Ο Γιάννης Ξενάκης, από τους σημαντικότερους συνθέτες παγκοσμίως, γνωστός ως Iannis Xenakis, γεννήθηκε στη Βράιλα της Ρουμανίας από Έλληνες γονείς. Tο 1932 ο πατέρας του τον έστειλε στην Eλλάδα όπου συνέχισε τις σπουδές του στην Aναργύρειο Σχολή Σπετσών και Kοργιαλένιο Σχολή (μέχρι το 1938). Εκεί έκανε τα πρώτα μαθήματα αρμονίας και πιάνου. Σπούδασε πολιτικός μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Παράλληλα με τις πανεπιστημιακές σπουδές σπούδασε αρμονία και αντίστιξη με τον Aριστοτέλη Kουντούροφ (1896-1969). Πήρε μέρος στην Αντίσταση κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τραυματίστηκε στο πρόσωπο στη διάρκεια των Δεκεμβριανών. Το 1947 κατέφυγε στη Γαλλία ως πολιτικός πρόσφυγας όπου δούλεψε ως αρχιτέκτονας και συνέχισε τις μουσικές του σπουδές.
Καταλυτική υπήρξε η γνωριμία του το 1951 με τον Ολιβιέ Μεσσιάν κοντά στον οποίο παρακολούθησε μαθήματα σύνθεσης. Έγινε διάσημος με το πρώτο έργο που δημοσίευσε, τις “Mεταστάσεις” (1953-54). Από το 1960 και μετά αφοσιώθηκε αποκλειστικά στην σύνθεση. Aπό τότε, ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο, δίνοντας μαθήματα και παρουσιάζοντας νέα έργα, όπως τα “Πολύτοπα“, ένα πολυθέαμα ήχου (οργανικού, φωνητικού και ηλεκτρονικού) και φωτός (προβολείς και ακτίνες λέιζερ), συνήθως με ένα πλήθος συμμετεχόντων: Mόντρεαλ (1967), Περσέπολις (1971), Mυκήνες (1978). Tο 1965 έγινε Γάλλος υπήκοος. Aπό το 1967 ως το 1972 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Iντιάνα στο Mπλούμινγκτον της Aμερικής. Tο 1974 με τη μεταπολίτευση στην Ελλάδα του δόθηκε αμνηστία και έτσι μπόρεσε να επισκεφθεί την πατρίδα του ύστερα από 27 χρόνια αναγκαστικής απουσίας. Τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία και διακρίσεις. Το 1983 εκλέχτηκε μέλος της Γαλλικής Aκαδημίας.
Πολύπλευρη προσωπικότητα, ο Ιάννης Ξενάκης ξεχώρισε για την πρωτοπορία της δημιουργικής του σκέψης, ως ο συνθέτης που εισήγαγε πρώτος τον επιστημονικό λογισμό στη μουσική συνθετική διαδικασία. Υπήρξε παράλληλα αρχιτέκτονας, μαθηματικός και στοχαστής και οι πρωτοποριακές συνθετικές μέθοδοι που ανέπτυξε συσχέτιζαν τη μουσική με τα μαθηματικά, τη φυσική και την αρχιτεκτονική, και εξέφραζαν τις φιλοσοφικές του ιδέες. Πέθανε στις 4 Φεβρουαρίου 2001 στο Παρίσι.
Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την επέτειο θανάτου του ψηφιοποίησε και παρουσιάζει την εκπομπή «ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ», παραγωγής 1983, αφιερωμένη στον Γιάννη Ξενάκη ο οποίος αυτοπαρουσιάζεται:
(video)
Σειρά αυτοβιογραφικών ντοκιμαντέρ, των Γιώργου και Ηρώς Σγουράκη, όπου σκιαγραφούνται προσωπικότητες από τον πνευματικό, καλλιτεχνικό, πολιτικό και κοινωνικό χώρο. Το συγκεκριμένο επεισόδιο είναι αφιερωμένο στον διεθνούς φήμης συνθέτη και αρχιτέκτονα Γιάννη (Ιάννη) Ξενάκη.
Η αυτοβιογραφική ταινία γυρίστηκε στο χώρο των Δελφών, στο αρχαίο στάδιο και στο Μουσείο των Δελφών. Η μουσική επένδυση έγινε αποκλειστικά με έργα του Ξενάκη.
Ο ίδιος ξεκινά την αφήγησή του παραθέτοντας πληροφορίες για τη ζωή του. Θυμάται το σχολείο του στις Σπέτσες και τον πόλεμο που έζησε στην Αθήνα. Από το μουσειακό χώρο των Δελφών, όπου και προβάλλονται τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου, σχολιάζει τα πολιτικά γεγονότα του τόπου, όπως τα έζησε ο ίδιος, με αφετηρία την Κατοχή και την αντιστασιακή του δράση, και μιλάει για την πολιτική του ιδεολογία και την οργάνωσή του στο Κομμουνιστικό Κόμμα, που καθόρισε την πολιτική του δράση. Παράλληλα εξηγεί τους λόγους που τον γοήτευε η «πολλαπλή έντεχνη σκέψη» και που τον ώθησαν στο συνδυασμό της τέχνης, της φιλοσοφίας και της επιστήμης στο έργο του.
Σπούδασε μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο από ενδιαφέρον, όπως αναφέρει ο ίδιος, για τη Φυσική και τα Μαθηματικά. Το 1947 αποφασίζει να φύγει από την Ελλάδα και εγκαθίσταται στη Γαλλία ως πολιτικός πρόσφυγας. Εκεί δούλεψε στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Λε Κορμπυζιέ (Le Corbusier), όπου ανακάλυψε τη σχέση αρχιτεκτονικής και μουσικής που τον οδήγησε στη βασική ιδέα της μουσικής του, τον μετασχηματισμό μαθηματικών θεωριών σε ήχους.
Στην εκπομπή μιλάει για την εξερεύνηση της σχέσης της αρχιτεκτονικής και της μουσικής και εξηγεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μουσικής συνθετικής του τέχνης. Αναφέρεται στις θεωρητικές και φιλοσοφικές ιδέες που διέπουν τις μουσικές του δημιουργίες, που απαντώνται στη Φυσική και συνδέονται με την ανθρώπινη λογική και διαίσθηση. Περιγράφει πώς η θεωρητική σκέψη μεταφράζεται σε ήχους, πώς «οι μουσικοί ήχοι ισοδυναμούν με σύμβολα πραγμάτων και γεγονότων».
Ειδική αναφορά κάνει στο έργο του «Νύχτες» (1968) για μικτή 12αμελή χορωδία, αφιερωμένο στους πολιτικούς κατάδικους του κόσμου και για τα αισθητικά-μουσικά ζητήματα που τον απασχολούσαν.
Κάνει λόγο για τη διαφορετική γλώσσα της μουσικής του γραφής, για το είδος της διανοητικής μουσικής δημιουργίας (η λεγόμενη στοχαστική μουσική του Ξενάκη) αντλώντας έμπνευση από την Ελλάδα της κλασικής εποχής, την ελληνική τέχνη και σκέψη.
Στην εκπομπή περιέχονται πλάνα όπου εμφανίζεται ο Γιάννης Ξενάκης κατά τη διάρκεια προετοιμασίας μιας παράστασης στο αρχαίο στάδιο των Δελφών. Μαζί του διακρίνεται ο φίλος του συνθέτης Στέφανος Βασιλειάδης, από τους πρωτοπόρους και υποστηρικτές της ηλεκτρονικής μουσικής στην Ελλάδα, (με τον οποίο είχε συνεργαστεί στο φημισμένο «Πολύτοπο των Μυκηνών» το 1978, την πολυμεσική εγκατάσταση σε ανοιχτό ειδικά διαμορφωμένο χώρο όπου η μουσική συνδυαζόταν με οπτικά ερεθίσματα).
Σκηνοθεσία: Κώστας Αριστόπουλος
Μοντάζ: Γιάννης Κριαράκης
Ηχοληψία: Μαρίνος Αθανασόπουλος
Διεύθυνση Παραγωγής: Ηρώ Σγουράκη
Συνεργάστηκαν οι μουσικολόγοι Γιάννης Παπαϊωάννου και Στέφανος Βασιλειάδης.
Έτος παραγωγής: 1983
Το πρωτότυπο φιλμ 16mm συντηρήθηκε, ψηφιοποιήθηκε και αποκαταστάθηκε στα εργαστήρια του Αρχείου της ΕΡΤ με τον νέο εξοπλισμό και τις υποδομές που πλέον διαθέτει (film scanner, color correction).
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr