Κομοτηνή: Τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα των Σαρακατσάνων

Τα πρωτοχρονιάτικα “συνήθεια”- έθιμα των παλιών Σαρακατσάνων υπενθυμίζει μιλώντας στην ΕΡΤ Κομοτηνής ο συνταξιούχος φιλόλογος κ. Νίκος Χατζόπουλος, σαρακατσάνικης επίσης  καταγωγής. «Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς», όπως λέει «η μάνα έλουζε τα παιδιά της φροντίζοντας να έχει καθαρά πλυμένα ρούχα που θα φορούσαν την επόμενη μέρα. Για να πείσει τα παιδιά να έρθουν στην «κοπάνα», όπως την έλεγαν την μπανιέρα της εποχής, τα έλεγε: «Προσέξτε, λουστείτε γιατί σήμερα λούζει η αρκούδα τα αρκουδάκια της και τα λέει ότι για σαράντα μέρες δεν θα ξαναδούν ήλιο γι αυτό θα πέσουν να κοιμηθούν και να ξυπνήσουν καθαρά. Υπαινισσόμενη έτσι την χειμερία νάρκη»»

Σύμφωνα με τον κ. Χατζόπουλο, το πρωί, ενώ ήταν ακόμη σκοτάδι, ετοίμαζε κάθε νοικοκυρά ένα καλάθι με ψωμί, τυρί, πίτα, κρέας, καλούδια, τα οποία ήταν πορτοκάλια, μανταρίνια, μήλα, κουφέτα, σύκα ξερά και στραγάλια. Και το πήγαινε και το άφηνε ή κοντά σε μια βρύση ή σε ένα σταυροδρόμι. «Σκοπός ήταν αυτά να τα πάρει κάποιος περαστικός, ο οποίος θα είναι στο δρόμο και δεν θα έχει τις μέρες αυτές τα ανάλογα τρόφιμα. Ή κάποια οικογένεια που είχε πρόβλημα οικονομικό . Οι άπορες οικογένειες της εποχής ξέρανε πως αν πάνε στο σταυροδρόμι,θα βρούνε υλικά που θα τους βοηθούσαν να περάσουν τις γιορτές καλύτερα.»

Ό,τι εργασία έκαναν την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, λόγω της εορτής του Άγιου Βασίλη, το λέγανε “βασίλεμα”. Η νοικοκυρά «βασίλευε» τη ρόκα της, το αδράχτι , ο νοικοκύρης το κοπάδι του, πήγαινε πρωί – πρωί κι έβαζε διάφορα σύμβολα, για παράδειγμα στο όπλο του, καθώς όλοι είχαν κάποιο όπλο. Κι ετοίμαζε την “γκουγκβάλα”, το έδεσμα της Πρωτοχρονιάς. Μια κουλούρα κεντημένη πάνω με δύο πιρούνια από την νοικοκυρά με σύμβολα το σταυρό και το “σφαϊστρο”, ένα ξύλινο εργαλείο, σαν σφραγίδα, που έγραφε στις τέσσερις γωνίες του σταυρού ΙΣΧΡ. «Το πρωί την έσπαζαν την κουλούρα με το χέρι σε κομμάτια μικρά μέσα σε ένα ταψί, έριχναν λάδι, τυρί, το ανακάτευαν με το ψωμί και έβαζαν διάφορα σύμβολα, για τα κοπάδια τους, για τα λιβάδια, για τα ανύπαντρα κορίτσια ή αγόρια. Σύμβολα που πρόβλεπαν ότι: «Θα παντρευτεί το κορίτσι, θα πάει καλά το κοπάδι» κ.α. Κι ο καθένας έτρωγε συνήθως με τα χέρια μέσα από το ταψί το κομμάτι που υπήρχε μπροστά του.»

Μετά, όπως σημειώνει ο κος Χατζόπουλος, ντυμένοι με τα καλά τους πήγαιναν να ευχηθούν στους κοντινούς συγγενείς, άλλος λίγο, άλλος περισσότερο, όλοι κάτι είχαν να προσφέρουν την ημέρα εκείνη ως κέρασμα. Ευχές πάρα πολλές, λίγο κρασί και πολύ καλή διάθεση.
Φώτο: Οι μικροί σαρακατσάνοι: Γιάννης, Ιωάννα, Χρήστος και Νεφέλη Ρεπορτάζ-κείμενο- φωτογραφίες: Μαρία Νικολάου