Για σήμερα, Μεγάλη Πέμπτη, 17 Απριλίου 2025, το Αρχείο της ΕΡΤ προτείνει το ντοκιμαντέρ του Δημήτρη Μαυρίκιου, παραγωγής 1986, στο οποίο επιχειρείται η συγκριτική μελέτη των λατρευτικών εθίμων της Μεγάλης Εβδομάδας σε τρεις περιοχές της Μεσογείου: στη Μάλαγα, στον Τάραντα και στη Σύρο.
ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΤΡΙΠΤΥΧΟ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΘΗ
Το ντοκιμαντέρ «Μεσογειακό Τρίπτυχο για τα Πάθη» αφορά τρία λιμάνια της Μεσογείου, τη Μάλαγα στην Ισπανία, τον Τάραντα στην Ιταλία και τη Σύρο στην Ελλάδα, όπου, σύμφωνα με έρευνες, παρατηρούνται ομοιότητες και διαφορές σε λατρευτικά έθιμα του Πάσχα. Το ντοκιμαντέρ του Δημήτρη Μαυρίκιου παρουσιάζει μια κινηματογραφική μελέτη, μια συνεργασία με δύο σκηνοθέτες από την Ισπανία και την Ιταλία, οι οποίοι καταγράφουν κινηματογραφικά συγκεκριμένα έθιμα και παραδόσεις της εβδομάδας των Παθών προκειμένου να εντοπίσουν κοινές ρίζες και διαφορές μεταξύ τους.
Παρακολουθούμε πλάνα από την τελετή περιφοράς ομοιώματος του Χριστού στη Μάλαγα, στη Νότιο Ισπανία. Πρόκειται για ένα έθιμο της Μεγάλης Τετάρτης και συνδέεται με την ιστορία του Βαραβά, διανθίζεται από μία παράδοση μεταμφίεσης φυλακισμένων οι οποίοι απέδρασαν αλλά μετανόησαν και επέστρεψαν στη φυλακή, αλλά και σε μια παράδοση απονομής χάριτος με αφορμή τη συγκεκριμένη επέτειο. Πρόκειται για το έθιμο SAETAS και ο Ισπανός ερευνητής μιλάει με μεταμφιεσμένους συμμετέχοντες στο δρώμενο οι οποίοι εξηγούν τη σημασία που έχει για τους ίδιους το συγκεκριμένο δρώμενο σε θρησκευτικό και κοινωνικό επίπεδο. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι ενδυμασίες που καλύπτουν όλο το σώμα και το πρόσωπο των συμμετεχόντων με καλύμματα σε σχήμα κώνικο στο κεφάλι που θυμίζουν σαΐτες. Έπειτα καταγράφεται ένα άλλο έθιμο του Πάσχα στην Ισπανία, όπου πλήθος πιστών ντυμένοι και εδώ με κατάλληλα για την ιστορική περίοδο ενδυμασίες, σε υπαίθριο χώρο αναπαριστούν γεγονότα από τα πάθη του Χριστού μέχρι τη σταύρωση και την αποκαθήλωση. Επίσης παρουσιάζονται πασχαλινά έθιμα στη Μάλαγα με μεγάλες πομπές περιφοράς ομοιωμάτων του Χριστού και της Παναγίας, τα οποία ξεκινούν τη Μεγάλη Τετάρτη και κορυφώνονται τη Μεγάλη Πέμπτη. Επισημαίνεται εδώ η επίδραση της απαγόρευσης των εορτασμών του καρναβαλιού στην Ισπανία για πολλές δεκαετίες από το δικτατορικό καθεστώς Φράνκο, γεγονός που πιθανότατα έχει επιτείνει την ανάγκη συμμετοχής πιστών με ενδυμασίες σε αυτές τις τελετουργίες.
Η έρευνα συνεχίζεται στη Νότιο Ιταλία στο ελληνόφωνο χωριό Καλημέρα όπου ο Ιταλός σκηνοθέτης ερευνητής μιλάει στην τοπική διάλεκτο για τα έθιμα του Πάσχα στη νότιο Ιταλία και ειδικά στον Τάραντα. Παρακολουθούμε στιγμιότυπα από το έθιμο της Μεγάλης Πέμπτης όπου άνδρες σε ζευγάρια με καλυμμένα κεφάλια και γυμνά πόδια περιφέρονται αργά στην πόλη, υποδυόμενοι τους ισραηλίτες, ως υπεύθυνους για τα πάθη του Χριστού. Αντίστοιχα καταγράφονται στην κάμερα έθιμα της Μεγάλης Τετάρτης και Μεγάλης Πέμπτης με περιφορές ομοιωμάτων της Παναγίας, Ντολοράτα, Μαντόνα Πονημένη όπως λέγεται σε χωριά της νότιας Ιταλίας. Εδώ επίσης ξεχωρίζουν οι αντίστοιχες ενδυμασίες των συμμετεχόντων οι οποίες καλύπτουν και το πρόσωπα, ενώ όλοι περιφέρουν τα ομοιώματα με γυμνά πόδια.
Σημαντικό σχόλιο αναφορικά με τη συμμετοχή των πιστών στις πομπές και τις περιφορές των ομοιωμάτων του Ιησού και της Παναγίας, είναι η πληροφορίας σχετικά με την πλειοδοσία από την πλευρά τους κατά την Κυριακή των Βαΐων προκειμένου να εξασφαλίσουν προνομιακή θέση ανάμεσα σε εκείνους που συμμετέχουν στα δρώμενα.
Ο Έλληνας σκηνοθέτης με τη σειρά του παραθέτει τα έθιμα της Μεγάλης Πέμπτης στη Σύρο, τόσο την Αποκαθήλωση και τον Επιτάφιο της Ορθόδοξης εκκλησίας, όσο και τα τελετουργικά των Καθολικών του νησιού, την περιφορά του Επιταφίου, το έθιμο του Νιπτήρος. Η διευθύντρια της εκκλησιαστικής χορωδίας της μητρόπολης στην Άνω Σύρο μιλάει την εισαγωγή της ελληνικής γλώσσα σε λατινικούς ύμνους της καθολικής εκκλησίας και παρακολουθούμε την ίδια να συνοδεύει στο εκκλησιαστικό όργανο κοπέλες της χορωδίας ενώ αναφέρεται και στις ομοιότητες των τελετουργικών και των εθίμων της εβδομάδας των Παθών των Καθολικών της Σύρου με εκείνα των Ορθόδοξων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η συζήτηση του Μαυρίκιου με τον καθηγητή θεολογίας Σάββα Αγουρίδη ο οποίος αναφέρεται στα λατρευτικά έθιμα του Πάσχα και στον τρόπο με τον οποίο αυτά πραγματοποιούνται στην ανατολική και δυτική Μεσόγειο. Υπογραμμίζει τον μυστηριακό χαρακτήρα των θρησκειών, την ιδιαίτερη σημασία του πένθους και της εξιλέωσης στη χριστιανική πίστη στη δυτική μεσόγειο και της χαράς για την ανάσταση στην ανατολική μεσόγειο. Η ανάλυσή του δίνει έμφαση τόσο στις κοινές ρίζες όσο και στις διαφορές τους και αντιπαραβάλλει τα έθιμα που παρακολουθήσαμε με αρχαία λατρευτικά έθιμα, τα οποία προϋπήρχαν στους χώρους που μελετώνται. Ο Σάββας Αγουρίδης αναφέρεται στην υιοθέτηση στοιχείων από μυστηριακές θρησκείες στη χριστιανική θρησκεία ειδικά στο θέμα της θυσίας του αμνού στην Ελλάδα και του ταύρου στην Ισπανία, σαν στοιχεία της λατρείας του Θεού προερχόμενα από αρχαίες μυστηριακές και κυρίως ποιμενικές λατρείες, τα οποία συμβολίζουν τη συμμετοχή του ανθρώπου στο μυστήριο της αθανασίας αλλά και την αναμέτρηση και κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στις δυνάμεις της φύσης. Το τελευταίο κομμάτι του ντοκιμαντέρ παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα σύνδεση των εθίμων της πένθιμης πομπής και περιφοράς των ομοιωμάτων του Χριστού και της Παναγίας με τη συμμετοχή των πολιτών στις ταυρομαχίες.
Σκηνοθεσία: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΥΡΙΚΙΟΣ
Διεύθυνση Παραγωγής: ΤΖΟΒΑΝΝΑ ΤΕΜΠΟΥ
Έτος Παραγωγής: 1986
Δείτε περισσότερα στο https://archive.ert.gr