Η κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήμανε παλλαϊκό συναγερμό κι ενώ οι στρατιώτες αναχωρούσαν για το μέτωπο όπου έμελλε να γραφεί η ιστορία του ελληνοαλβανικού Έπους, μια λιγότερο γνωστή ιστορία γράφονταν στα Μουσεία της Ελλάδας όταν τον ίδιο καιρό οι άνθρωποί τους –αρχαιολόγοι, εργατοτεχνίτες, φύλακες των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων, εθελοντές- έκαναν τη δική τους αντίσταση συμμετέχοντας με αυταπάρνηση στην τιτάνια επιχείρηση απόκρυψης των αρχαίων για να τα διαφυλάξουν από πιθανούς βομβαρδισμούς ή από τη λεηλασία των κατακτητών.
Μετά το καλοκαίρι του 1940 όταν διαφαινόταν πως αργά ή γρήγορα η Ελλάδα θα υποχρεωνόταν να εμπλακεί στον πόλεμο, κρίθηκε μεταξύ άλλων απαραίτητη η μέριμνα για την ασφαλή απόκρυψη των αρχαίων από τα Μουσεία της Ελλάδας. Η επιχείρηση απόκρυψης ξεκίνησε επίσημα στις 11 Νοεμβρίου του 1940. Εκείνη την ημέρα οι διευθύνσεις όλων των μουσείων είχαν παραλάβει αναλυτικές οδηγίες φύλαξης για να προστατευτούν τα αρχαία.
Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το μεγαλύτερο μουσείο της χώρας, μια επίλεκτη ομάδα αρχαιολόγων, τεχνιτών και εθελοντών ξεκινούσε ένα έργο που διήρκεσε έξι ολόκληρους μήνες. Έτσι, όταν τον Απρίλιο του 1941, τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής μπήκαν στην Αθήνα, το έργο της απόκρυψης είχε πια ολοκληρωθεί και το Μουσείο γυμνωμένο από το περιεχόμενό του, παρουσίαζε εικόνα ερήμωσης. Στις αίθουσες και τους διαδρόμους δεν υπήρχαν παρά οι κενές προθήκες. Ανάλογη ήταν η εικόνα που αντίκριζαν οι κατακτητές και στα υπόλοιπα μουσεία της χώρας που παρά την επιμονή τους να επαναλειτουργήσουν, χάρη στη σταθερή άρνηση των υπαλλήλων των Αρχαιολογικών Υπηρεσιών και των Μουσείων, παρέμειναν κλειστά σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής.
Το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει ένα μοναδικό ντοκουμέντο για το χρονικό της απόκρυψης των αρχαίων μέσα από τις μαρτυρίες και τα προσωπικά βιώματα των πρωταγωνιστών που ξετυλίγουν την ιστορία εκείνης της περιπέτειας. Ποια ήταν η ατμόσφαιρα που επικρατούσε, πότε ξεκίνησε η κατάχωση, πού και πώς κρύφτηκαν τα αρχαία; Το ντοκιμαντέρ αποκαλύπτει πώς οι αρχαιολόγοι, οι φύλακες των μουσείων και των αρχαιολογικών τόπων, οι τεχνίτες των μουσείων και οι εθελοντές ρίχτηκαν με αυταπάρνηση στον αγώνα για τη διάσωση του πολιτιστικού πλούτου της χώρας. Πώς οι άνθρωποι του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με αυτοθυσία και ομαδική συνεργασία κατάφεραν παραμονές της γερμανικής Κατοχής, να συγκεντρώσουν, να συσκευάσουν και να τοποθετήσουν σε κιβώτια ή σε ορύγματα τους αρχαίους θησαυρούς.
ΕΔΩ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
ΤΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΓΥΡΙΣΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΔΗ…
(video)
Το ντοκιμαντέρ ξετυλίγει το χρονικό της επιχείρησης απόκρυψης και διάσωσης των αρχαιοτήτων στην Ελλάδα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καταγράφοντας τα προσωπικά βιώματα και τις μαρτυρίες των ανθρώπων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου που κλήθηκαν να αδειάσουν τις αίθουσας και να διαφυλάξουν τους αρχαιολογικούς θησαυρούς από τους βομβαρδισμούς και τις λεηλασίες των κατακτητών.
Περιέχεται η μαρτυρία της Σέμνης Καρούζου, εφόρου Αγγείων και Μικροτεχνίας του ΕΑΜ από το 1933 ως το 1964, και μέλους της επιτροπής απόκρυψης και ασφάλισης των εκθεμάτων του Μουσείου, η οποία περιγράφει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εργάστηκαν οι εξειδικευμένοι εργάτες και εθελοντές από την ανατολή ως τη δύση του ήλιου ώστε να ολοκληρώσουν το έργο τους. «Πολύ πρωί, προτού δύσει η Σελήνη, συγκεντρώνονταν στο μουσείο όσοι είχαν αναλάβει την εργασία τούτη. Νύχτα έφευγαν το βράδυ για να πάνε στα σπίτια τους», αναφέρει χαρακτηριστικά. Γίνεται επίσης μνεία στον έμπειρο γλύπτη Ανδρέα Παναγιωτάκη. Μιλούν η Αθηνά Καλογεροπούλου, αρχαιολόγος, ο Τριαντάφυλλος Κοντογεώργης, συντηρητής αγγείων, και ο Χρήστος Χατζηηλιού, συντηρητής χαλκών. Τον Απρίλιο του 1941, όταν ο γερμανικός στρατός κατοχής έμπαινε στην Αθήνα, το έργο της απόκρυψης είχε πια ολοκληρωθεί και το Μουσείο γυμνωμένο από το περιεχόμενό του, παρουσίαζε εικόνα ερήμωσης. Γίνεται επίσης αναφορά στη χρήση του Μουσείου κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Παράλληλα το ντοκιμαντέρ παρακολουθεί την τεράστια προσπάθεια που ξεκίνησε τότε σε όλη τη χώρα για την απόκρυψη και ασφάλιση των εκθεμάτων των μουσείων. Ειδική αναφορά γίνεται στον Ηνίοχο των Δελφών που παρέμεινε δύο χρόνια σε μια κρύπτη στους Δελφούς κι έπειτα μεταφέρθηκε για ασφάλεια σε αίθουσα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, ως το 1946 οπότε μεταφέρθηκε στους Δελφούς σε πανηγυρικό κλίμα. Οι θησαυροί του Μουσείου της Ακρόπολης ασφαλίστηκαν σε μυστικές κρύπτες. Οι κόρες του Μουσείου συσκευασμένες μεταφέρθηκαν σε σπηλιά της Πνύκας και η είσοδος καλύφθηκε με μπετόν. Σε στόμια των δεξαμενών νερού πάνω στο Βράχο της Ακρόπολης που χτίστηκαν επίσης με μπετόν φυλάχθηκαν μικρότερα αντικείμενα ενώ οι μεγάλες συνθέσεις παρέμειναν και σκεπάστηκαν με τσουβάλια από άμμο. Ο Γιάννης Μηλιάδης, από τους μάχιμους αρχαιολόγους που συνέδεσε τη ζωή του με την Ακρόπολη υπήρξε από τους πρωταγωνιστές στη διάσωση των ανεκτίμητων θησαυρών.
Πρώτο μέλημα των αρχαιολόγων ήταν μετά το τέλος του πολέμου να αποκαλυφθούν τα θαμμένα αρχαία. Στο τελευταίο μέρος γίνεται αναφορά στο εξίσου δύσκολο έργο, μετά τον πόλεμο, της αποκατάστασης και επανέκθεσης των αρχαίων. Η Μαρία Μπρούσκαρη αφηγείται με συγκίνηση τη μεγάλη επιχείρηση για την επανατοποθέτηση και τον καθαρισμό των θαμμένων αρχαίων, και την έκθεσή τους το 1966 όταν άνοιξαν οι πύλες του Μουσείου της Ακρόπολης για το κοινό.
Περιλαμβάνονται ακόμη συνεντεύξεις του γλύπτη Νίκου Περαντινού και του φύλακα αρχαιοτήτων στην Ακρόπολη Γ. Γεωργάκη.
Έτος παραγωγής: 1985
Σκηνοθεσία: Δάφνη Τζαφέρη
Ρεπορτάζ – επιμέλεια: Παναγιώτης Βενάρδος
Ημερομηνία πρώτης μετάδοσης: 15 Νοεμβρίου 1985
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr