Ο Σεπτέμβριος είναι ο ένατος μήνας του χρόνου και πήρε το όνομα του από τη λατινική λέξη septem (επτά), αφού στο πρωτογενές ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο έβδομος μήνας του έτους. Με την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, στην αρχή του έτους, βρέθηκε στην ένατη θέση, χωρίς, όμως, να αλλάξει η ονομασία του. Στην εικονογραφία των μηνών, ο Σεπτέμβρης, παριστάνεται συνήθως με βασική απασχόληση του τον τρύγο, γι’ αυτό μια από τις πολλές ονομασίες που έχει στο λαϊκό καλεντάρι είναι Τρυγητής ή Τρυγομηνάς. Το Αρχείο της ΕΡΤ ψηφιοποίησε και παρουσιάζει ένα επεισόδιο από τη σειρά «Οι δώδεκα μήνες», το οποίο είναι αφιερωμένο στον μήνα Σεπτέμβριο.
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ ΜΗΝΕΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ (video)
Η σειρά των 12 επεισοδίων, ένα για κάθε μήνα, καταγράφει την αρμονική εναλλαγή του χρόνου, των εργασιών, των εθίμων. Παρουσιάζει τους θρύλους, τις παραδόσεις, τα τραγούδια και τις δοξασίες, όπως και τις παραστάσεις που σχετίζονται με τον κάθε μήνα κι έχουν αποτυπωθεί σε ψηφιδωτά δάπεδα, σε τοιχογραφίες παλατιών και εκκλησιών, σε μικρογραφίες και κώδικες σε διάφορα μέρη της Ευρώπης και της Ελλάδας και στα έργα μεγάλων Ελλήνων και ξένων ζωγράφων.
Ο Σεπτέμβριος, στον οποίο είναι αφιερωμένο το συγκεκριμένο επεισόδιο, έχει διάφορες ονομασίες στο λαϊκό καλεντάρι, προερχόμενες από τις ασχολίες στην ύπαιθρο καθώς και από τις εκκλησιαστικές γιορτές του: Ορτυκολόγος, λόγω του περάσματος των ορτυκιών που αποδημούν νότια, Τρυγητής ή Τρυγομηνάς λόγω του τρύγου, Χινόπωρος επειδή είναι ο πρώτος μήνας του Φθινοπώρου, Αϊ Νικήτας από τη γιορτή του Αγίου Νικήτα και βέβαια Σταυριάτης ή Σταυρίτης από τη μεγάλη εορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού. Έχει συνδεθεί επίσης με πολλές προλήψεις, ενώ στην εικονογραφία των μηνών παριστάνεται συνήθως με βασική απασχόληση του τον τρύγο, που είναι η κύρια αγροτική απασχόληση το μήνα αυτό.
Ο Σταύρος Θεοδοσίου, επικ. καθηγητής Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, εξηγεί από πού πήρε το όνομα του ο μήνας Σεπτέμβριος και γιατί μέχρι και σήμερα το τυπικό της ορθόδοξης εκκλησίας θεωρεί ότι η αρχή του εκκλησιαστικού έτους είναι η 1η Σεπτεμβρίου, ενώ αναφέρεται και στις γιορτές προς τιμήν των θεών που γίνονταν το συγκεκριμένο μήνα. Η Ευθυμία Γεωργιάδου-Κουντουρά, αν. καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ., μιλά για τον προστάτη θεό του κρασιού Διόνυσο ή Βάκχο και για τις παραστάσεις διαφόρων σκηνών από τη ζωή του που στολίζουν πολλά αρχαία αγγεία, των οποίων η χρήση σχετίζεται με το κρασί. Αναφέρεται ακόμη σε έργα σπουδαίων καλλιτεχνών εμπνευσμένα από τον Διόνυσο, αλλά και στις αναφορές που υπάρχουν για τον οίνο στα ομηρικά κείμενα, στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη. Ακόμη, ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης, δρ. Λαογραφίας, τ. διευθυντής ερευνών του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών μιλά για τα έθιμα του τρυγητού, για το επάγγελμα του βαρελοποιού, για την παρασκευή της σταφίδας και το πάτημα του σταφυλιού με τον παραδοσιακό τρόπο, ενώ ο Μάνος Δανέζης, επικ. καθηγητής Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών αναφέρεται στους αστερισμούς του φθινοπωρινού ουρανού του Περσέα, της Ανδρομέδας και της Παρθένου.
Η εκπομπή αναφέρεται ακόμη στους λογοτέχνες, τους ποιητές και τους εικαστικούς δημιουργούς που εμπνεύστηκαν από τις σκηνές του τρύγου, ενώ παρουσιάζονται έργα σπουδαίων καλλιτεχνών εμπνευσμένα από την άμπελο και το μύθο του Διονύσου που βρίσκονται σε μουσεία του εξωτερικού. Παράλληλα μας ταξιδεύει στο χωριό Μηλιά στην Πίνδο, όπου βρίσκονται τα περισσότερα εργαστήρια παρασκευής βαρελιών και στην Κεντρική Μακεδονία, στο Λασίθι της Κρήτης και στην Βόρεια Ιταλία παρουσιάζοντας τις δουλειές του τρύγου που διαρκούν σχεδόν ολόκληρο το Σεπτέμβριο.
Αφήγηση: Όλια Λαζαρίδου Σενάριο – Σκηνοθεσία: Απόστολος Κρυωνάς Μουσική επιμέλεια: Πάρις Παρασχόπουλος Παραγωγή: 2004
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr