Ως Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Αρμενίων έχει επιλεγεί η 24η Απριλίου, μιας και, σαν σήμερα, στις 24 Απριλίου του 1915 ξεκίνησε το πογκρόμ και οι δολοφονίες εναντίον των Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Γενοκτονία των Αρμενίων έχει αναγνωριστεί διεθνώς από μια πληθώρα κρατών, ανάμεσά τους την Ελλάδα, την Κύπρο, τη Γερμανία, τη Γαλλία, τις Η.Π.Α. κ.ά. Παρόλα αυτά το τουρκικό κράτος δεν έχει αναγνωρίσει τη γενοκτονία μέχρι σήμερα.
Οι Αρμένιοι ζούσαν στην περιοχή του Καυκάσου της Ευρασίας για περισσότερα από 3.000 χρόνια. Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας οι Αρμένιοι αναπτύχθηκαν οικονομικά και πολιτιστικά και διατήρησαν τη χριστιανική τους πίστη. Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι Αρμένιοι, όπως και άλλες υπόδουλες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εθνότητες, άρχισαν να διεκδικούν πολιτικά δικαιώματα και να θέτουν εδαφικές διεκδικήσεις για ίδρυση εθνικού κράτους. Αυτό προκάλεσε την οργή του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ, ο οποίος το 1894 ξεκίνησε ένα πογκρόμ εναντίον των Αρμενίων που διήρκησε έως το 1896. Ο αριθμός των νεκρών Αρμενίων εκείνης της περιόδου εκτιμάται μεταξύ 80 και 300.000 και ο αριθμός των ορφανών παιδιών υπολογίζεται γύρω στα 50.000. Η περίοδος αυτή θεωρείται από τους ιστορικούς ως η πρώτη φάση της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Οι διωγμοί και οι εκκαθαρίσεις τόσο των Αρμενίων όσο και των Ποντίων και των Ελλήνων της Μικράς Ασίας εντάθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα, μετά και το κίνημα των Νεότουρκων του 1908 και κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ειδικότερα, το 1915 έλαβε χώρα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μια σειρά από σφαγές που οδήγησαν στον θάνατο 1.5 εκατομμύρια Αρμένιους. Η γενοκτονία ξεκίνησε στις 24 Απριλίου του 1915, όταν η τουρκική κυβέρνηση συνέλαβε, βασάνισε και εκτέλεσε με συνοπτικές διαδικασίες, περίπου 250 Αρμένιους διανοούμενους. Οι εκκαθαρίσεις των Αρμενίων συνεχίστηκαν σε πορείες θανάτου στην έρημο, χωρίς τροφή ή νερό, με βασανιστήρια και ευθείες εκτελέσεις. Παράλληλα με τη γενοκτονία, πολλές γυναίκες και παιδιά απήχθησαν και εξισλαμίστηκαν. Παρόμοιες τακτικές εφάρμοσαν οι Οθωμανοί τόσο εναντίον των Αρμενίων όσο και εναντίον των Ποντίων και των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.
Οι Αρμένιοι – σε αντίθεση με τους Έλληνες – δεν είχαν προχωρήσει στην ίδρυση αρμενικού κράτους και έθεταν εδαφικές διεκδικήσεις για την ίδρυση ενός τέτοιου, στο πλαίσιο της επαναχάραξης των συνόρων στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έτσι, οι Οθωμάνοι θεώρησαν πως θα έχαναν εδάφη και προχώρησαν έτσι στη γενοκτονία των αρμενικών πληθυσμών. Τουρκικές πηγές αναφέρουν ότι ο αριθμός των νεκρών Αρμενίων ήταν από 600.000 ως 800.000, ενώ Δυτικές και Αρμενικές πηγές ανεβάζουν τον αριθμό των σφαγιασθέντων στο 1.500.000. Χιλιάδες Αρμένιοι εκτοπίστηκαν και έφυγαν ως πρόσφυγες προς την Σοβιετική Ένωση, την Ελλάδα, τις Η.Π.Α. κ.α. Το 1922 εκτιμάται πως στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είχαν επιβιώσει περίπου 388.000 Αρμένιοι.
Το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει ένα εκτεταμένο ρεπορτάζ της ενημερωτικής εκπομπής ”Ρεπόρτερς” παραγωγής 1975, αφιερωμένο στη Γενοκτονία των Αρμενίων.
ΡΕΠΟΡΤΕΡΣ
Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΑΡΜΕΝΙΩΝ
”Οι Ρεπόρτερς” είναι μια ενημερωτική εκπομπή του ΕΙΡΤ, η οποία προβάλλει θέματα και πρόσωπα της επικαιρότητας. Στο συγκεκριμένο επεισόδιο παρουσιάζεται ένα εκτεταμένο αφιέρωμα στη γενοκτονία των Αρμενίων με αφορμή την συμπλήρωση 60 χρόνων από αυτή.
Στο πλαίσιο αυτού του αφιερώματος ο δημοσιογράφος Δημήτρης Λυμπερόπουλος συζητά με Έλληνες Αρμενίους σχετικά με τη γενοκτονία που έλαβε χώρα το 1915. Οι κύριοι Γρηγόριος Χατσατουριάν, Άρης Καζαριάν, Αρθούρος Κιοσεγιάν, Ιάκωβος Φετζιάν, Ναζαρέτ Βοσκεριτσιάν, Σισάκ Κατσικιάν και Ζαβέκ Κρικοριάν μιλούν για τη γενοκτονία των προγόνων τους.
Ειδικότερα, ο Γρηγόριος Χατσατουριάν αναφέρεται στους λόγους για τους οποίους έγινε η γενοκτονία των Αρμενίων από τους Τούρκους και διακρίνει τις δύο περιόδους της σφαγής των Αρμενίων, η πρώτη που χρονολογείται από το 1894 έως το 1896, η δεύτερη το 1909 και η τρίτη από το 1915 έως το 1922. Έπειτα, ο Ιάκωβος Φετζιάν μιλά για το πως τεκμηριώνονται οι εδαφικές διεκδικήσεις των Αρμενίων. Ο Ναζαρέτ Βοσκεριτσιάν μιλά για τον αριθμό των Αρμενίων που ζουν σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Ο Αρθούρος Κοσεγιάν μιλά για την πίστη των Αρμενίων και ο Αρθούρος Κιοσεγιάν απαριθμεί διάσημους Αρμενίους. Ακόμη, εξηγούν πως προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανή την αρμένικη παράδοση στην Ελλάδα αλλά και την εκπαίδευση την οποία παρέχουν στα παιδιά των Αρμενίων.
Έτος παραγωγής: 1975
Πρώτη προβολή του επεισοδίου: 09/05/1975
Επιμέλεια-έρευνα-παρουσίαση: Δημήτρης Λυμπερόπουλος