«Είναι πολύ άσχημη περίοδος για να κάνει κανείς τέχνη, είναι πολύ δυσάρεστη περίοδος για να κάνει κανείς σινεμά»
Ο Κυριάκος Κατζουράκης (1944, Αθήνα – 22 Οκτωβρίου 2021) ήταν ζωγράφος, σκηνογράφος, συγγραφέας και σκηνοθέτης καθώς και καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Γ. Μόραλη και σκηνογραφία στο εργαστήριο του Β. Βασιλειάδη. Ακόμη σπούδασε χαρακτική και μεταξοτυπία στα St. Martin’s School of Art και στο Croydon School of Art.
Το 1968 βραβεύτηκε με το βραβείο ζωγραφικής Παρθένη. Το 2003 έκανε την πρώτη του εικαστική ταινία, «Ο δρόμος προς τη Δύση», η οποία απέσπασε το Α΄κρατικό Βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ καθώς και το διεθνές βραβείο κριτικών FIPRESCI.
Στον κινηματογράφο σκηνογράφησε «Το προξενιό της Άννας» του Παντελή Βούλγαρη (1972) και έκανε τα κοστούμια για τη θεατρική παράσταση «Μέρες του ’36» του Θόδωρου Αγγελόπουλου (1972). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της ομάδας 5 Νέοι Έλληνες Ρεαλιστές (1969-1972) μαζί με τον Γιάννη Βαλαβανίδη, τον Χρόνη Μπότσογλου, τον Γιάννη Ψυχοπαίδη και την Κλεοπάτρα Δίγκα. Το 1990 ίδρυσε την Ομάδα Τέχνης, καθώς και την Ένωση Καλλιτεχνών «Europa 24» (1991-1998). Το 1979 αντιπροσώπευσε την Ελλάδα στη Biennale Sao Paulo και το 1980 στην 11η Biennale του Παρισιού, ενώ είχε παρουσιάσει και συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις ζωγραφικής, ατομικές και ομαδικές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το 2013 το Μουσείο Μπενάκη οργάνωσε αναδρομική του έκθεση.
Το έργο του Κατζουράκη είναι ανθρωποκεντρικό, με έντονο το σκηνογραφικό στοιχείο ενώ στα πιο πρόσφατα έργα του συγκέρασε κριτικά τη ζωγραφική με το θέατρο και τον κινηματογράφο.
Δείτε από το Αρχείο της ΕΡΤ επεισόδιο της σειράς «Χωρίς ερώτηση» το σπουδαίο δημιουργό σε μια προσωπική αφήγηση.
ΧΩΡΙΣ ΕΡΩΤΗΣΗ: ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΚΥΡΙΑΚΟ ΚΑΤΖΟΥΡΑΚΗ
Η σειρά ντοκιμαντέρ, «Χωρίς ερώτηση» αποτελεί μία σειρά από κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ-προσωπογραφίες ανθρώπων των Γραμμάτων, της επιστήμης και της Τέχνης. Χωρίς να ερωτάται ο καλεσμένος – εξού και ο τίτλος της εκπομπής- μας κάνει μία προσωπική αφήγηση, σαν να απευθύνεται κατευθείαν στο θεατή και μας αφηγείται σημαντικά κομμάτια της ζωής του και της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας. Κάθε επεισόδιο της σειράς είναι γυρισμένο με τη μέθοδο του μονοπλάνου σ’ έναν χώρο της επιλογής του.
Στο συγκεκριμένο επεισόδιο της σειράς, Κυριάκος Κατζουράκης, μέσα από μια ξενάγηση στον προσωπικό του χώρο, το ατελιέ του ανιχνεύει τη σχέση του κινηματογράφου με τη ζωγραφική και παρουσιάζει συνοπτικά μερικά από τα σημαντικότερα του έργα, παλαιότερα και νεότερα.
Αρχικά προβάλλονται πλάνα από το ατελιέ του καλλιτέχνη ενώ ο ίδιος μιλά για τη δημιουργική διαδικασία, τον εγωισμό και τη συλλογική προσπάθεια των καλλιτεχνών για έκφραση. Στη συνέχεια ο Κατζουράκης καλωσορίζει το συνεργείο στο ατελιέ μπροστά από το έργο του λέγοντας πως πρόκειται για τρίπτυχο που αφορά στην Κρήτη. Εξηγεί τη γραφή του έργου και τις αναφορές του στον μοντερνισμό. Παρουσιάζει στη συνέχεια άλλο έργο, το πρώτο που ζωγράφισε μετά τα γυρίσματα της ταινίας USSAK, ενώ αναφέρει πως πρόκειται για έργο –ύμνο στον Άρη Βελουχιώτη.
Μιλάει τώρα για την έννοια της αναφοράς στο έργο του, όπου συχνά συμβαίνει μια επαναπροσέγγιση από παλιότερα έργα του σε νέα. Μιλά για την σύγκλιση και εγγύτητα ζωγραφικής και σινεμά, που αν και διαφορετικές γλώσσες αποτελούν και οι δύο προσπάθεια εικονοποίησης συναισθημάτων και καταστάσεων. Ο Κατζουράκης αναφέρεται ακόμη στο βιβλίο του «Τάξη στο Χάος», που μιλά για την εγγύτητα των πραγμάτων, την συμβίωση που δημιουργεί μια αυτόματη τάξη δίχως κανόνες, υποκειμενική.
Έπειτα ο δημιουργός μιλά για τη σχέση ζωγραφικής και κινηματογράφου μπροστά σε ένα έργο του, εξηγώντας πως για το συγκεκριμένο έργο αρχικά κινηματογραφούσε και μετά ζωγράφιζε. Πραγματοποίησε δέκα έργα σαν αυτό, στα πλαίσια των γυρισμάτων της ταινίας του «Ο δρόμος προς τη Δύση» όπου καταγράφει τις μαρτυρίες κάποιων μεταναστών της Αθήνας.
Στη συνέχεια μας ξεναγεί σε άλλο δωμάτιο του ατελιέ, όπου όπως λέει δουλεύει κυρίως μακέτες για το θέατρο αλλά και ψηφιακά μέσα. Παρουσιάζει πλαστική μακέτα για το έργο Happy End του Μπρέχτ, που ανέβηκε από το Γιώργο Λαζάνη στο Θέατρο Τέχνης το 1996 -7. Μας μεταφέρει τώρα στο 1993 με το έργο του «Τέμπλο: οίκος ενοχής» από το οποίο παρουσιάζει τη μακέτα, εξηγώντας το σκεπτικό του έργου. Θεωρεί το έργο ύμνο στη γυναίκα, ενώ μιλά για θεατρικό δρώμενο μέσα στο έργο όπου δύο πρόσφυγες γυναίκες βρέθηκαν σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο.
Ο δημιουργός περνά τώρα στην τέταρτη ταινία του «USSAK… χρόνια µετά» (2017) αρχικά μέσα από το storyboard της ταινίας, ζωγραφισμένο από τον ίδιο. Στη συνέχεια παρουσιάζει μια σεκάνς (ενότητα), την εξηγεί και στη συνέχεια, από το χώρο που έκανε το μοντάζ, δείχνει την ενότητα αυτή από τον υπολογιστή του. Μιλά για το θέμα της ταινίας και το συναίσθημα που αποτυπώνει. «Είναι πολύ άσχημη περίοδος για να κάνει κανείς τέχνη, είναι πολύ δυσάρεστη περίοδος για να κάνει κανείς σινεμά» δηλώνει για να συνεχίσει αναφορικά με το χαμηλό μπάτζετ και τους συνεργάτες του στην ταινία :«μια ταινία δε γίνεται από έναν άνθρωπο, γίνεται από ένα ολόκληρο συνεργείο και από ένα μπακ απ ανθρώπων πίσω και μπροστά από την κάμερα».
Το επεισόδιο τελειώνει με προβολή φωτογραφιών του από το παρελθόν και από τις συνεργασίες του όπως για παράδειγμα η φωτογραφία με τον Κώστα Καζάκο.
Σκηνοθεσία-σενάριο: Μιχάλης Δημητρίου.
Ιστορικός ερευνητής: Διονύσης Μουσμούτης.
Διεύθυνση φωτογραφίας: Αντώνης Κουνέλλας.
Διεύθυνση παραγωγής: Χαρά Βλάχου.
Δείτε περισσότερα στο archive.ert.gr