19, άτομα που ταξίδευαν μαζί ή φρόντισαν τον ασθενή, και μέλη του πληρώματος που εξυπηρέτησαν το συγκεκριμένο τμήμα του αεροσκάφους όπου καθόταν ο ασθενής (επί ύπαρξης σοβαρών συμπτωμάτων ή μετακινήσεων του ασθενούς εντός του αεροσκάφους, που ενδέχεται να συνεπάγονται περισσότερο εκτεταμένη έκθεση, οι επιβάτες που κάθονταν στο ίδιο τμήμα του αεροσκάφους ή ακόμη και όλοι οι επιβάτες της πτήσης μπορεί να θεωρηθούν στενές επαφές).
Τι θα πρέπει να προσέχουν οι διαβητικοί με τον κορονοϊό
Ο κ. Γιώργος Δημητριάδης, καθηγητής παθολογίας ΕΚΠΑ και πρόεδρος της Διαβητολογικής Εταιρίας μίλησε στην ΕΡΤ για το τι θα πρέπει να προσέχουν οι διαβητικοί με τον κορονοϊό.
Ανανεωμένα δεδομένα για τον νέο κορoνοϊό και την ταχέως εξελισσόμενη επιδημία
Του Θάνου Δημόπουλου, Καθηγητή Ιατρικής, Πρύτανη ΕΚΠΑ
Από τα τέλη Δεκεμβρίου που διαπιστώθηκαν τα πρώτα κρούσματα, έχουν καταγραφεί περισσότερα από 90000 κρούσματα και 2900 θάνατοι από τη νόσο (Covid-19) που προκαλεί ο νέος κορονοϊός (SARS–CoV-2). Το 95% των κρουσμάτων και το 97% των θανάτων έχουν σημειωθεί στην Κίνα, όμως η νόσος έχει πλέον εξαπλωθεί σε περισσότερο από 60 χώρες με αυξανόμενο αριθμό κρουσμάτων.
Μέσα σε δύο μήνες, έχουν δημοσιευθεί περισσότερο από 400 άρθρα σε έγκριτα ιατρικά περιοδικά, φαινόμενο που διαπιστώνεται για πρώτη φορά στην ιατρική βιβλιογραφία και υποδηλώνει τη πολύ σημαντική κινητοποίηση της επιστημονικής κοινότητας και των υγειονομικών δομών σε παγκόσμιο επίπεδο. Πολύ πρόσφατα άρθρα στα περιοδικά JAMA και New
Ο ιός
Πρόκειται για έναν νέο βήτα-κορoνοϊό με δυνατότητα μετάδοσης μεταξύ των ανθρώπων. Το γονιδίωμα του ιού, το οποίο αναλύθηκε πλήρως μέσα σε λίγες μέρες, ομοιάζει γενετικά με αντίστοιχο ιό των νυχτερίδων ενώ θεωρείται ότι μεταφέρθηκε στον άνθρωπο από κάποιο ενδιάμεσο ξενιστή, πιθανότατα τον φολιδωτό μυρμηγκοφάγο. Ο ιός έχει υψηλή συγγένεια για συγκεκριμένο υποδοχέα στην επιφάνεια των κυττάρων μας (ACE2) μέσω του οποίου διεισδύει και προκαλεί τη λοίμωξη. Η υψηλότερη έκφραση αυτού του υποδοχέα σε άντρες στην Κίνα μπορεί να εξηγεί την μεγαλύτερη νοσηρότητα των ανδρών σύμφωνα και με τα ως τώρα κλινικά δεδομένα. Ερωτήματα όπως πώς προέκυψε αυτός ο ιός, γιατί έχει μεγαλύτερη μεταδοτικότητα από τους προηγούμενους κορoνοϊούς και ποιοι είναι οι καλύτεροι στόχοι για την ανάπτυξη εμβολίων και θεραπειών, αναμένεται να απαντηθούν στο άμεσο μέλλον.
Επιδημιολογικά δεδομένα
Η διάμεση περίοδος επώασης του ιού είναι 5-6 ημέρες με εύρος από 1-14 ημέρες, παρότι υπάρχουν αναφορές ότι μπορεί να διαρκεί και ως 24 ημέρες, στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψιν στο σχεδιασμό πολιτικών καραντίνας για την αποφυγή εξάπλωσης της λοίμωξης. Πιστεύεται ότι μεταδίδεται μέσω μεγάλων σταγονιδίων, έχει όμως ανευρεθεί στο αίμα και τα κόπρανα. Μένει να επιβεβαιωθεί αν μπορεί να μεταδοθεί αιματογενώς ή με τα κόπρανα καθώς αυτό θα μεταβάλλει τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για την αποτροπή μετάδοσης της λοίμωξης.
Κάθε ασθενής υπολογίζεται ότι μεταφέρει τον ιό σε 2-3 άτομα και θεωρείται πιθανή η μετάδοση από ασυμπτωματικά άτομα. Θεωρείται μάλιστα ότι πάνω από τις μισές περιπτώσεις κρουσμάτων Covid-19 που εξήχθησαν από την Κίνα δεν έχουν στην πραγματικότητα ανιχνευθεί. Με βάση μια μικρή μελέτη σε 9 εγκύους δεν φάνηκε μετάδοση του ιού από τη μητέρα στο έμβρυο.
Κλινικά χαρακτηριστικά
Η λοίμωξη από τον νέο κορονοϊό εκδηλώνεται με μη ειδικά συμπτώματα όπως πυρετός (90%), βήχας (80%), κόπωση ή μυαλγίες (περίπου 20%). Λιγότερο συχνά συμπτώματα είναι κεφαλαλγία, πονόλαιμος, έμετος και διάρροια. Η διάμεση ηλικία των ασθενών είναι περίπου τα 50 έτη και ο αριθμός των παιδιών κάτω των 15 ετών που έχουν προσβληθεί είναι μικρός. Εργαστηριακά ευρήματα των ασθενών είναι η λεμφοπενία, οι αυξημένοι δείκτες φλεγμονής και τα αμφιτερόπλευρα διηθήματα στους πνεύμονες στην ακτινογραφία ή την αξονική θώρακος. Γενικά, 20% των ατόμων που θα νοσήσουν θα έχουν σοβαρά συμπτώματα και οι μισοί από αυτούς μπορεί να χρειαστούν μηχανική υποβοήθηση της αναπνοής. Η σοβαρότητα της λοίμωξης όμως ποικίλει και μάλιστα θεωρείται ότι εκτός της επαρχίας Ουχάν τα περιστατικά που έχουν καταγραφεί είχαν πιο ήπια κλινική πορεία. Οι αποκλίσεις αυτές είναι συνέπεια της αναφοράς περιστατικών σε πραγματικό χρόνο ώστε να συγκεντρωθούν επιστημονικά δεδομένα. Καθώς υπάρχει σημαντικός αριθμός ασθενών με ήπια συμπτώματα φαίνεται ότι η βαρύτητα της λοίμωξης από τον νέο κορονοϊό ομοιάζει με σοβαρή εποχική γρίπη. Επομένως, μπορούμε να προβλέψουμε ότι τελικά θα αποδειχθεί ότι η θνητότητα από τον νέο κορονοϊό θα είναι περίπου ίδια με αυτή του ιού της γρίπης δηλαδή γύρω στο 0,1%.
Διάγνωση
Καθώς ο αριθμός των κρουσμάτων αυξάνεται έχει σημασία για τους κλινικούς γιατρούς η θέσπιση κριτηρίων για τα ύποπτα κρούσματα ώστε να απομονώνονται και να αντιμετωπίζονται εγκαίρως. Αρχικά αυτό περιελάμβανε άτομα που είχαν επισκεφθεί την Κίνα και είχαν συμπτώματα λοίμωξης αναπνευστικού. Η αύξηση των κρουσμάτων όμως σε διάφορες χώρες του κόσμου όπως η Ιταλία, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία, αλλά και η ανεύρεση κρουσμάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες που δεν είχαν ταξιδέψει εκτός χώρας και δεν είχαν γνωστή επαφή με ύποπτο κρούσμα, αναμένεται να αλλάξει τις οδηγίες αυτές. Η διάγνωση γίνεται με μοριακή μέθοδο, αλλά για την αντιμετώπιση της επιδημίας θα πρέπει να αυξηθούν οι διαγνωστικές δυνατότητες σε όλες τις χώρες με τη χρήση απλούστερων μεθόδων.
Πρόληψη
Υπάρχουν πολλές προκλήσεις στην πρόληψη της εξάπλωσης της λοίμωξης και η μέθοδος της καραντίνας που εφαρμόσθηκε εκτεταμένα στην Κίνα οδήγησε σε περιορισμό των κρουσμάτων. Η γενίκευση όμως της μεθόδου αμφισβητείται με τρανό παράδειγμα την εξάπλωση της λοίμωξης στο κρουαζιερόπλοιο Diamond
Θεραπεία
Προς το παρόν, η θεραπεία της νόσου είναι υποστηρικτική. Διάφορα αντιϊικά φάρμακα όπως η ρεμντεσιβίρη, ο συνδυασμός λοπιναβίρη/ριτοναβίρη, η χλωροκίνη και πρόσφατα η φαβιλαβίρη έχουν χρησιμοποιηθεί χωρίς όμως αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα. Περισσότερες από 100 κλινικές μελέτες βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη δοκιμάζοντας τόσο παλαιότερα όσο και νέα σκευάσματα για την αντιμετώπιση της λοίμωξης. Επιπλέον 11 υποψήφια εμβόλια βρίσκονται σε εξέλιξη και μέσα στο Μάρτιο αναμένεται να ξεκινήσει η φάσης 1 μελέτη για ένα από αυτά. Η ανοσοσφαιρίνη από άτομα που έχουν θεραπευθεί είναι επίσης μια υποψήφια θεραπεία, ιδίως για πρώιμη παρέμβαση. Με βάση μελέτη από την Κίνα, ο μέσος χρόνος από την έναρξη των συμπτωμάτων ως τη νοσηλεία κυμαίνεται από 9 – 12 ημέρες διάστημα όπου η εφαρμογή θεραπευτικών πρακτικών μπορεί να αποτρέψει την εκδήλωση σοβαρών συμπτωμάτων.
Η επιδημία της λοίμωξης από τον νέο κορονοϊό βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Δεν υπάρχει όμως προηγούμενο στην ιστορία αναφορικά με την ταχύτητα συγκέντρωσης επιστημονικών δεδομένων και γνώσης που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη τόσο πρωτοκόλλων και παρεμβάσεων έγκαιρης διάγνωσης και αντιμετώπισης των ασθενών όσο και αποτελεσματικών φαρμάκων και ασφαλών εμβολίων.
ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ (22.03.2020)
Η Ιατρική βιβλιογραφία και οι βάσεις δεδομένων Διεθνών Οργανισμών εμπλουτίζονται καθημερινά από νέα δεδομένα όσον αφορά στο νέο κορωνοϊό (SARS-Cov-2). Στη Θεραπευτική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, με Διευθυντή τον Καθηγητή και Πρύτανη Θάνο Δημόπουλο πραγματοποιείται αποδελτίωση των πιο σημαντικών δημοσιεύσεων και ανακοινώσεων.
- ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ JOHNS HOPKINS
Το πρωί της 22ης Μαρτίου 2020, το Παρατηρητήριο του Πανεπιστημίου Johns Hopkins ανακοίνωσε 308.609 κρούσματα με 13.069 θανάτους, ενώ 95.829 έχουν επιβεβαιωμένα αναρρώσει. Στην Κίνα έχουν διαγνωσθεί 81.054 κρούσματα και 3.261 θάνατοι.
Στη γειτονική Ιταλία έχει παρουσιαστεί τις τελευταίες ημέρες απότομη αύξηση των κρουσμάτων και πλέον βρίσκεται στη 2η θέση της λίστας με 53.578 επιβεβαιωμένα κρούσματα και 4.825 θανάτους, ξεπερνώντας ακόμα και τους θανάτους στην Κίνα.
Το Ιράν έχει 20.610 επιβεβαιωμένα κρούσματα και 1.556 θανάτους, ενώ υπάρχει σοβαρή ανησυχία από τη διεθνή κοινότητα για τη δυνατότητα ελέγχου της κατάστασης από το ιρανικό κράτος. Η Νότια Κορέα έχει καταγράψει 8.897 κρούσματα και 104 θανάτους και από την 3η βρίσκεται πλέον στην 8η θέση της λίστας καθώς παρατηρείται σταδιακή μείωση των νέων κρουσμάτων ανά ημέρα, σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές χώρες, που αποτελούν το νέο επίκεντρο της επιδημίας. Στην Ευρώπη, μετά την Ιταλία ακολουθεί η Ισπανία με 25.496 κρούσματα και 1.381 θανάτους, ενώ η Γερμανία έχει 22.364 κρούσματα και 84 θανάτους, η Γαλλία έχει 14.459 κρούσματα και 562 θανάτους, και το Ηνωμένο Βασίλειο 5.018 επιβεβαιωμένα περιστατικά και 233 θανάτους. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων σε Ισπανία, Γαλλία και Γερμανία και η πιθανότητα εξέλιξης αντίστοιχα με την Ιταλία. Η επιλογή του Ηνωμένου Βασιλείου να επενδύσει στην απόκτηση συλλογικής ανοσίας «αγέλης» φαίνεται ότι γρήγορα αναιρείται και ξεκινάει καθυστερημένα η λήψη δραστικών μέτρων περιορισμού και κοινωνικής απομόνωσης. Πολλές επιπλέον Ευρωπαϊκές χώρες έχουν τετραψήφιο αριθμό περιστατικών όπως 6.863 η Ελβετία, 3.631 η Ολλανδία, 2.815 το Βέλγιο, 1.326 η Δανία, 2.176 η Νορβηγία, 1.770 η Σουηδία, 3.024 η Αυστρία και 1.280 η Πορτογαλία. Ραγδαία αύξηση παρουσιάζει τις τελευταίες μέρες η Τουρκία με 947 επιβεβαιωμένα κρούσματα και 21 θανάτους, ενώ οι εκτιμήσεις για τα πραγματικά κρούσματα ανέρχονται σε αρκετές χιλιάδες.
Στην Ελλάδα ο αριθμός των κρουσμάτων έχει παρουσιάσει άνοδο και έχει ανέλθει στα 530 ενώ έχουν σημειωθεί και 13 θάνατοι. Ανησυχία σχετικά με την εξάπλωση στην κοινότητα προκαλούν τα περιστατικά χωρίς επιβεβαιωμένη επαφή με ύποπτο κρούσμα και χωρίς να έχουν ιστορικό ταξιδιού στο εξωτερικό. Σημειώνουμε την ανάγκη εντατικοποίησης των διαγνωστικών ελέγχων ώστε να καταγραφούν όσα περιστατικά γίνεται περισσότερο, με δεδομένο ότι τα μη καταγεγραμμένα περιστατικά αποτελούν ιδιαίτερα σημαντική πηγή διασποράς του νέου κορωνοϊού, σύμφωνα με δημοσίευση των Li και συνεργατών στο περιοδικό Science 16Mar2020.
- Νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις
Εμβόλιο
Σημαντικότατη εξέλιξη στην προσπάθεια για την ανάπτυξη εμβολίων για τον νέο κορωνοϊό αποτελεί η έναρξη κλινικής δοκιμής φάσης 1 την περασμένη Δευτέρα στο Ινστιτούτο Έρευνας Υγείας του Kaiser Permanente Washington (KPWHRI) στο Σιάτλ των ΗΠΑ. Το εμβόλιο έχει την κωδική ονομασία mRNA-1273 και στη μελέτη αναμένεται να ενταχθούν 45 υγιείς εθελοντές ηλικίας 18 έως 55 ετών. Οι νεότερες τεχνολογίες πλατφόρμας και οι συνεργασίες βιοτεχνολογικών και φαρμακευτικών εταιρειών επιταχύνουν σημαντικά τη φάση των προκλινικών μελετών και επιπλέον κλινικές μελέτες αναμένεται να ξεκινήσουν και στην Ευρώπη, ενώ η Γερμανία φαίνεται να ηγείται της προσπάθειας με την έναρξη κλινικών δοκιμών στα τέλη του επόμενου μήνα. Ο Διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργίας και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ, δρ Anthony Fauci έχει δηλώσει ότι η ανάπτυξη ασφαλούς και αποτελεσματικού εμβολίου για τον SARS-CoV-2 αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα για τη δημόσια υγεία.
Φαρμακευτική αγωγή
Φαίνεται ότι η λοίμωξη από τον κορωνοϊό έχει 2 φάσεις. Κατά την πρώτη φάση του πολλαπλασιασμού του ιού που διαρκεί αρκετές ημέρες παρουσιάζονται συνήθως ήπια συμπτώματα λόγω της άμεσης κυτταροπαθογενετικής δράσης του ιού και της ανοσολογικής απάντησης του οργανισμού απέναντι στο νέο παθογόνο. Σε αυτή τη φάση αναμένεται κυρίως όφελος από αντιικά φάρμακα όπως η λοπιναβίρη/ριτοναβίρη, η ρεμδεσιβίρη και το ανθελονοσιακό φάρμακο υδροξυχλωροκίνη. Η ομάδα του Dr. Didier Raoult στη Μασσαλία δημοσίευσε (17/03/20) τα αποτελέσματα μιας σειράς ασθενών με Covid-19 (Gautret et al. International Journal of Antimicrobial Agents 17Mar20) που έλαβαν υδροξυχλωροκίνη. Σε σχέση με την ομάδα ελέγχου που δεν έλαβε το φάρμακο, οι ασθενείς που έλαβαν υδροξυχλωροκίνη είχαν σημαντική μείωση του ιικού φορτίου την 6η ημέρα της θεραπείας. Επιπλέον φάνηκε ότι η προσθήκη αζιθρομυκίνης ενισχύει το παρατηρούμενο όφελος. Περαιτέρω μελέτες με μεγαλύτερο αριθμό ασθενών αναμένονται ώστε να επιβεβαιωθούν τα πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Πολύ πρόσφατα δημοσιευμένη τυχαιοποιημένη κλινική μελέτη (18/03/20) στο περιοδικό The New England Journal of Medicine από τους Κινέζους ιατρούς Cao και συνεργάτες έδειξε ότι η προσθήκη του συνδυασμού λοπιναβίρης/ριτοναβίρης στην υποστηρικτική θεραπεία των ασθενών με Covid-19 δεν είχε το προσδοκώμενο όφελος. Ο συγκεκριμένος συνδυασμός όμως συνεχίζει να αξιολογείται μαζί με άλλους αντι-ιικούς παράγοντες όπως η ιντερφερόνη 1β καθώς και σε ασθενείς σε διάφορα στάδια της νόσου. Είναι πιθανό ο συνδυασμός λοπιναβίρης/ριτοναβίρης να πρέπει να χορηγηθεί νωρίς κατά την πορεία της νόσου ώστε να αποκομίσουμε όφελος από τη χρήση του. Είναι αναγκαίο να αναμένουμε τα αποτελέσματα τυχαιοποιημένων κλινικών μελετών για να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα και να διαμορφωθούν οι αντίστοιχες κατευθυντήριες οδηγίες. Μόλις πρόσφατα κινέζοι επιστήμονες ανακοίνωσαν επίσης τα πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα της φαβιπιραβίρης, ενός αντι-ιικού φαρμάκου που χρησιμοποιείται στην Κίνα έναντι του ιού της γρίπης. Ασθενείς με COVID-19 που έλαβαν φαβιπιραβίρη αρνητικοποίησαν το τεστ για τον SARS-CoV-2 σε διάμεσο χρονικό διάστημα 4 ημερών σε αντίθεση με τους υπόλοιπους που χρειάστηκαν 11 ημέρες. Οι Baron και συνεργάτες σημειώνουν σε δημοσίευσή τους στο περιοδικό International Journal of Antimicrobial Agents 13Mar2020 ότι ένα επιπλέον αντιβιοτικό που χρησιμοποιείται κατά της σταφυλοκοκκικής λοίμωξης, η τεικοπλανίνη, μπορεί να έχει δραστικότητα απέναντι στον SARS-CoV-2. Η δεύτερη φάση είναι η ειδική ανοσία που πλέον αντιμετωπίζει τον ιό και οδηγεί σε πτώση του ιικού φορτίου. Ωστόσο, σε αυτή τη φάση της λοίμωξης μπορεί να παρατηρηθεί δευτερογενής αιμοφαγοκυτταρική λεμφοιστιοκυττάρωση που χαρακτηρίζεται από υπερβολική αύξηση των φλεγμονωδών κυτοκινών (καταιγίδα κυτοκινών) η οποία μπορεί να οδηγήσει σε βλάβη οργάνων και επιδείνωση της κατάστασης του ασθενούς (Young et al. JAMA 3Mar2020). Σε αυτή ακριβώς τη φάση της νόσου φαίνεται να έχει ρόλο η χρήση μονοκλωνικών αντισωμάτων έναντι της ιντερλευκίνης 6 (IL-6), η οποία είναι βασικός μεσολαβητής της συστηματικής φλεγμονής, όπως η τοσιλιζουμάμπη, η σαριλουμάμπη και το νεότερο αντι-IL6 μονοκλωνικό αντίσωμα TZLS-501. Άλλες ανοσοκατασταλτικές θεραπείες με πιθανό όφελος είναι τα μονοκλωνικά αντισώματα έναντι της ιντερλευκίνης 1 (ανακινρα) και έναντι των JAK κινασών. Επιπλέον, σε ασθενείς που αναπτύσσουν σύνδρομο οξείας αναπνευστικής ανεπάρκειας (ARDS) η χορήγηση μεθυλπρεδνιζολόνης μπορεί να έχει όφελος στην έκβαση της νόσου, σύμφωνα με μελέτη των Wu και συνεργατών στο περιοδικό JAMA Internal Medicine 13Mar2020. Τέλος, σημειώνεται η ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΜΑ) στις 18/03/20 σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα μέχρι σήμερα που να υποστηρίζουν την επιδείνωση των συμπτωμάτων της λοίμωξης από COVID-19 σε ασθενείς που λαμβάνουν ιμπουπροφαίνη.
- Γαστρεντερικά συμπτώματα
Μια πολυκεντρική μελέτη στην Κίνα που δημοσιεύτηκε από τους Pan και συνεργάτες στο περιοδικό American Journal of Gastroenterology (March 2020) ανέλυσε στοιχεία από 204 ασθενείς με COVID-19. Σχεδόν οι μισοί ασθενείς (49%) προσήλθαν στο νοσοκομείο με γαστρεντερικά ενοχλήματα (ανορεξία, διάρροια, έμετος, κοιλιακό άλγος) ως το προεξάρχον σύμπτωμα. Κατά την πορεία της νόσου, τα συμπτώματα από το γαστρεντερικό παρουσίαζαν επιδείνωση όσο αύξανε η σοβαρότητα της ασθένειας. Οι ασθενείς που δεν εμφάνιζαν γαστρεντερικά συμπτώματα ήταν μάλιστα πιο πιθανό να θεραπευτούν και να λάβουν εξιτήριο συγκριτικά με τους υπόλοιπους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι σε 7 περιπτώσεις απουσίαζαν εντελώς τα συμπτώματα από το αναπνευστικό σύστημα. Επομένως, σε περιοχές όπου υπάρχει συρροή κρουσμάτων COVID-19 η παρουσία γαστρεντερικών συμπτωμάτων, ακόμα και σε απουσία συμπτωμάτων από το αναπνευστικό, θα πρέπει να συμπεριληφθεί η λοίμωξη από το νέο κορωνοϊό στη διαφορική διάγνωση.
- Προέλευση του νέου κορωνοϊού SARS–CoV-2
Εν μέσω της παγκόσμιας έκτακτης ανάγκης COVID-19 για τη δημόσια υγεία, είναι λογικό να αναρωτηθεί κανείς ποια είναι η σημασία να μελετηθεί η προέλευση της πανδημίας. Η λεπτομερής κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ένας ιός των ζώων ξεπέρασε τα όρια των ειδών για να μολύνει τους ανθρώπους τόσο αποτελεσματικά θα βοηθήσει στην πρόληψη μελλοντικών αντίστοιχων γεγονότων. Για παράδειγμα, εάν ο SARS-CoV-2 υπέστη προσαρμογές σε άλλο ζωικό είδος, τότε υπάρχει ο κίνδυνος μελλοντικών γεγονότων εκ νέου εμφάνισης. Αντίθετα, εάν η προσαρμοστική διαδικασία έλαβε χώρα στους ανθρώπους, ακόμη και αν εμφανιστούν επαναλαμβανόμενες ζωονοτικές μεταφορές, είναι σχεδόν απίθανο να προκληθούν αντίστοιχες επιδημίες χωρίς την ίδια σειρά μεταλλάξεων. Επιπλέον, η ταυτοποίηση των εγγύτερων συγγενικών ιών του SARS-CoV-2 που κυκλοφορούν στα ζώα θα βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό τις μελέτες της λειτουργίας του ιού. Η μελέτη των Andersen και συνεργατών με δημοσίευσή τους στο περιοδικό Nature Medicine 17Mar2020 περιγράφει τα γονιδιωματικά χαρακτηριστικά του νέου κορωνοϊού, τα οποία μπορούν να εξηγήσουν εν μέρει τη μολυσματικότητα και τη μεταδοτικότητα του SARS-CoV-2 στους ανθρώπους. Παρόλο που τα στοιχεία δείχνουν ότι ο SARS-CoV-2 δεν είναι αποτέλεσμα σκόπιμης ανθρώπινης παρέμβασης και εργαστηριακής ανάπτυξης, είναι σήμερα αδύνατο να προσδιοριστεί επακριβώς η ακριβής εξελικτική πορεία του ιού.
- Τονίζουμε την αναγκαιότητα να είμαστε όλοι συνεπείς στα μέτρα κοινωνικής απομόνωσης που έχουν τεθεί σε εφαρμογή στη χώρα μας. Η καθυστερημένη εφαρμογή τους μπορεί να μειώσει τα χρονικά περιθώρια για τον έλεγχο της αλυσίδας μετάδοσης. Αποτελεί γεγονός ότι πλέον η πλήρης αναχαίτιση της πανδημίας αποτελεί ουτοπία. Ο σκοπός είναι να επιβραδύνουμε σημαντικά την πορεία της, ώστε να αναβάλουμε την έξαρση, δηλαδή το μέγιστο αριθμό κρουσμάτων ανά ημέρα, και τα νέα κρούσματα να διασπαρούν στο χρόνο “flattening of the epidemic curve”.Μόνο με αυτό τον τρόπο θα μπορέσει το εθνικό σύστημα υγείας να ανταπεξέλθει στις ανάγκες νοσηλείας και υποστήριξης των ασθενών που χρήζουν νοσηλείας και εντατικής υποστήριξης. Τέλος, τονίζουμε την ιδιαίτερα μειωμένη διαθεσιμότητα αίματος και την αδήριτη ανάγκη για συνέχιση της αιμοδοσίας η οποία συνεχίζει πραγματοποιείται με ασφάλεια στους κατάλληλα διαμορφωμένους σταθμούς αιμοδοσίας.
Θάνος Δημόπουλος
Καθηγητής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
Πρύτανης ΕΚΠΑ
Συνέντευξη καθηγητή Νίκου Παλληκαράκη
Ο κ. Νίκος Παλληκαράκης είναι ομότιμος καθηγητής στο Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής, του τμήματος Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών και διδάσκων στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Βιοϊατρικής Τεχνολογίας του ίδιου πανεπιστημίου. Μίλησε στη δημοσιογράφο Ελίνα Μακρή.
Τι κάνεις όταν δεν έχεις φάρμακα και εμβόλια για να αντιμετωπίσεις έναν ιό ή μία ασθένεια; “Τότε τα όπλα μας είναι το ιατρικό προσωπικό και τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα! Εκεί βασίζεται και η πρόοδος της ιατρικής τα τελευταία 50 χρόνια”, εξηγεί ο καθηγητής κ. Νίκος Παλληκαράκης.
Η έκτακτη κατάσταση λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, φέρνει ακόμα στη δημόσια συζήτηση γιατί είναι δυσεύρετο ένα κρεβάτι σε μία Μονάδα Εντατικής Θεραπείας.
“Σίγουρα δεν είναι το κρεβάτι ως χώρος ή ως υλικό, αλλά η μηχανική, η τεχνική υποστήριξη και το εξειδικευμένο προσωπικό που βρίσκεται μονίμως κοντά στον ασθενή. Άρα το κρεβάτι ως ιατρικός θάλαμος. Και στην Ιταλία κρεβάτια έχουν, αλλά τα έχουν στους διαδρόμους, βάζουν αναπνευστήρες στους διαδρόμους. Αυτό πρέπει να το αποφύγουμε. Όταν ένα τέτοιο κύμα ξεπερνάει τα όρια του συστήματος υγείας, τότε βρίσκονται εμβαλωματικές λύσεις οι οποίες εφαρμόζονται κατ’ ανάγκη γιατί δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά, δεν μπορείς να αφήσεις τον κόσμο να πεθάνει απ’ έξω από το νοσοκομείο. Άρα στην Ιταλία φτάνουν αυτή τη στιγμή να διασωληνώνουν ανθρώπους και στο διάδρομο όταν έχουν το μηχάνημα. Αυτές είναι ακραίες καταστάσεις όπου αναγκαστικά εφαρμόζονται πρακτικές ανάγκης, οι οποίες κάθε άλλο παρά βέλτιστες είναι.”
Ο κ. Παλληκαράκης είναι ακόμα Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Βιοϊατρικής Τεχνολογίας, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ασχολείται με την ανάπτυξη της Βιοϊατρικής Τεχνολογίας στην Ελλάδα αλλά και την ασφάλεια και σωστή διαχείριση των ιατροτεχνολογικών προϊόντων, δηλαδή των προϊόντων που βρίσκονται σήμερα σε παγκόσμια έλλειψη.
Τέτοια προϊόντα είναι από τα πιο απλά, μίας χρήσης όπως η μάσκα, τα ιατρικά γάντια, οι σύριγγες, μέχρι τα πιο υψηλής τεχνολογίας όπως ο αναπνευστήρας, οι αξονικοί τομογράφοι, τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται μέσα στις μονάδες εντατικής θεραπείας, αλλά και τις τεχνητές αρθρώσεις, τα δόντια, τους ενδοφακούς κ.α.
Πρόκειται για μία αγορά της τάξεως των 350 δισεκατομμυρίων ευρώ όπου το ένα τρίτο αυτής παράγεται στην Ευρώπη, από περίπου 30.000 εταιρείες που κατασκευάζουν τέτοιου είδους προϊόντα και απασχολούν 600.000 εργαζόμενους. Είναι ένας πολύ δυνατός κλάδος της ευρωπαϊκής βιομηχανίας όπου ο ρόλος του στην εξέλιξη της ιατρικής τα τελευταία 50 χρόνια, είναι αδιαμφισβήτητος.
“Χωρίς ιατρική τεχνολογία σήμερα, σύγχρονη ιατρική δεν μπορεί να υπάρξει”, τονίζει ο κ. Παλληκαράκης. Εξηγεί πως τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα έχουν αλλάξει σε όλα τα επίπεδα τον τρόπο με τον οποίο παρέχονται σήμερα οι υπηρεσίες υγείας, από τη διάγνωση όπως οι in vitro διαγνωστικές εξετάσεις οι οποίες γίνονται πολύ γρήγορα και βοηθούν τον γιατρό να βγάλει τη σωστή διάγνωση. Ονομάζονται in vitro διότι γίνονται πάνω στο πλακάκι (και όχι πάνω στον ασθενή) αλλά σε δείγματα του ασθενούς και είναι μία τεράστια πηγή πληροφορίας. Ακόμα και αυτές οι εξετάσεις αποτελούν μία ειδική κατηγορία ιατροτεχνολογικών προϊόντων. Για να είναι βέβαια η πηγή αυτής της πληροφορίας σωστή πρέπει τα μηχανήματα αυτά να είναι σωστά βαθμονομημένα, να συντηρούνται ώστε να δώσουν σωστό αποτέλεσμα. Ένα λάθος σε αυτές τις εξετάσεις οδηγεί σε λάθος συμπέρασμα το γιατρό και άρα σε λάθος θεραπεία.
“Φανταστείτε, σήμερα, έχουμε τον αξονικό τομογράφο, τον μαγνητικό τομογράφο και μια πληθώρα τομογράφων που παρέχουν πληροφορίες που πριν από 30 χρόνια δεν θα μπορούσαμε να πιστεύουμε ότι θα μπορούσαμε να τις έχουμε. Ας μην ξεχνάμε ότι ο αξονικός τομογράφος είναι μία τεχνολογία που ξεκίνησε πριν 40 χρόνια και σε σχέση με την τεχνολογία που ήταν όταν πρωτοκατασκευάστηκε, η διαγνωστική εικόνα που παρέχει σήμερα, είναι ‘επαναστατική’. Σήμερα ζούμε μία εποχή που έχουμε ένα ‘τσουνάμι’, μία πληθώρα ιατρικών μηχανημάτων, κατακλυζόμαστε από νέες τεχνολογίες και αυτές τις τεχνολογίες είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να τις χρησιμοποιούμε σωστά”, προσθέτει ο κ. Παλληκαράκης.
Δεδομένης της σημερινής έκτακτης ανάγκης και έλλειψης ιατροτεχνολογικών μηχανημάτων, ο Πρόεδρος του ΙΝΒΙΤ, ερωτηθείς για τη χρήση ενός αναπνευστήρα από περισσότερους ασθενείς, που έχει ακουστεί ως λύση για να αντιμετωπιστεί η έλλειψη, απαντά:
“Δεν είμαι εντατικολόγος, αλλά σαν βιοϊατρικός μηχανικός μπορώ να σας πω ότι είναι λάθος προσέγγιση. Κάτι τέτοιο ακούστηκε και κάποιοι είχαν αρχίσει να το προεκτείνουν για να το πάνε και σε περισσότερους από δύο ασθενείς. Αυτά είναι επικίνδυνα πειράματα που τα προτείνουν άνθρωποι που είτε δεν γνωρίζουν καλά την τεχνολογία, είτε δεν γνωρίζουν ιατρική, είτε έχουν μία επιπόλαια προσέγγιση των πραγμάτων. Ένας ασθενής ο οποίος βρίσκεται στην εντατική, έχει δικές του ανάγκες και αυτό το ξέρουν πολύ καλά οι εντατικολόγοι και οι αναισθησιολόγοι. Ο κάθε αναπνευστήρας έχει μία ρύθμιση ειδικά για έναν ασθενή. Να τον μοιράσουμε σε δύο ασθενείς, αυτό σημαίνει ότι οι ασθενείς έχουν ακριβώς τις ίδιες ανάγκες. Συνεπώς τέτοιου είδους πειραματισμοί και τέτοιου είδους ιδέες είναι επικίνδυνες. Πρέπει να εξασφαλίζεται η σωστή χρήση της ιατρικής τεχνολογίας, διότι διαφορετικά μπορεί να γίνει πιο επικίνδυνη από την ανυπαρξία, από την απουσία της τεχνολογίας.”
Ο Πρόεδρος του ΙΝΒΙΤ τονίζει ότι “δεν είναι τόσο απλό, επειδή αγοράσαμε καινούριους αναπνευστήρες, και αυτοί θα είναι άμεσα διαθέσιμοι να χρησιμοποιηθούν το να στηθεί μία μονάδα εντατικής θεραπείας. Για αυτό το λόγο έχει πάρει και λίγο χρόνο και στη χώρα μας για να στήσουμε σωστά αυτές τις μονάδες. Χρειάζεται να υπάρχουν κατάλληλοι χώροι, και επίσης το κατάλληλο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό που θα τους χρησιμοποιήσει σωστά. Ανάμεσα σε αυτό το προσωπικό που θα εξασφαλίσει τη σωστή χρήση αυτών των μηχανημάτων, είναι οι βιοϊατρικοί μηχανικοί και τεχνολόγοι ιατροτεχνολογικών προϊόντων, οι οποίοι βρίσκονται και αυτοί σήμερα στην πρώτη γραμμή για να διασφαλίσουν ότι αυτά τα μηχανήματα δουλεύουν σωστά. Αν δεν δουλέψει σωστά σήμερα το μόνιτορ σε ένα μηχάνημα παροχής οξυγόνου, τότε οι ενδείξεις είναι λάθος, αυτά που παίρνει σαν δεδομένα ο γιατρός και αυτά που παρέχει στον ασθενή είναι λάθος και τότε δυστυχώς δεν έχουμε σωστή χρήση της τεχνολογίας.”
Ο κ. Παλληκαράκης αναφέρεται και στο θέμα της ιατρικής μάσκας όπου το ΙΝΒΙΤ θα έχει σύντομα μία έκθεση σχετικά με τη σωστή χρήση της μάσκας η οποία για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό έχει προστατευτικό χαρακτήρα ενώ για τους υπόλοιπους, έχει σκοπό να προστατεύσει από τη διασπορά και τη διάδοση της νόσου. “Έχει γίνει ίσως μία λάθος ερμηνεία ότι η μάσκα μπορεί να προστατεύσει το ευρύ κοινό από τη διάδοση. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι αν η μάσκα χρησιμοποιηθεί λάθος τότε αντί να προστατεύσει αυτόν που τη φορά από το να μολυνθεί να δημιουργήσει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα. Η διαφορά του να χρησιμοποιεί κάτι λάθος το προσωπικό ενός νοσοκομείου που δεν είναι απόλυτα αυτό που θα έπρεπε να χρησιμοποιεί, σε σχέση με τον πολίτη που βρίσκεται στο δρόμο και φοράει μάσκα που δεν είναι κατάλληλη και δεν χρειάζεται καν να τη φοράει, είναι ότι στην πρώτη περίπτωση το προσωπικό ξέρει ότι φοράει κάτι που δεν είναι κατάλληλο και προφυλάσσεται ακόμα περισσότερο, αλλά δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά, διότι προτεραιότητα έχει ο ασθενής και για αυτό οι άνθρωποι της πρώτης γραμμής αξίζουν συγχαρητηρίων γιατί ξέρουν τα ρίσκα που παίρνουν. Ο πολίτης που βρίσκεται στο δρόμο και φοράει λάθος μάσκα και νομίζει ότι προφυλάσσεται, είναι λάθος η πληροφόρηση που έχει και για αυτό είναι επικίνδυνο γιατί δεν ξέρει καν ότι δεν προφυλάσσεται. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα που θα πρέπει και από τις δύο μεριές να τα αποφύγουμε όσο γίνεται περισσότερο.
Σε αυτά τα πράγματα ο κόσμος πρέπει να ακούει και να εμπιστεύεται αυτά που λέει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) τα οποία βρίσκονται σε πάρα πολύ καλή ευθυγράμμιση με αυτά που προτείνει η ελληνική πλευρά. Ο ΠΟΥ είναι μία δομή που βασίζεται σε χιλιάδες ειδικούς στον κόσμο, διαφορετικών ειδικοτήτων, από επιδημιολόγους, γιατρούς μέχρι ιατρικούς μηχανικούς. Είναι μέσα όλοι οι επαγγελματίες της υγείας οι οποίοι προσφέρουν τη γνώση και την εμπειρία τους προκειμένου να βγουν κάποια συμπεράσματα. Όλη αυτή η πληθώρα των συστάσεων που έχουμε από τον ΠΟΥ, δεν βγαίνει από μία ομάδα μικρή η οποία είναι μόνιμοι υπάλληλοι του, είναι το απόσταγμα από τη συλλογική προσπάθεια που γίνεται διεθνώς για να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα.”
Από την αρχή της εξάπλωσης της πανδημίας και ειδικότερα όταν έφτασε στη χώρα μας, το Ινστιτούτο Βιοϊατρικής τεχνολογίας έχει δραστηριοποιηθεί κυρίως συμμετέχοντας σε ομάδες εργασίας του ΠΟΥ για τη διαμόρφωση τεχνικών προδιαγραφών ιατροτεχνολογικών προϊόντων και παράλληλα έχει ξεκινήσει μία στήλη στην ιστοσελίδα του προκειμένου να ενημερώσει το τεχνικό προσωπικό, τους βιοϊατρικούς μηχανικούς για τις εξελίξεις που έχουμε σήμερα διεθνώς και να δώσει μία σειρά από αξιόπιστα sites και πηγές στις οποίες μπορεί να ανατρέξει κανείς για να βρει πληροφορίες. Το ινστιτούτο έχει επιμεληθεί τη μετάφραση στα ελληνικά κάποιων προδιαγραφών ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού αλλά και εκπαιδευτικών κειμένων που έχουν να κάνουν με τον κορωνoϊό.
“Εκείνο που κάνουμε εμείς ώστε να μπορέσουμε να βοηθήσουμε το Υπουργείο είναι να προτείνουμε μία σωστή καταγραφή του εξοπλισμού που υπάρχει στα ελληνικά νοσοκομεία σήμερα ώστε το Υπουργείο να έχει μία σαφή εικόνα που βρίσκεται ο εξοπλισμός αλλά και κατά πόσο αυτός ο εξοπλισμός χρησιμοποιείται για τις έκτακτες ανάγκες” προσθέτει ο κ. Παλληκαράκης.
Ερωτηθείς αν θα μπορούσε να προβλεφθεί η πανδημία, εξηγεί πως δεν είναι κάτι που θα μπορούσε να το προβλέψει ένα σύστημα υγείας, ούτε ότι θα συμβεί, ούτε θα μπορούσε να είναι έτοιμο σε κάθε περίπτωση για να το αντιμετωπίσει.
“Και βέβαια δεν θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί η πανδημία. Γνωρίζουμε ότι οι πανδημίες υπάρχουν, έχουν ξαναγίνει αλλά δεν μπορείς να προβλέψεις και να προετοιμαστείς για κάτι που δεν ξέρεις πως θα είναι. Ακόμα και τώρα δεν ξέρουμε πώς θα τον αντιμετωπίσουμε. Είναι σαν να θέλουμε στην Ελλάδα να αντιμετωπίσουμε θεομηνίες τη στιγμή που ξέρουμε εδώ και εκατονταετίες ότι ο καιρός μας είναι γενικά καλός και έχουμε ήπιο κλίμα. Συνεπώς η χώρα, δεν μπορεί να είναι έτοιμη για μία πανδημία και το σημαντικό είναι ότι σήμερα καταφέραμε να κερδίσουμε χρόνο και να προετοιμαστούμε όταν θα φτάσει η κορύφωση των κρουσμάτων στην Ελλάδα.”
Η Ελίνα Μακρή είναι δημοσιογρά
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος