Στις 26 Απριλίου 1989 πέθανε ο σπουδαίος ιστορικός Νίκος Σβορώνος. Υπήρξε από τις σημαντικότερες μορφές στο χώρο του πνεύματος που με το έργο του συνέβαλε στην εξέλιξη της ιστοριογραφίας του νέου ελληνισμού κατά τη Μεταπολίτευση εκπροσωπώντας τα σύγχρονα ρεύματα της εποχής, εστιάζοντας στην κοινωνική και οικονομική ιστορία και την ιστορία των θεσμών, με μαρξιστικά μεθοδολογικά εργαλεία. Γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1911 και καταγόταν από οικογένεια αγροτών. Στον πόλεμο πήρε μέρος στην εθνική αντίσταση οργανωμένος στις τάξεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, όπου διετέλεσε στρατιωτικός διοικητής Βύρωνα – Καισαριανής. Ο Σβορώνος ανήκε στην ομάδα των διανοούμενων και καλλιτεχνών που το 1945 κατέφυγαν στη Γαλλία με το θρυλικό πλοίο «Ματαρόα» για να σπουδάσουν σε ασφαλές περιβάλλον με υποτροφία της Γαλλικής κυβέρνησης, διατελώντας σε αυτοεξορία επί τρεις δεκαετίες στο Παρίσι. Επέστρεψε στην Ελλάδα μετά τη δικτατορία, αναγνωρισμένος ιστορικός του Βυζαντίου. Το τεράστιο μπρούτζινο κεφάλι με το πρόσωπο του Σβορώνου, έργο του γλύπτη Μέμου Μακρή, επιλέχθηκε το 1979 ως μνημείο-σύμβολο του φοιτητικού κινήματος, και τοποθετήθηκε στο προαύλιο του Πολυτεχνείου στη μνήμη των θυμάτων του 1973, γλυπτό βασισμένο σε παλιότερη προτομή του Ν. Σβορώνου.
Δείτε από το Αρχείο της ΕΡΤ το αυτοβιογραφικό ντοκιμαντέρ «Μονόγραμμα» όπου ο Νίκος Σβορώνος το 1982 μιλάει για τη ζωή του, την πνευματική του πορεία και το επιστημονικό του έργο.
ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ
ΝΙΚΟΣ ΣΒΟΡΩΝΟΣ
Σειρά αυτοβιογραφικών ντοκιμαντέρ των Γιώργου και Ηρώς Σγουράκη, στην οποία σκιαγραφούνται προσωπικότητες από τον πνευματικό, καλλιτεχνικό, πολιτικό και κοινωνικό χώρο. Στη συγκεκριμένη εκπομπή αυτοπαρουσιάζεται ο σπουδαίος ιστορικός Νίκος Σβορώνος.
Η εκπομπή «Μονόγραμμα» είναι αφιερωμένη στον διακεκριμένο ιστορικό Νίκο Σβορώνο. Ο Νίκος Σβορώνος αναφέρεται στον τόπο καταγωγής του τη Λευκάδα, στο οικογενειακό του περιβάλλον και σε μνήμες της παιδικής του ηλικίας οπότε ήρθε σε επαφή με κείμενα της λαϊκής φιλολογίας. Εκτενή αναφορά κάνει στην περίοδο των σπουδών του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1928-1933), εκφράζοντας την εκτίμησή του στον καθηγητή του Κωνσταντίνο Άμαντο που τον ώθησε να ασχοληθεί με την έρευνα. Όντας ανήσυχο πνεύμα, συμμετείχε στις φοιτητικές, πολιτικές και πνευματικές ζυμώσεις της εποχής του. Θυμάται τις πολλές συζητήσεις στο προαύλιο του Πανεπιστημίου της Αθήνας αλλά και σημαντικά γεγονότα της τότε φοιτητικής ζωής, όπως τις φοιτητικές κινητοποιήσεις το 1928-1929 συνδεδεμένες με το πολιτικό κλίμα της εποχής. Στη συνέχεια, μιλάει για την πρόσληψή του στο Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών το 1936 (παρόλο που δεν είχε το αναγκαίο πιστοποιητικό φρονημάτων). Παράλληλα δίδασκε στο Πρότυπον Λύκειον Αθηνών (Σχολή Μπερζάν).
Περιγράφει, έπειτα, τη δράση του κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου και της Κατοχής. Επιστρατεύτηκε στον πόλεμο και υπηρέτησε ως έφεδρος αξιωματικός στην Αλβανία. Στην Κατοχή, συμμετείχε ενεργά στο ΕΑΜ και στον ΕΛΑΣ. Αφηγείται μνήμες από τις δύσκολες στιγμές εκείνων των ημερών, στη συνοικία του Βύρωνα όπου διέμενε, κάνοντας μνεία στη δράση του ΕΛΑΣ στις ανατολικές συνοικίες και το μεγάλο μπλόκο του Βύρωνα. Μετά τη λήξη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, κατέφυγε στη Γαλλία, ως υπότροφος της Γαλλικής Δημοκρατίας, με το πλοίο «Ματαρόα». Η κάμερα καταγράφει την επίσκεψή του για πρώτη φορά στη γειτονιά του μετά το 1945.
Στη διάρκεια της εκπομπής προσεγγίζει τις αιτίες του Εμφυλίου Πολέμου και των Δεκεμβριανών. Έζησε στο Παρίσι επί 32 χρόνια, όπου πέρασε τα δημιουργικά του χρόνια και ολοκλήρωσε την επιστημονική του διαμόρφωση. Αναφέρεται στο επιστημονικό του έργο με βασικά πεδία έρευνας τη βυζαντινή και νεοελληνική ιστορία. Εξηγεί τη σύλληψη του ιστορικού σχήματος του Νέου Ελληνισμού και τους άξονες γύρω από τους οποίους όπως λέει ο ίδιος περιστρέφεται όλο το επιστημονικό του έργο. Κάνει λόγο για ένα από τα πρώτα του βιβλία, σταθμό για την νεότερη ελληνική ιστορία «Το εμπόριο της Θεσσαλονίκης το 18οαι.», όπως και για τη σημαντική συμβολή του στην οικονομική ιστορία του Βυζαντίου μέσα από την μελέτη του για το Κτηματολόγιο των Θηβών, με βάση τεκμήριο που εντόπισε στο Βατικανό. Τέλος, αναφέρεται στην τετράτομη έκδοση της ιστορίας της Μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους. Εργάσθηκε στο CNRS και δίδαξε ως διευθυντής σπουδών στην École Pratique des Hautes Études (IV Section) ιστορία των θεσμών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Επέστρεψε στην Ελλάδα με τη Μεταπολίτευση το 1975. Δίδαξε στα Πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης και Κρήτης, διετέλεσε διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, και ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ των Πανεπιστημίων Αθηνών (1976) και Θεσσαλονίκης (1977). Στέκεται ιδιαίτερα στη στιγμή της αναγόρευσής του ως επίτιμου διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών και θυμάται τον λόγο που εκφώνησε σχολιάζοντας το πρόβλημα του επαναπατρισμού των πολιτικών προσφύγων.
Η ταινία γυρίστηκε στο σπίτι του Έλληνα ιστορικού στην Αθήνα, στο Ζάππειο, στο λόφο του Αρδηττού στη γειτονιά που ζούσε στην Κατοχή (Γούβα-Άγιος Αρτέμιος). Σκηνές γυρίστηκαν στην Καισαριανή και σε πολλά μέρη της Αθήνας. Παρουσιάζεται επίσης φωτογραφικό υλικό από το προσωπικό αρχείο του καθηγητή.
Έτος παραγωγής: 1982
Σκηνοθεσία: Κώστας Κουτσομύτης
Φωτογραφία: Νίκος Γαρδέλης
Παραγωγός: Γιώργος Σγουράκης
Ημερομηνία πρώτης προβολής: 6 Ιουλίου 1982
Δείτε περισσότερα στο https://archive.ert.gr