Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος, στις 16 Δεκεμβρίου, από τον θάνατο του σπουδαίου λογοτέχνη Κώστα Βάρναλη. Ποιητής, συγγραφέας, μεταφραστής, διαννοούμενος, σατίρισε με το έργο του τα σύμβολα της αστικής κοινωνίας και δέθηκε με τα προβλήματα της εργατικής τάξης. Γεννήθηκε το 1884 στον Πύργο της Ανατολικής Ρωμυλίας (σημερινό Μπουργκάς της Βουλγαρίας), όπου και παρακολούθησε μαθήματα στο ελληνικό σχολείο, ολοκληρώνοντας στη συνέχεια τις εγκύκλιες σπουδές του στο Ζαρίφειο Διδασκαλείο της Φιλιππούπολης. Σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα και αργότερα παρακολούθησε με υποτροφία μαθήματα φιλοσοφίας, φιλολογίας και κοινωνιολογίας στο Παρίσι. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του έλαβε μέρος στη διαμάχη για το Γλωσσικό Ζήτημα, ως υποστηρικτής των δημοτικιστών.
Εργάστηκε ως εκπαιδευτικός σε διάφορες βαθμίδες, λειτούργημα από το οποίο το 1926 παύτηκε, εξαιτίας της ιδεολογίας του, με αποτέλεσμα να στραφεί επαγγελματικά στη δημοσιογραφία. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1904, ασχολήθηκε με τη λογοτεχνική μετάφραση και από το 1919 με την έκδοση των έργων του “Ο Προσκυνητής” και το 1922 “Το φως που καίει” ξεκινάει την μεγάλη ποιητική του πορεία. Σημαντικό είναι επίσης και το αφηγηματικό και κριτικό του έργο, από το οποίο ξεχωρίζουν τα έργα «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη» και «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική». Ενστερνίστηκε την κομμουσνιστική ιδεολογία, έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Το 1956 τιμήθηκε από την Εταιρεία Ελλήνων λογοτεχνών και το 1959 του απονεμήθηκε το Βραβείο Λένιν.
Με αφορμή την επέτειο των 50 ετών από τον θάνατο του σημαντικού λογοτέχνη, το Αρχείο της ΕΡΤ προτείνει ένα ντοκιμαντέρ -αφιέρωμα στη ζωή και το έργο του Κώστα Βάρναλη που προβλήθηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννησή του (1884), σε σκηνοθεσία Μ.Κουτσούρη.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΒΑΡΝΑΛΗ – 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ
Αφιέρωμα στον ποιητή και πεζογράφο Κώστα Βάρναλη, το οποίο προβλήθηκε το 1984 με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του. Ο φακός της εκπομπής καταγράφει την πολυκύμαντη ζωή του μέσα από τους τόπους που αποτέλεσαν ορόσημα στην προσωπική του διαδρομή. Παράλληλα αναδεικνύεται το πολυμερές συγγραφικό του έργο με έμφαση στα έργα-σταθμούς της ποιητικής του παραγωγής. Η εκπομπή παρακολουθεί τους σημαντικότερους σταθμούς-ορόσημα της διαδρομής του, από τον γενέθλιο τόπο του, τον Πύργο της Βουλγαρίας, στην Αθήνα και από εκεί στο Παρίσι, στην Αργαλαστή Βόλου, στην Αίγινα, αλλά και στον Αϊ-Στράτη, τόπο εξορίας του το 1935.
Μέσα από σημειώματα του ποιητή, ξετυλίγεται η προσωπική σκέψη και τα πιστεύω του, ενώ σκιαγραφείται το ιστορικό πλαίσιο της εποχής του. Παρατίθενται πληροφορίες σχετικά με τα παιδικά-νεανικά του χρόνια στη Βουλγαρία, τις σπουδές του στην Αθήνα, τη συμμετοχή του στο κίνημα του δημοτικισμού, τη σταδιοδρομία του ως σχολάρχη και καθηγητή στη δημόσια εκπαίδευση (1908-1926), τη μετεκπαίδευσή του στο Παρίσι, όπου ήρθε σε επαφή με τις μαρξιστικές ιδέες. Παράλληλα παρακολουθείται η ποιητική του παραγωγή, με ιδιαίτερη μνεία στο «Φως που καίει» (1923), εμπνευσμένο από τις αγωνίες και την επαναστατική ορμή του προλεταριάτου, το οποίο προκάλεσε μεγάλη αίσθηση, αλλά και αντιδράσεις που οδήγησαν στην παύση του από τη θέση του καθηγητή στην Παιδαγωγική Ακαδημία του Δ. Γληνού. Ακολουθεί αναφορά στην ποιητική του σύνθεση «Σκλάβοι Πολιορκημένοι» και στο δοκίμιό του «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική» (1925), το οποίο αποτελεί την πρώτη συστηματική εφαρμογή της μαρξιστικής μεθόδου στον τομέα της λογοτεχνικής κριτικής. Εκτενώς σχολιάζεται η «Αληθινή απολογία του Σωκράτη» (1931), ενώ ιδιαίτερη μνεία επιφυλάσσεται στο μεταφραστικό του έργο, στην αρθρογραφία του, καθώς και στη βράβευσή του με το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη το 1959.
Για την εκπομπή πραγματοποιήθηκαν γυρίσματα στη Βουλγαρία, σε όλες τις περιοχές στις οποίες έζησε ο Βάρναλης, ενώ προβάλλεται σπάνιο οπτικοακουστικό υλικό από το προσωπικό του αρχείο, με τον ίδιο τον ποιητή να απαγγέλει ποίησή του (ποίημα “18”, γραμμένο τον Οκτώβριο του 1974). Πτυχές του έργου και της προσωπικότητάς του φωτίζουν, μεταξύ άλλων, ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, ο οποίος απαγγέλει ποιήματα του Βάρναλη, ο κριτικός λογοτεχνίας και ποιητής Γιάννης Δάλλας, οι πανεπιστημιακοί Δημήτρης Μαρωνίτης και Παναγιώτης Μουλλάς, καθώς και η ανιψιά του Popi Mutafova Varna.
Έτος παραγωγής:1984
Πρώτη τηλεοπτική προβολή: 23/12/1984
Σκηνοθεσία: Μαίρη Κουτσούρη
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr