Για τη μεγάλη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει ένα αφιέρωμα για τη Μονή της Παναγίας Σουμελά, το μνημείο-σύμβολο του Ελληνισμού του Μικρασιατικού Πόντου. Στο εμβληματικό Μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα που ως το 1922 και για δεκαέξι αιώνες, υπήρξε ένα ισχυρότατο θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο, τελέστηκε το 2010 η ιστορική Θεία λειτουργία του Δεκαπενταύγουστου για πρώτη φορά ύστερα από 88 χρόνια, με την άδεια των τουρκικών αρχών. Χιλιάδες προσκυνητών παρευρέθηκαν για να ζήσουν από κοντά την κατανυκτική ατμόσφαιρα. Έτσι και φέτος, δεκατρία χρόνια μετά, θα ηχήσουν ξανά οι καμπάνες για την Πατριαρχική Θεία Λειτουργία ανήμερα του εορτασμού της Κοίμησης της Θεοτόκου.
ΦΩΤΕΙΝΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ
ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ – ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
(video)
Η σειρά ντοκιμαντέρ “Φωτεινά Μονοπάτια” με την Ελένη Μπιλιάλη αποτελεί ένα οδοιπορικό στους πιο σημαντικούς θρησκευτικούς προορισμούς της Ελλάδας, ταξιδεύοντας σε μοναστήρια και ιερά προσκυνήματα της χώρας μας αλλά και σε τόπους και μοναστήρια του εξωτερικού που συνδέονται με το ελληνορθόδοξο στοιχείο. Σκοπός της συγκεκριμένης σειράς είναι η ανάδειξη του εκκλησιαστικού και μοναστικού θησαυρού, ο οποίος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής ζωής της χώρας μας. Η συγκεκριμένη εκπομπή ταξιδεύει στη Βέροια και γνωρίζει από κοντά την ιστορία του σημαντικότερου προσκυνήματος του Ποντιακού Ελληνισμού, της Παναγίας Σουμελά.
Αρχικά, το ντοκιμαντέρ ανιχνεύει την ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού. Ξεκινώντας με αναφορές για τον Πόντο από την ελληνική μυθολογία, η αφήγηση φθάνει στους αρχαίους ιστορικούς συγγραφείς και συνεχίζει με την ιστορία της περιοχής στους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους, εξετάζοντας τη σχέση με την ορθοδοξία. Ο θεατής πληροφορείται πώς η Παναγία Σουμελά (που στα ποντιακά, Σου-Μελά, σημαίνει στο Όρος Μελά, εκεί δηλ. όπου βρέθηκε θαυματουργικώς το εικόνισμά της) συνδέθηκε με τη χριστιανική ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού. Είναι τον 9ο και 10ο αιώνα που αναδεικνύονται τα μεγάλα ιερά προσκυνήματα του Πόντου, όπως του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα, του Ιωάννη του Προδρόμου του Βαζελώνος και της Παναγίας Σουμελά. Η ιστορική αφήγηση ξετυλίγει τα γεγονότα μέχρι τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου από τους Τούρκους παράλληλα με την ιστορία της Μονής Σουμελά στην Τραπεζούντα και τις καταστροφές που υπέστη. Η εξόντωση των ελληνικών πληθυσμών του Πόντου, πραγματοποιήθηκε κατά τη χρονική περίοδο 1914, με την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μέχρι και το 1923, με την εφαρμογή του Συμφώνου για την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού κατέφυγε στην Ελλάδα, ενώ σημαντικός αριθμός των Ποντίων βρέθηκαν ως πρόσφυγες στη Νότια Ρωσία. Το εικόνισμα της “Πρόσφυγος Παναγίας”, της Παναγίας Σουμελά, έγινε το σύμβολο και η ελπίδα των Ελληνοποντίων.
Από τον Αύγουστο του 1952, η εικόνα της Παναγίας, βρίσκεται στο Ναό της που χτίστηκε στο Όρος Βέρμιο, στη Βέροια. Δίπλα στην εικόνα της Παναγίας Σουμελά βρίσκονται δύο ακόμη πολύτιμα κειμήλια που φυλάσσονται με μεγάλη ευλάβεια για αιώνες. Το Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου και ο Σταυρός, που δώρισε στην παλαιά Μονή στην Τραπεζούντα το 1390, ο γιος του αυτοκράτορα Αλεξίου, ο Μανουήλ Γ΄. Ο φακός της εκπομπής ταξιδεύει στην Παναγία των Ποντίων που βρίσκεται στα υψώματα του Βερμίου, όπου ο αρχιμανδρίτης Αθηναγόρας, Ηγούμενος της Ι.Μ. Παναγίας Σουμελά, μιλά για την ιστορία της εικόνας της Παναγίας της Σουμελιώτισσας, που φιλοτέχνησε ο ευαγγελιστής Λουκάς και ξετυλίγει το χρονικό της μεταφοράς της στην Ελλάδα, το 1930, μαζί με τα άλλα δύο ιερά κειμήλια που προέρχονται από την παλαιά Μονή.
Η εκπομπή επισκέπτεται επίσης το Κειμηλιοφυλάκειο της νέας Μονής στο Βέρμιο, που δημιουργήθηκε από το Σωματείο Παναγία Σουμελά, εκεί όπου φιλοξενούνται αντικείμενα από την καθημερινή ζωή των Ελλήνων του Πόντου αλλά και κειμήλια, που μαρτυρούν τον πολιτισμό που δημιούργησαν οι Έλληνες εκεί για 3.000 χιλιάδες χρόνια. Μας ξεναγεί ο φακός σε ξυλόγλυπτα αντικείμενα απαράμιλλης καλλιτεχνικής αξίας και σε ένα από τα πιο σημαντικά κειμήλια, τον χρυσοκέντητο επιτάφιο που βρισκόταν στην παλαιά Μονή του Πόντου.
Στην Ελένη Μπιλιάλη μιλούν επίσης και ξεδιπλώνουν την ιστορία της Παναγίας Σουμελά οι: Αθανάσιος Καραθανάσης (ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και καθηγητής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας), Γιώργος Τανιμανίδης (πρόεδρος του Σωματείου «Παναγία Σουμελά»), Αντώνης Δάλλας (διευθυντής του Ιερού Προσκυνήματος Παναγία Σουμελά).
Μέσα από τις αφηγήσεις υπογραμμίζεται η σημασία του ιερού προσκυνήματος της Παναγίας Σουμελά για τη διατήρηση ζωντανής της μνήμης του Ποντιακού Ελληνισμού, συμβολίζοντας την αναβίωσή του και την ιστορική του συνέχεια. Επισημαίνεται, ακόμη, ο ρόλος της Παναγίας Σουμελά μέσα στην ιστορία ως καταφυγίου και παρηγοριάς για τους κυνηγημένους μετά την Καταστροφή και γίνεται κατανοητό γιατί αποτελεί σημαντικό προσκύνημα της ορθοδοξίας για τον προσφυγικό Ελληνισμό και τους ΒορειοΕλλαδίτες.
Τον δεκαπενταύγουστο του 2010 πραγματοποιήθηκε θεία λειτουργία στην ιστορική Μονή Σουμελά στην Τραπεζούντα για πρώτη φορά μετά το 1922, γεγονός που καλύφθηκε τηλεοπτικά και από το οποίο περιλαμβάνονται πλάνα στο ντοκιμαντέρ.
Ιδέα-σενάριο-παρουσίαση: Ελένη Μπιλιάλη
Σκηνοθεσία: Κώστας Μπλάθρας-Ελένη Μπιλιάλη
Έτος παραγωγής: 2021
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr