Ο κορυφαίος συνθέτης της σύγχρονης πρωτοποριακής μουσικής Ιάννης Ξενάκης πέθανε στις 4 Φεβρουαρίου 2001. Σπούδασε μουσική σύνθεση και αρχιτεκτονική κοντά σε μεγάλους δασκάλους και υπήρξε για πολλά χρόνια συνεργάτης του Λε Κορμπυζιέ (Le Corbusier) όταν το 1947 κατέφυγε στη Γαλλία ως πολιτικός πρόσφυγας. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πήρε μέρος στην Αντίσταση, φυλακίστηκε και στο τέλος του 1944, στη διάρκεια των Δεκεμβριανών τραυματίστηκε από μια βόμβα στο πρόσωπο που κατέστρεψε το αριστερό του μάτι.
Καταλυτική υπήρξε η γνωριμία του το 1951 με τον Ολιβιέ Μεσσιάν κοντά στον οποίο παρακολούθησε μαθήματα σύνθεσης. Έγινε διάσημος με το πρώτο έργο που δημοσίευσε, τις “Mεταστάσεις” (1953-54). Από το 1960 και μετά αφοσιώθηκε αποκλειστικά στην σύνθεση. Aπό τότε, ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο, δίνοντας μαθήματα και παρουσιάζοντας νέα έργα, όπως τα “Πολύτοπα”, ένα πολυθέαμα ήχου (οργανικού, φωνητικού και ηλεκτρονικού) και φωτός (προβολείς και ακτίνες λέιζερ), συνήθως με ένα πλήθος συμμετεχόντων: Mόντρεαλ (1967), Περσέπολις (1971), Mυκήνες (1978). Tο 1965 έγινε Γάλλος υπήκοος. Aπό το 1967 ως το 1972 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Iντιάνα στο Mπλούμινγκτον της Aμερικής. Tο 1974 με τη μεταπολίτευση στην Ελλάδα του δόθηκε αμνηστία και έτσι μπόρεσε να επισκεφθεί την πατρίδα του ύστερα από 27 χρόνια αναγκαστικής απουσίας.
Ξεχώρισε για την πρωτοπορία της δημιουργικής του σκέψης, ως ο συνθέτης που εισήγαγε πρώτος τον επιστημονικό λογισμό στη μουσική συνθετική διαδικασία. Στοχάστηκε δημιουργικά πάνω στην τομή μεταξύ μουσικής, μαθηματικών, επιστήμης και τεχνολογίας. Επινόησε συστήματα σύνθεσης που συσχέτιζαν τη μουσική με τη μαθηματική και αρχιτεκτονική του εμπειρία και εξέφραζαν τις φιλοσοφικές του ιδέες. Οι εργασίες του αναγνωρίστηκαν σ’ όλο τον κόσμο και τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία και διακρίσεις. Από το 1983 υπήρξε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.
Δείτε από το Αρχείο της ΕΡΤ μια σπάνια συνέντευξη του Ξενάκη το 1978 με αφορμή την επικείμενη πρώτη παρουσίαση του Πολύτοπου Μηκυνών:
ΚΑΘΕ ΣΑΒΒΑΤΟ
ΜΥΚΗΝΕΣ 1978, ΙΑΝΝΗΣ ΞΕΝΑΚΗΣ
Η ενημερωτική εκπομπή «Κάθε Σάββατο» της ΕΡΤ και η δημοσιογράφος Φωτεινή Πιπιλή συναντούν τον Ιάννη Ξενάκη στις Μυκήνες, τον Αύγουστο του 1978, κατά την διάρκεια των εργασιών για το στήσιμο του πολυθεάματος «Πολύτοπο Μυκηνών», ένα από τα σημαντικότερα έργα του και σημείο αναφοράς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής, που επρόκειτο να παρουσιαστεί από τις 2 έως τις 5 Σεπτεμβρίου στον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών.Το Πολύτοπο Μυκηνών αποτελούσε μέρος της σειράς των Πολυτόπων, έργων που συνδύαζαν ήχο, εικόνα, κίνηση και μουσική και συνδιαλέγονταν με πολλά στρώματα ιστορίας, πολιτισμού ενός τόπου.
Ο Ιάννης Ξενάκης στη συνέντευξή του στο «Κάθε Σάββατο» αναφέρεται στα στοιχεία του «Πολύτοπου των Μυκηνών», που ήταν το πρώτο του έργο που δημιούργησε στην Ελλάδα επιλέγοντας το μυκηναϊκό τοπίο, και ήταν εμπνευσμένο από τον μυκηναϊκό πολιτισμό. Λάτρης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού εξηγεί την άμεση σχέση του μουσικού έργου του με την ελληνικότητα.
Με επίκεντρο την «Ορέστεια» στο Πολύτοπο θα ακούγονταν ένα σύνολο από “ελληνικά” έργα του Ξενάκη («Ελένη», «Ψάπφα», «Περσέφασα», «Οιδίποδας») και απαγγελίες αρχαίων κειμένων, όπως χορικά από την Ορέστεια του Αισχύλου και απαγγελία κειμένων του Ομήρου, που θα διανθιζόταν με “ηχητικές παρεμβολές” οι οποίες αποτελούνταν από αποσπάσματα του Μυκήνες ‘Αλφα (1978), ενός έργου που γράφτηκε ειδικά για την περίσταση με το σύστημα UPIC, στα ελληνικά Πολυαγωγία. Μια πολυμεσική εγκατάσταση όπου η μουσική συνδυαζόταν με οπτικά ερεθίσματα (φωτεινές δέσμες μήκους πολλών χιλιομέτρων, από αντιεροπορικούς προβολείς) που προστέθηκαν στην παράσταση, την οποία σκηνοθέτησε ο Ξενάκης από ασύρματο. Τα κείμενα θα αποδίδονταν από τον βαρύτονο Σπύρο Σακκά και την ηθοποιό Όλγα Τουρνάκη. Εκτελεστές των έργων του Ξενάκη, η Συμφωνική Ορχήστρα της Λωραίνης με τη διεύθυνση του Μισέλ Ταμπάσνικ, η χορωδία του Πανεπιστημίου της Αιξ-αν–Προβάνς, η χορωδία του Λυκείου Ελληνίδων του Άργους, καθώς επίσης και 60μελής χορωδία με την ευθύνη του συνθέτη Στέφανου Βασιλειάδη, στενού συνεργάτη του Ξενάκη, από παιδιά της περιοχής.
Ο Ξενάκης σχολιάζει την ανταπόκριση του απλού κόσμου μιλώντας για την παλλαϊκή πομπή, ως μέρος του πολυθεάματος, με τη συμμετοχή ντόπιου πληθυσμού που θα την αποτελούσαν δεκάδες παιδιά με φακούς στα χέρια και κλαδιά δέντρων αλλά και ένα κοπάδι από 270 αιγοπρόβατα με φαναράκια και κουδούνια στερεωμένα στο λαιμό τους, με επίκεντρο τη φωτισμένη Ακρόπολη των Μυκηνών. Τέλος, αναφέρεται στο κοινό στο οποίο απευθύνεται.
Προβάλλονται επίσης πλάνα από τις προετοιμασίες και τη διαμόρφωση του χώρου. Διακρίνεται ο μουσικολόγος και πιανίστας Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου.
Ρεπορτάζ: Φωτεινή Πιπιλή
Έτος παραγωγής: 1978
Δείτε περισσότερα στο https://archive.ert.gr