Θ. Μουσόπουλος: Η φιλοσοφία χαρίζει ένα δρόμο προς την αλήθεια

“Με χίλιους δυο τρόπους μπορούμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε την πραγματικότητα. Ο κάθε άνθρωπος και η κάθε εποχή έχει προτίμηση σε κάποιον τρόπο προσέγγισης.” αναφέρει Ξανθιώτης φιλόλογος – συγγραφέας Θανάσης Μουσόπουλος με αφορμή την σημερινή ημέρα αφιερωμένη στην Φιλοσοφία. “Συνηθίζω προσωπικά να κινούμαι ανάμεσα στην ιστορία, στη φιλοσοφία και στην ποίηση. Η ιστορία μου εξηγεί τι έγινε στο παρελθόν, η φιλοσοφία με βοηθά να βρω την ουσία των πραγμάτων, ενώ η ποίηση συνδέει τη σκέψη με το λόγο κατά ένα τρόπο πλαστικό και γλυκό.” τονίζει.

Σύμφωνα με τον κο Μουσόπουλο: “Η φιλοσοφία παίζει ένα διπλό ρόλο : από τη μια μεριά συνενώνοντας τις επιστήμες χαράζει ένα δρόμο προς την αλήθεια, από την άλλη διατυπώνει θεωρίες και οράματα για τον άνθρωπο και την κοινωνία, όσον αφορά το καλό, το δίκαιο και το ωραίο.” Όπως σημειώνει: “Η επιστήμη, η φιλοσοφία, η τέχνη, η θρησκεία, η πολιτική, όλα έχουν ως σκοπό να βοηθήσουν τον άνθρωπο στην πορεία του, ατομικά και κοινωνικά. Όλα συνδέονται και αλληλοσυμπληρώνονται. Όποια προσέγγιση διακηρύσσει τη μοναδικότητά της και την αποκλειστικότητά της και τον άνθρωπο δε συνδράμει και ακυρώνει την αποστολή της.”

Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας της Φιλοσοφίας 2020 επιχειρεί να “φωτίσει” τα σχετικά θέματα, μιλώντας για τη νεότερη και σύγχρονη εποχή, ξεκινώντας από τον Διαφωτισμό.

Μεταξύ άλλων αναφέρει:

ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ – 18ος ΑΙΩΝΑΣ

Το κίνημα του Διαφωτισμού, ο αιώνας των Φώτων, είναι η εποχή του ορθολογισμού και του φιλελευθερισμού, με διακήρυξη και προάσπιση των ατομικών δικαιωμάτων. Καρπός των ιδεών αυτών είναι η Βιομηχανική επανάσταση, ο Αγώνας για Αμερικανική Ανεξαρτησία και η Γαλλική Επανάσταση. Σε οικονομικό επίπεδο διαμορφώνεται το κεφαλαιοκρατικό σύστημα, ο λεγόμενος καπιταλισμός, με κυρίαρχο στοιχείο το κέρδος. Το κέρδος καθίσταται ο μανδύας και ο στόχος όλων των επιπέδων πραγματικότητας. Όλα, εκπαίδευση, πολιτική, επιστήμη, τεχνολογία, κοινωνικές δομές έχουν ως κριτήριο τα οικονομικά μεγέθη και την αύξηση του κεφαλαίου, μέσα από την αντίθεσή του προς την εργασία.

Αναμφίβολα, οι νέες ιδέες συνέβαλαν στη βελτίωση της ζωής, της εκπαίδευσης, στην υποχώρηση του φανατισμού, στην ενίσχυση της ισότητας. Καθυστερημένα, στο διάστημα 1750 – 1821, αναπτύσσεται και ο Νεοελληνικός διαφωτισμός, που εκτός των άλλων συνδέθηκε με την προετοιμασία του Αγώνα του 1821.

Ο Ρουσσώ εντάσσεται στο Διαφωτισμό, κυρίως το γαλλικό, αντιτίθεται όμως προς την τάση να αποκλείεται το φανταστικό και το συγκινησιακό στοιχείο από την εξέλιξη του ανθρώπου.

ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ – 19ος – 20ος ΑΙΩΝΕΣ

Ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός, η επιστήμη και η τέχνη, το 19ο και 20ο αιώνα αναπτύχθηκε ιδιαίτερα, συνδέοντας την οικονομική και πολιτική ανάπτυξη με αποτελεσματικό τρόπο. Υπάρχει μια συνέχεια από το Διαφωτισμό και μετά ως τις μέρες μας.

Στο σύγχρονο επιπλέον κόσμο, αξιοπρόσεκτα χαρακτηριστικά είναι, στη βάση πάντα του ορθολογισμού και του κέρδους : η Αποικιοκρατία, η εξάντληση των πηγών και των πρώτων υλών, τα περιβαλλοντικά αδιέξοδα, οι παγκόσμιοι και οι τοπικοί πόλεμοι με στόχο την οικονομική επικράτηση, η παγκοσμιοποίηση ως τρόπος κοινωνικοοικονομικού ελέγχου των κρατών από αφανείς μηχανισμούς.

Ιδιαίτερα στο χώρο της εκπαίδευσης, τα συστήματα, που επιβάλλονται έχουν πρακτικίστικα και χρησιμοθηρικά στοιχεία, κυρίως εμπνεόμενα από το λεγόμενο Φορντισμό ή Τεϊλορισμό, όπου ο μαθητής είναι εξαρτημένος λιγότερο ή περισσότερο από αυτόν που διδάσκει, ελέγχει και αξιολογεί – χωρίς να έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει σε βάθος και συνολικά. Ο τελικός σκοπός είναι να παράγονται άνθρωποι ικανοί να παράγουν και να καταναλώνουν αγαθά. Σε πολλές περιπτώσεις, ο δάσκαλος είναι διευθυντής σούπερ μάρκετ και μάγειρας και ο μαθητής πελάτης.

21ος ΑΙΩΝΑΣ

Ζούμε στην εποχή της Πανδημίας και του Κορονοϊού. Αλλά και παγκόσμια εξάπλωση επιδημιών, όπως Έμπολα και γρίπη των πτηνών.

Ταυτόχρονα, όπως βλέπουμε στις δημοσιεύσεις του διαδικτύου παγκοσμίως, ζούμε τόσα άλλα. Ας τα αναφέρουμε.

– Εποχή της οικονομικής παγκοσμιοποίησης,

– Επέκταση των επικοινωνιών με τη χρήση κινητών τηλεφώνων και του διαδικτύου, που συνοψίζεται με τον τίτλο Εποχή της Πληροφορίας.

– Κλιματική αλλαγή, φαινόμενο του θερμοκηπίου, επιβάρυνση φυσικού περιβάλλοντος.

– Πυρηνική απειλή, από τη χρήση ή ατυχήματα πυρηνικής ενέργειας

– Τεχνητή νοημοσύνη εάν ξεπεράσει τις ανθρώπινες ικανότητες και ανεξαρτητοποιηθεί.

ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ / ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΜΑΤΙΑ

Δύο σύγχρονοι ερευνητές, ο Χομπσμπάουμ (1917 – 2012) και ο Χαράρι (1976 – ), θα φωτίσουν την εποχή μας. Είναι ιστορικοί, αλλά η ματιά και τα πορίσματά τους είναι ευρύτερα, οικουμενικά και καθολικά, άρα φιλοσοφικά.

Ο Χομπσμπάουμ στο έργο «Θρυμματισμένοι καιροί: Κουλτούρα και κοινωνία στον 20ό αιώνα» (2013, εκδ. Θεμέλιο) που έγραφε ως την τελευταία ημέρα της ζωής του, παρατηρεί στον Πρόλογο:

Καθώς ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός του 19ου αιώνα εγκαθίδρυε την κυριαρχία του πάνω σ’ έναν πλανήτη τον οποίο έμελλε να μεταμορφώσει μέσω της κατάκτησης, της τεχνολογικής υπεροχής και της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας του, κουβαλούσε μαζί του κι ένα ισχυρού γοήτρου φορτίο από δοξασίες και αξίες, που θεωρούνταν φυσιολογικά ανώτερες από άλλες […]

Το δεύτερο βιβλίο του Χομπσμπάουμ «Η Εποχή των Άκρων – Ο σύντομος εικοστός αιώνας 1914 – 1991», ο συγγραφέας διαπιστώνει την «αποσύνθεση των παλαιών προτύπων ανθρώπινων κοινωνικών σχέσεων», τη ρήξη μεταξύ των πολιτισμών των γενεών. Ο καπιταλισμός απομακρύνεται από τις παραδοσιακές σχέσεις, την κοινοτική αλληλεγγύη, τις αξίες της και τις θεσμικές της εκφράσεις ενώ αναπτύσσονται όλο και περισσότερο οι εμπορευματικές σχέσεις, η ιδιαίτερη αξία που καταλαμβάνει το εμπόρευμα ως σύμβολο δύναμης και εξουσίας. Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι ο πολιτισμός που αντιστοιχεί στον καπιταλισμό είναι ο πολιτισμός του χρήματος.

Συμπληρώνουμε την προσέγγιση της εποχής μας με τον Γιουβάλ Νώε Χαράρι και το βιβλίο του “Sapıens – Μια Σύντομη Ιστορία του Ανθρώπου”. Θα επιχειρήσω να παρουσιάσω τον προβληματισμό του στο 19ο κεφάλαιο «Και ζήσαν αυτοί καλά».

Είμαστε, άραγε, μετά από όσα καταφέραμε τα τελευταία 500 χρόνια, πιο ευτυχισμένοι;

Ως τώρα οι ιστορικοί απέφευγαν να θέτουν τέτοια ερωτήματα, πολύ περισσότερο να τα απαντούν. Έχουν ερευνήσει την ιστορία των πάντων, αλλά ελάχιστες φορές έχουν αναρωτηθεί πώς επηρεάζουν όλα αυτά την ανθρώπινη ευτυχία.

Είναι αφελές να πιστεύουμε ότι, όσο περισσότερη ισχύ έχουμε, τόσο πιο ευτυχισμένοι είμαστε.

Τις τελευταίες δεκαετίες αναστατώνουμε διαρκώς την οικολογική ισορροπία, καταστρέφοντας τα θεμέλια της ανθρώπινης ευημερίας σε ένα όγκο απερίσκεπτου καταναλωτισμού. Αγνοούμε τη μοίρα των υπολοίπων ζώων. Ίσως, λοιπόν, να είναι λάθος να υπολογίζουμε μόνο την ευτυχία των ανθρώπων.

Το βιολογικό επιχείρημα εκφράζεται από το New Age σλόγκαν: Η ευτυχία αρχίζει από μέσα!.” Μια άλλη εκδοχή: η ευτυχία συνίσταται στο να βλέπουμε τη ζωή μας στην ολότητά της (ευχάριστες και δυσάρεστες στιγμές) σαν κάτι που έχει νόημα και αξία. Όπως είχε πει ο Νίτσε, αν έχεις ένα γιατί για να ζεις, μπορείς να αντέξεις σχεδόν κάθε πώς.”