Η 20η Ιουνίου έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων, σε μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης γύρω από το τεράστιο αυτό ανθρωπιστικό ζήτημα. Φέτος, η Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων εστιάζει στην αλληλεγγύη, για έναν κόσμο που αγκαλιάζει τους πρόσφυγες. Ειδικότερα, τα τελευταία χρόνια και με δύο πολέμους να μαίνονται στην Ουκρανία και τη Γάζα ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα εδάφη της πατρίδας τους για να μην βρουν τραγικό θάνατο. Ακόμη, στα αίτια αύξησης των προσφυγικών ροών – εκτός από τους πολέμους, τη βία και τις συρράξεις – συγκαταλέγεται και η κλιματική αλλαγή.
Το Αρχείο της ΕΡΤ, με αφορμή την συγκεκριμένη Παγκόσμια Ημέρα και στο πλαίσιο της συμπλήρωσης 50 χρόνων από την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1974, παρουσιάζει ένα επεισόδιο της σειράς ”Δύο φορές ξένος” αφιερωμένο στους Κύπριους πρόσφυγες.
ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΞΕΝΟΣ
Η ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ: ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΤΟΥΣ ΤΗ ΧΩΡΑ
Η εκπομπή ”Δύο φορές ξένος” είναι μια σειρά ντοκιμαντέρ 12 ημίωρων επεισοδίων, παραγωγής 2009, με θέμα τις μεγαλύτερες ανταλλαγές και εκτοπισμούς πληθυσμών του 20ού αιώνα, με σημείο εκκίνησης τη Συνθήκη της Λωζάνης μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την υποχρεωτική μετακίνηση πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Συνδυάζοντας προσωπικές μαρτυρίες, πολιτική ανάλυση και σπάνιο αρχειακό υλικό, εξετάζει τα αίτια αυτών των μετακινήσεων και το πώς επηρέασαν και συνεχίζουν να επηρεάζουν τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων. Κεντρικό θέμα του συγκεκριμένου επεισοδίου είναι η εμπειρία των Κυπρίων προσφύγων από τη διαίρεση του νησιού το 1974.
Αρχικά, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι περιγράφουν τις στιγμές της εισβολής των Τούρκων στο νησί το καλοκαίρι του 1974 καθώς και την αντιμετώπιση των εκτοπισμένων. Παράλληλα, γίνεται λόγος για τους αιχμαλώτους και τους αγνοούμενους Ελληνοκύπριους. Ο Πίτερ Λοΐζος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου LSE του Λονδίνου αναφέρεται στον όρο ”εκτοπισμένος” που αποδόθηκε στους Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους που εκτοπίστηκαν με τη βία από τα χωριά και τις πόλεις τους αλλά διατήρησαν τα δικαιώματα της ιθαγένειάς τους. Ο Ρότζερ Ζέτερ, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης τονίζει πως η κυπριακή κυβέρνηση προέκρινε τη χρήση του όρου ”πρόσφυγες” για να διατηρήσει ζωντανή την ελπίδα της επιστροφής των Ελληνοκυπρίων στα κατεχόμενα εδάφη. Ο Ελληνοκύπριος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Κύπρου Γιάννης Παπαδάκης σχολιάζει με την σειρά του ότι ως πρόσφυγες αναγνωρίζονται από την κυπριακή κυβέρνηση μόνο οι Ελληνοκύπριοι και όχι οι εκτοπισμένοι Τουρκοκύπριοι από τη νότια προς τη βόρεια Κύπρο. Αναδεικνύεται ακόμη η διαφορετική εμπειρία των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων σε σχέση με τον εκτοπισμό τους.
Παράλληλα, εξετάζονται τα μέτρα που έλαβε η κυπριακή κυβέρνηση για να απαντήσει στα προβλήματα των προσφύγων από το καλοκαίρι του 1974 και εξής. Ακόμη, περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίο οι πρόσφυγες μονιμοποιήθηκαν στα εδάφη που μετακινήθηκαν καθώς και η εμπειρία των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων προσφύγων. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο άνοιγμα της Πράσινης Γραμμής και στην εμπειρία επιστροφής των εκτοπισμένων στα σπίτια τους τριάντα χρόνια μετά. Επιπλέον, γίνεται λόγος για τον εποικισμό των κατεχόμενων της Κύπρου με Τούρκους με στόχο την αλλαγή σύνθεσης του πληθυσμού. Ακόμη, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι μιλούν για το παρελθόν και το μέλλον, αλλά και για τη συμβίωση των δύο κοινοτήτων.
Στην εκπομπή μιλούν οι: Γ. Κιοσίογλου (Τουρκοκύπριος), Σ. Μακρή (Ελληνοκύπρια), Οτσάν Οτσανάν (Τουρκοκύπριος δημοσιογράφος), Πίτερ Λοΐζος (ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου LSE του Λονδίνου), Ρότζερ Ζέτερ (καθηγητής Πανεπιστημίου Οξφόρδης), Γιάννης Παπαδάκης (Ελληνοκύπριος καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου), Γιώργος Ιακώβου (προεδρικός επίτροπος Κύπρου), Ν. Κιτσίλγιουρεκ (Τουρκοκύπριος καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου), Σουμάντρα Μπόσε (καθηγητής Διεθνών Σχέσεων LSE), Σ. Σβέρογλου (Τουρκοκύπρια), Κ. Χατζητοφφής (Ελληνοκύπριος), Κ. Νικολαΐδης (Ελληνοκύπριος).
Έτος παραγωγής: 2009
Σκηνοθεσία: Ανδρέας Αποστολίδης, Γιούρι Αβέρωφ
Σενάριο: Ανδρέας Αποστολίδης
Έρευνα: Λεωνίδας Λιαμπέης, Μαρία Ψαρά
Ιστορικοί σύμβουλοι: Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Bruce Clark