Στο θέατρο σκιών, ένα από τα αρχαιότερα είδη θεατρικού θεάματος, χρησιμοποιούνται φιγούρες, ημιδιαφανείς ζωγραφισμένες εικόνες πάνω σε ειδικά υλικά, τις οποίες ο καλλιτέχνης του θεάτρου σκιών, ο καραγκιοζοπαίκτης, χειρίζεται μπροστά από μία άσπρη οθόνη, συνήθως ένα τεντωμένο άσπρο σεντόνι (μπερντές). Ο μπερντές φωτίζεται από την πίσω πλευρά της σκηνής και έτσι οι θεατές μπορούν να ξεχωρίσουν τα περιγράμματα των εικόνων και τα χρώματα, ενώ συχνά η παράσταση συνοδεύεται από ζωντανή ορχήστρα. Το θέατρο σκιών πιθανότατα προέρχεται από την Ινδία, όπου φαίνεται ότι αναπτύχθηκε γύρω στον 2ο π.χ. αιώνα και από εκεί εξαπλώθηκε στην Άπω Ανατολή, την Ασία, τη Μέση Ανατολή και μέχρι την Ευρώπη και τη βόρειο Αφρική. Αρχικώς οι παραστάσεις του θεάτρου Σκιών είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα αν και στην Ελλάδα, όπου το θέατρο Σκιών έφτασε από την Τουρκία, οι αφηγήσεις των παραστάσεων είχαν κωμικό χαρακτήρα και με κεντρικό πρωταγωνιστή τον Καραγκιόζη (Καραγκιόζ). Σήμερα στη χώρα μας συνεχίζονται οι παραστάσεις θεάτρου Σκιών και διατηρείται η συγκεκριμένη τέχνη και παράδοση ζωντανή.
Το Πανελλήνιο Σωματείο Θεάτρου Σκιών, ως ο παλαιότερος οργανωμένος φορέας αυτής της τέχνης στην Ελλάδα, έχει ορίσει ως Παγκόσμια Μέρα Θεάτρου Σκιών την 28η Μαρτίου. Την ημέρα αυτή καλούνται να γιορτάσουν σε όλο τον κόσμο όλοι οι φορείς αυτής της τέχνης, διοργανώνονται από τα μέλη του Σωματείου εκδηλώσεις με θέμα το Θέατρο Σκιών και με στόχο την προβολή της τέχνης αυτής και την ανάδειξη της πολιτιστικής προσφοράς της. Το Αρχείο της ΕΡΤ για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου Σκιών προτείνει την εκπομπή:
CLOSE UP
ΤΑ ΧΑΡΤΟΝΙΑ ΠΟΥ ΜΙΛΟΥΝ – Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΧΑΡΙΔΗΜΟΙ
Ο Σωτήρης Χαρίδημος, ο μικρότερος από τους έξι γιους ενός από τους πρώτους καραγκιοζοπαίχτες στην ιστορία του Θεάτρου Σκιών, του Χρήστου Χαρίδημου, και αδερφός του σπουδαίου καλλιτέχνη Γιώργου Χαρίδημου, ο οποίος πρόσφερε γέλιο για πολλά χρόνια σε μικρούς και μεγάλους στο θεατράκι του στην Πλάκα, μιλάει για τον πατέρα του και το ξεκίνημά του στο θέατρο σκιών και την πρώτη παράσταση στην πλατεία Κυριακού (Βικτωρίας). Εξηγεί τους λόγους που οδήγησαν τον πατέρα του να αλλάξει το επώνυμό του από Χαρίτος σε Χαρίδημος και αναφέρεται στην εγκατάσταση της οικογένειας στον Πειραιά όπου γεννήθηκαν και όλα τα αδέρφια. Μιλάει για τα αδέρφια του και την επαφή τους με την τέχνη του πατέρας τους, περιγράφει την πορεία στο θέατρο σκιών, Ερμής, στον Πειραιά, όπου έπαιζαν ο Χρήστος με τον μεγάλο γιο του τον Γιώργο από τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Αποδίδει το κλίμα της εποχής και αναφέρεται στον ανταγωνισμό με τους τοπικούς κινηματογράφους, ενώ περιγράφει τα υλικά με τα οποία έφτιαχναν τις φιγούρες και την τεχνοτροπία κατασκευής των φιγούρων, αλλά και τις καινοτομίες που εφάρμοσαν σημαντικοί καραγκιοζοπαίχτες στον τομέα αυτό, καθώς και στα σκηνικά. Θυμάται επίσης περιστατικά από τις επισκέψεις του Τσαρούχη, του Γιάννη Σκαρίμπα, τις φιλίες με τον Τσιτσάνη, τον Μπάτη, τον Βαμβακάρη και τον Μπέμπη (Δημήτρη Στεργίου) και τους υπόλοιπους μουσικούς που σύχναζαν στον Χρήστο Χαρίδημο. Περιγράφει επίσης την μπάντα με μόνιμους μουσικούς που συνόδευαν τις παραστάσεις του καραγκιόζη με την κατάλληλη μουσική και την εξέλιξη της καταγραφής των ιστοριών και των βιβλίων του Καραγκιόζη με τα οποία ασχολήθηκε ο ίδιος ο Σωτήρης Χαρίδημος.
Έπειτα μιλάει για το χώρο που φτιάχτηκε στην Πειραϊκή και τους φιλοξένησε για τρία χρόνια όταν γκρεμίστηκε το θέατρο Ερμής και αμέσως μετά την άρνηση του Χρήστου Χαρίδημου να παίξει στο δρόμο, καταλήγοντας έτσι στην Πλάκα σε ένα μικρό χώρο όπου χωρούσε εκατό θεατές κάτω από την Ακρόπολη. Αναφέρεται επίσης στη συνεργασία του αδερφού του Γιώργου με τον Κάρολο Κουν για την παράσταση «Ο Καραγκιόζης παρά λίγο βεζίρης» και περιγράφει την προσπάθεια που έκανε για το Θέατρο Σκιών Χαρίδημος και τη μοναδική του συλλογή. Ειδικά για τον αδερφό του Γιώργο εξηγεί ότι ανέλαβε μετά τον πατέρα τους και ότι συντηρούσε όλη την οικογένεια, ενώ υπογραμμίζει πόσο του στοίχησε όταν ο πουλήθηκε ο χώρος που είχαν στην Πλάκα. Ο Σωτήρης χαρίδημος μιλάει για τη σημαντική συνεισφορά του Τζούλιο Καΐμη στην καταγραφή της ιστορίας του θεάτρου Σκιών στην Ελλάδα.
Ο Κωνσταντίνος Κουτσουμπλής καλλιτέχνης θεάτρου σκιών μιλάει για την ερμηνεία των σεναρίων του θεάτρου σκιών, ενώ θυμάται την πρώτη φορά που είδε Καραγκιόζη σε παράσταση του Γιώργου Χαρίδημου και την γοητεία που του άσκησε. Ο καλλιτέχνης θεάτρου σκιών, Μπάμπης Ρουμελιώτης, υπογραμμίζει το υψηλό επίπεδο της τέχνης του Χρήστου και του Γιώργου Χαρίδημου, τις υψηλού επιπέδου τεχνικές που χρησιμοποιούσαν, στοιχεία τα οποία έχουν σε μεγάλο βαθμό εξαφανιστεί από το θέατρο σκιών από τη δεκαετία του 1970 και έπειτα.
Κατά τη διάρκεια της εκπομπής παρεμβάλλονται φωτογραφίες, ηχητικά ντοκουμέντα από παραστάσεις, προγράμματα, διαφημιστικά φυλλάδια, δημοσιεύσεις, εκδόσεις, φιγούρες, σκηνικά, ρεκλάμες εποχής, με σκηνές από τον παλιό ελληνικό κινηματογράφο και οι εκπομπές αρχείου από την Ελληνική και τη Γαλλική Τηλεόραση, από το πολύτιμο αρχείο της οικογενείας Χαρίδημου.
Κατά τη διάρκεια του ντοκιμαντέρ, μία άλλη παράσταση Καραγκιόζη ετοιμάζεται για μια εκδήλωση στο οινοποιείο του Σπύρου Λαφαζάνη, ο οποίος μιλάει για τη γιορτή των οινοποιείων στη Νεμέα και τη συνεργασία με τον Σωτήρη Χαρίδημο και το έργο «Ο Καραγκιόζης αμπελουργός» , ενώ εξηγεί και τη σχέση του ίδιου με τον Καραγκιόζη από μικρό παιδί.
Σενάριο-έρευνα: ΜΑΡΙΑ Π. ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟΥ
Σκηνοθεσία: ΠΕΤΡΟΣ ΤΟΥΜΠΗΣ
Έτος παραγωγής: 2019
Δείτε περισσότερα στο archive.ert.gr