Κομοτηνή: Η Βασιλόπιτα δεν λείπει από κανένα τραπέζι

Δεν λείπει από κανένα σπίτι. Μάλιστα οι νοικοκυρές την προετοιμάζουν και ένα και δύο 24ωρα πριν για να είναι έτοιμη εγκαίρως. Είναι η Βασιλόπιτα που παρασκευάζεται με διάφορες συνταγές. Όχι τόσο η ίδια η Παρασκευή της, όσο το κόψιμο της Βασιλόπιτας είναι αυτό που έχει αναφορές ακόμη και στην αρχαιότητα.

Είναι από τα ελάχιστα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν. Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο του εορταστικού άρτου, τον οποίο σε μεγάλες αγροτικές γιορτές οι αρχαίοι Έλληνες πρόσφεραν στους θεούς.

Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τη Βασιλόπιτα. Και η ιστορία της έχει ως εξής: Ο Μέγας Βασίλειος, για να προστατεύσει την περιφέρειά του, την Καισάρεια της Καππαδοκίας, από επιδρομή αλλοφύλων, έκανε έρανο και μάζεψε χρυσά νομίσματα και άλλα τιμαλφή, για να τα δώσει στους εχθρούς, ώστε να τους δελεάσει και να μην λεηλατήσουν την περιοχή του. Ο εχθρός, όμως, τελικά, δεν κατόρθωσε να εισβάλει στην Καισάρεια και τα τιμαλφή έμειναν. Τότε, ο Μέγας Βασίλειος είπε να φτιάξουν μικρές πίτες-ψωμάκια, μέσα στις οποίες έβαζαν και ένα χρυσό νόμισμα, ή κάτι άλλο από όλα τα πολύτιμα πράγματα που είχαν μαζευτεί. Οι πίτες αυτές μοιράστηκαν σε όλους και ο καθένας κράταγε ό,τι του τύχαινε. Πάρα πολλά έτυχαν και στα παιδιά… Η Βασιλόπιτα, αγιοβασιλιάτικο έθιμο πολλών αιώνων, μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, για να μας θυμίζει την αγάπη και την καλοσύνη αυτού του Άγιου ανθρώπου. Χαρακτηριστικό στοιχείο της Βασιλόπιτας είναι ότι ο άνθρωπος δοκιμάζει την τύχη του με το κέρμα της, προσπαθώντας να μαντέψει πώς θα του έρθουν τα πράγματα στη νέα χρονιά. Σε όποιον πέσει το φλουρί, αυτός θα είναι ο τυχερός και ευνοούμενος του νέου έτους!

Η «Βασιλοκλούρα» δεν ξεχάστηκε…
Η γιορτή του Αγίου Βασιλείου έπαιρνε εξέχουσα θέση μέσα στο εορτολόγιο των Χριστιανών. Από την παραμονή όλες οι νοικοκυρές καθάριζαν τα σπίτια τους, τα ξεσκόνιζαν και τα έπλεναν για να είναι καθαρά. Και αμέσως ετοιμάζονταν για να φτιάξουν τη Βασιλόπιτα ή “βασιλοκλούρα”, όπως την έλεγαν παλιά. Κοσκινίζοντας με την ψιλή σήτα το σταρίσιο αλεύρι, φρόντιζαν με θρησκευτική ευλάβεια να τη ζυμώσουν και να την ψήσουν, τοποθετώντας ένα μικρό νόμισμα στο κάτω μέρος πριν την βάλουν στο ταψί για να ψηθεί. Στη Βασιλόπιτα αυτή οι νοικοκυρές πριν την ψήσουν, έκαναν στο πάνω μέρος διάφορα σχέδια, την “κεντούσαν” με το πιρούνι, πουλιά, διάφορα ζώα, η Γέννηση του Χριστού στη φάτνη και ο Άι Βασίλης φορτωμένος με δώρα.

Τελετή της κοπής
Συνήθως ο αρχηγός της οικογένειας, ο παππούς ή ο πατέρας, την έβαζε μπροστά του και αφού έκανε το σταυρό του με κατάνυξη, έπαιρνε το μαχαίρι και έκανε πάνω της το σημείο του σταυρού, χωρίς να την κόψει. Μετά άρχιζε να την κόβει σε κομμάτια, βγάζοντας το πρώτο κομμάτι για το Θεό, το δεύτερο για το Χριστό, το τρίτο για την Παναγία και το τέταρτο για το σπίτι, ύστερα για τα ζωντανά και τα χωράφια. Μετά έπαιρνε ο καθένας από την οικογένεια το κομμάτι του, κατά σειρά ηλικίας. Ο πλέον τυχερός της οικογένειας θεωρούνταν, όπως και σήμερα, εκείνος στον οποίο θα τύχαινε το νόμισμα. Δεν είναι λίγες εκείνες οι νοικοκυρές, που μέσα στη Βασιλόπιτα βάζουν ένα νόμισμα, ένα κομματάκι άχυρο για τα μουλάρια, ένα φύλλο από πουρνάρι για τα γίδια, καλαμπόκια για τις αγελάδες, τριφύλλι για τα πρόβατα, ρίγανη για τα μελίσσια. Κι ανάλογα τι θα έπεφτε στον καθένα τη φροντίδα αυτή θα αναλάμβανε.

Ακόμη και σήμερα σε πολλά σπίτια Σαρακατσάνων στη Θράκη παρασκευάζουν την γκουγκβάλα, ρίχνοντας σε καμένο βούτυρο ή λάδι, τριμμένο ψωμί (από την Βασιλόκλουρα), ενώ, εκτός από το καθιερωμένο νόμισμα, βάζουν μέσα κι ένα κομματάκι κλήμα, ένα κοτσανάκι ελιάς, ένα άλλο από πουρνάρι, ένα από σκαμνιά, ένα άχυρο και ένα κλαδάκι κρανιάς (σύμβολο υγείας), που έπεφταν στα κομμάτια των τυχερών της οικογένειας.