Η Άννα Φραγκουδάκη, ομότιμη καθηγήτρια ΕΚΠΑ και η Θάλεια Δραγώνα, καθηγήτρια ΕΚΠΑ, υπεύθυνες του Προγράμματος Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων (ΠΕΜ) μίλησαν στην εκδήλωση που διοργανώθηκε πρόσφατα στην Κομοτηνή με αφορμή την ολοκλήρωση του Προγράμματος 22 χρόνια μετά την έναρξη υλοποίησής του (1997-2019) για τον τρόπο που αντιμετώπισαν τις μεγάλες προκλήσεις στην προσπάθεια ένταξης και εκπαίδευσης των Μουσουλμανοπαίδων.
Θάλεια Δραγώνα: Υπήρξαμε αντικείμενο μεγάλης αντίθεσης
“22 χρόνια είναι πάρα πολλά για να συνοψιστούν σε λίγο χρόνο. Εξάλλου όλοι εσείς και τόσοι ακόμη συνεργάτες γνωρίζετε το Πρόγραμμα. Όλες του τις δράσεις τις παρουσιάσαμε δημόσια πολλές φορές στο παρελθόν. Σήμερα στεκόμαστε στις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετώπισε το Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων (ΠΕΜ) και πώς αυτές τις προκλήσεις τις χειρίστηκε.
Το 1997 όταν φτάσαμε στη Θράκη ήμασταν ξένοι με μια σχεδόν καθολική αμφισβήτηση ότι δεν ξέραμε τη Θράκη. Πράγματι δεν την ξέραμε. Ξέραμε, όμως , πολύ καλά στη θεωρία και στην πράξη τι σημαίνουν οι κοινωνικές διακρίσεις , τι σημαίνει επίλυση συγκρούσεων, τι σημαίνει η παιδαγωγική της ένταξης, η μητρική και η δεύτερη γλώσσα, η ενδυνάμωση εκπαιδευτικών και μαθητών. Και πάνω από όλα ξέραμε τι σημαίνει πολιτικός προσδιορισμός της εκπαίδευσης έχοντας δουλέψει ήδη με παιδιά της μειονότητας, εσωτερικούς μετανάστες στην Αθήνα. Εάν ο ερευνητής του μέλλοντος αναζητήσει τον τοπικό Τύπο της εποχής θα δει ότι υπήρξαμε αντικείμενο μεγάλης αντίθεσης (ίσως και ακόμη λίγο).
Ήμασταν πραγματικά στο στόχαστρο, αντεθνική δράση μας απέδωσε ο πλειονοτικός Τύπος και λύκους με προβιά προβάτου μας ονόμασε ο μειονοτικός Τύπος . Σήμερα μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι ήταν προσόν που δεν ήμασταν Θρακιώτες. Ήμασταν έξω από την τοπική δυναμική, χωρίς προκαταλήψεις και δεσμεύσεις κι έτσι μπορέσαμε σταδιακά και με μεγάλο κόπο να χτίσουμε σχέσεις εμπιστοσύνης και με την πλειονότητα και με την μειονότητα.»
Άννα Φραγκουδάκη: Το έργο που μας ανατέθηκε από το Υπουργείο Παιδείας εκείνη την παλιά εποχή ήταν πολύπλοκο και πολύ μεγάλο
« Όταν αρχίσαμε να δουλεύουμε στη Θράκη δεν είχαμε καθόλου συνεργάτες από τη μειονότητα. Κανέναν. Σήμερα είναι μισοί –μισοί. Από διοικητικά στελέχη έως δασκάλους που διδάσκουν στα Κέντρα μας ελληνικά τα παιδιά. Το έργο που μας ανατέθηκε από το Υπουργείο Παιδείας εκείνη την παλιά εποχή ήταν πολύπλοκο και πολύ μεγάλο, είναι αλήθεια και αυτό συζητήθηκε πολλές φορές ότι τα κονδύλια του ήταν μεγάλα κι αυτό βοήθησε πολύ, τα χρήματα όπως ξέρετε πολύ καλά εύκολα μπορούν να σπαταληθούν χωρίς αποτέλεσμα. Κι εδώ τα αποτελέσματα ήταν πολλά. Όταν ξεκινήσαμε το Υπουργείο είχε θέσει στόχους που δεν ήταν καθόλου ρεαλιστικοί. Σκεφτείτε ότι προέβλεπε στην πρώτη φάση του Προγράμματος, στα τρία πρώτα χρόνια, να λειτουργήσει ένα πιλοτικό δημόσιο, δίγλωσσο σχολείο. Έπρεπε να κινηθούμε ανάμεσα σε ουτοπικούς στόχους και να πετύχουμε κιόλας την ενίσχυση της ελληνομάθειας και την ένταξη των παιδιών της μειονότητας στην κοινωνία και μάλιστα έλεγε τότε το Πρόγραμμα ως “ισότιμων Ελλήνων πολιτών”. Το ΠΕΜ ήταν μια παρέμβαση ολική, λίγο μέσα και πολύ έξω από το σχολείο. Εκπαιδευτικό υλικό και σχολικά βιβλία μέσα στο σχολείο. Μετά επεκταθήκαμε στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Και ύστερα ανοίξαμε σε όλη την κοινωνία με την λειτουργία των ΚΕΣΠΕΜ και των κινητών ΚΕΣΠΕΜ. Τι ήταν αλλιώτικο και καινούργιο σε όλα αυτά σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα; Καινούργιο ήταν ότι τα βιβλία και τα εκπαιδευτικά υλικά δεν τα έφτιαξαν συγγραφείς στα γραφεία, αλλά στην κάθε τάξη από εκπαιδευτικούς στα σχολεία. Κάθε σχεδίασμα δοκιμαζόταν με τα παιδιά αυτά και το δάσκαλό τους, οι δάσκαλοι μας έστελναν τα σχόλια και το υλικό αυτό διορθωνόταν ξανά και ξανά. Αυτό που ήταν ριζοσπαστικό σίγουρα ήταν ότι στην Δευτεροβάθμια, όταν πια τα βιβλία εγκρίθηκαν από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο , αντί για την συνηθισμένη μονοήμερη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών , ένας μικρός αριθμός εκπαιδευτικών τα δίδαξε σε Πιλοτικά Γυμνάσια για δύο ολόκληρα χρόνια στη Θράκη. Άρα, εφάρμοσε στην πράξη την επιμόρφωση. Το τρίτο και ουσιαστικό γι αυτά τα βιβλία είναι ο αναλυτικός οδηγός για τον εκπαιδευτικό. Είκοσι χρόνια πριν αρχίσαμε επιμορφώσεις στις οποίες, για πρώτη φορά στην ιστορία της Θράκης, φέραμε μαζί εκπαιδευτικούς της πλειονότητας και της μειονότητας. Μάθαμε πολλά για τη Θράκη από αυτή την εμπειρία. Δοκιμάσαμε υποχρεωτικές επιμορφώσεις και τις εγκαταλείψαμε. Βρήκαμε ότι πολύ πιο αποτελεσματική ήταν η επιμόρφωση προς εκπαιδευτικούς που είχαν κίνητρο και ήθελαν να συμμετέχουν εθελοντικά. Όσο για την επιμόρφωση των συνεργατών μας που δούλευαν στο Πρόγραμμα αυτή δεν σταμάτησε ποτέ. Ήταν συνεχής. Οι συνεργάτες μας εκπαιδευτικοί δίδαξαν σε μειονοτικά σχολεία, Γυμνάσια και Λύκεια, εκτός ωρών του Σχολείου, απογεύματα, σαββατοκύριακα και καλοκαίρια. Καινοτομία ήταν η ενισχυτική διδασκαλία που κάναμε στα μειονοτικά Σχολεία, Γυμνάσια και Λύκεια, δεν ήταν φροντιστήριο, ήταν μαθησιακή προετοιμασία για τη σχολική επιτυχία. Ήταν συμπλήρωση στα μαθησιακά κενά, στη γλώσσα και στα άλλα κενά που είχαν τα παιδιά και ακόμη οι επιμορφωμένοι εκπαιδευτικοί που δίδασκαν στο Πρόγραμμα, δίδασκαν υπό εποπτεία είχαν, ένας μικρός αριθμός εκπαιδευτικών, έναν επόπτη και μια επόπτρια με τους οποίους συζητούσαν τα αποτελέσματα της διδασκαλίας τους. Εκτός από τις νέες μεθόδους, την τεχνολογία και την τεχνική που έπαιξε ρόλο είχαν οι εκπαιδευτικοί μας γνώσεις για την διγλωσσία και το σημαντικότερο τη μεγάλη σημασία της εκπαιδευτικής γλώσσας, για τη μάθηση και το πώς διδάσκεται η Ελληνική ως ξένη και δεύτερη γλώσσα. Αυτά βοήθησαν πολύ αποτελεσματικά τα παιδιά που τα καλοκαίρια μας έλεγαν στις εκδηλώσεις πόσο πιο εύκολα είναι τα ελληνικά στα ΚΕΣΠΕΜ»
Θάλεια Δραγώνα: Στα ΚΕΣΠΕΜ η μάθηση έγινε παιχνίδι για τα μικρότερα παιδιά, ενώ για τα μεγαλύτερα έδωσε σιγουριά
«Μπολιάσαμε αυτό που γίνεται στο σχολείο με παρεμβάσεις έξω από το σχολείο με τα δέκα ΚΕΣΠΕΜ στους τρεις Νομούς: στην Ξάνθη, στο Σέλερο, στο Δροσερό, στον Εχίνο, στον Εύλαλο , στον Ίασμο , στην Κομοτηνή, στην Οργάνη, στις Σάπες και στην Τέρμα Άβαντος στην Αλεξανδρούπολη. Τέσσερα κινητά ΚΕΣΠΕΜ πήγαιναν καθημερινά σε 58 απομακρυσμένους οικισμούς σε όλη τη Θράκη. Ήταν όμορφοι χώροι που λειτούργησαν με μεγάλη επιτυχία. Μέρος της επιτυχίας οφείλεται στο ότι στα ΚΕΣΠΕΜ από την αρχή δούλεψαν μαζί και συνεργάστηκαν στενά μέλη της πλειονότητας και της μειονότητας, χτίζοντας στενά ένα κοινό όραμα. Νομίζω ότι αυτό ήταν κάτι που ήταν πολύ μεγάλη επιτυχία όχι μόνο των ΚΕΣΠΕΜ αλλά και όλου του Προγράμματος. Οι γλώσσες εναλλάσσονταν και οι γονείς τα ένιωσαν δικά τους. Για μένα η πρώτη ανάμνηση επιτυχίας ήταν όταν πριν από 15 χρόνια μπήκα στα ΚΕΣΠΕΜ της Ξάνθης και οι μητέρες που περίμεναν τα παιδιά τους να τελειώσουν το μάθημα ήταν στην κουζίνα και κουβέντιαζαν σαν να ήταν δικός τους χώρος. Στα ΚΕΣΠΕΜ η μάθηση έγινε παιχνίδι για τα μικρότερα παιδιά, ενώ για τα μεγαλύτερα έδωσε σιγουριά, ο τρόπος διδασκαλίας μαθητή και δασκάλου ήταν διαφορετικός από αυτόν του σχολείου. Τα ΚΕΣΠΕΜ ήταν εξοπλισμένα με Η/Υ αγαθό σπάνιο για εκείνη την εποχή και η χρήση Ηλεκτρονικού Εκπαιδευτικού Υλικού άγνωστη. Οι υπολογιστές έγιναν, όπως έλεγαν οι εκπαιδευτικοί, το κλειδί που ξεκλείδωσε την εκπαιδευτική διδασκαλία. Η μεγάλη καινοτομία ήταν τα κινητά ΚΕΣΠΕΜ.»
Άννα Φραγκουδάκη: Είδαμε την εκπαίδευση ως δια βίου διαδικασία και οικογενειακή υπόθεση.
« Άλλο ένα δείγμα της σημασίας που είχε να ανοίξει το πρόγραμμα πέρα από το σχολείο στην Τοπική Κοινωνία ήταν τα Δημιουργικά Εργαστήρια Νέων (ΔΕΝ) κι αυτό μεγάλη καινοτομία. Εκεί ο στόχος δεν ήταν η σχολική γνώση αλλά ένας πειραματισμός, να μάθουν παιδιά της Μειονότητας μαζί με παιδιά της Πλειονότητας τη συμβίωση , τη συνεργασία και να συνειδητοποιήσουν τον πλούτο από την συνάντηση των γλωσσών και των πολιτισμών , να μην την βλέπουν πια σαν πρόβλημα αλλά σαν πλούτο της κοινωνίας. Είδαμε την εκπαίδευση ως δια βίου διαδικασία και οικογενειακή υπόθεση. Έτσι ανταποκριθήκαμε αμέσως και παρά τις γραφειοκρατικές δυσκολίες σε ένα αίτημα μιας μικρής ομάδας γυναικών που ήταν μητέρες μαθητών μας και ζήτησαν να μάθουν κι αυτές ελληνικά. Τα αιτήματα από τότε συνεχώς πολλαπλασιάστηκαν. Ο ενθουσιασμός των μαθητριών μας που ήταν όλες μητέρες «φούντωσε» εκτός από τη γνώση και την απόφαση να μάθουν τη γλώσσα για να μην είναι απομονωμένες. Οι γυναίκες αυτές είχαν κι ένα στόχο χειραφέτησης, τις έκανε, η εκμάθηση της γλώσσας, να αισθάνονται ίσες μέσα στον κόσμο.»
Θάλεια Δραγώνα : Χιλιάδες παιδιά και εκατοντάδες εκπαιδευτικοί πέρασαν από το Πρόγραμμα.
«Εφαρμόσαμε πολλά καινούργια πράγματα, δεν έγιναν πάντα δεκτά ούτε από την τοπική κοινωνία εκατέρωθεν, ούτε από το Υπουργείο Παιδείας. Για παράδειγμα έγιναν για τρία χρόνια μαθήματα τουρκικής γλώσσας σε ελληνόφωνους εκπαιδευτικούς ώστε να εξοικειωθούν με τη γλώσσα και να καταλάβουν τα λάθη που κάνουν οι μαθητές τους στα ελληνικά λόγω της διαφορετικής δομής της Τουρκικής. Είχαν τεράστια επιτυχία ώσπου το Υπουργείο τα διέκοψε. Για να σπάσουμε συμβολικά τις αγκυλώσεις σχετικά με τα βιβλία στο μειονοτικό σχολείο φτιάχτηκε υπό την εποπτεία μας ένα βιβλίο στα τουρκικά γραμμένο από διανοούμενους της Μειονότητας, αυτό το εξαιρετικό παράδειγμα δεν το είδε με θετικό μάτι η ηγεσία της Μειονότητας. 22 χρόνια είναι σχεδόν μια γενιά , άλλαξαν πολλά στα εκπαιδευτικά δεδομένα και το Πρόγραμμα μας βάσιμα διεκδικεί μερίδιο στην αλλαγή. Έγιναν πολλά και άλλα δεν έγιναν. Υπήρξαν προσδοκίες στις οποίες δεν ανταποκριθήκαμε . Ωστόσο, χιλιάδες παιδιά και εκατοντάδες εκπαιδευτικοί πέρασαν από το Πρόγραμμα. Παιδιά που ήταν μαθητές μας, περάσαν στο Πανεπιστήμιο και στη συνέχεια έγιναν και συνεργάτες μας. Τυπικά ένας πλήρης κύκλος έκλεισε. Πάντως εμείς δεν τον βλέπουμε ως κύκλο που κλείνει, αλλά ως σπείρα αενάως ανοικτή για καλύτερη εκπαίδευση και ισότητα ευκαιριών που δεν τελειώνει ποτέ.»
Φώτο: Οι κυρίες Θάλεια Δραγώνα και Άννα Φραγκουδάκη στο πάνελ της εκδήλωσης-Στιγμιότυπα από το κοινό που παραβρέθηκε ρεπορτάζ-κείμενο-φωτογραφίες:Μαρία Νικολάου
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος