Ογδόντα χρόνια από την απελευθέρωση του Άουσβιτς. Από το 2005, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, η 27η Ιανουαρίου καθιερώθηκε ως Διεθνής Ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος από τους Ναζί κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με σκοπό την αφύπνιση της κοινωνίας ώστε να μην επαναληφθούν ξανά όσα βίωσε η ανθρωπότητα την περίοδο του Ναζισμού. Η ημερομηνία επιλέχθηκε καθώς στις 27 Ιανουαρίου 1945 απελευθερώθηκε από τα προελαύνοντα σοβιετικά στρατεύματα το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου.
Οι Εβραίοι της Ευρώπης υπήρξαν τα κύρια θύματα του ναζιστικού ρατσισμού και στο πλαίσιο της εφαρμογής του πολιτικού σχεδίου «Τελική Λύση», εξοντώθηκαν έξι περίπου εκατομμύρια Εβραίοι. Ανάμεσά τους, δεκάδες χιλιάδες Έλληνες Εβραίοι βρήκαν τον θάνατο στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Το Αρχείο της ΕΡΤ από την ιστορία του Ολοκαυτώματος παρουσιάζει μέσα από το ντοκιμαντέρ «Πορεία στο χρόνο» την πολυκύμαντη ιστορία της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων. Οι Εβραίοι των Ιωαννίνων πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος στο Ολοκαύτωμα. Στις 25 Μαρτίου 1944 συνελήφθησαν 2000 περίπου άτομα και οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς από όπου επέστρεψαν μόνο 163. Οι Ρωμανιώτες Εβραίοι ξεριζώθηκαν μετά από δώδεκα αιώνες από τα Γιάννενα. Η Ισραηλιτική Κοινότητα Ιωαννίνων ανασυστήθηκε μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελούμενη πια από πολύ μικρότερο αριθμό μελών.
ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
Το ντοκιμαντέρ με τίτλο: «Πορεία στο χρόνο», ανιχνεύει την ιστορία και την πορεία της Ισραηλιτικής Κοινότητας των Ιωαννίνων στο χρόνο. Οι Ρωμανιώτες Εβραίοι είναι από τις παλαιότερες εβραϊκές κοινότητες στην Ευρώπη και η εβραϊκή κοινότητα Ιωαννίνων υπήρξε το κέντρο του Ελληνόφωνου Ρωμανιώτικου Εβραϊσμού για αρκετούς αιώνες. Με την ενεργή της παρουσία στα Γιάννενα, από τη βυζαντινή εποχή μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, διαδραμάτισε ένα σημαντικό ρόλο στην οικονομική, πολιτική, πολιτιστική και κοινωνική ζωή της πόλης, που αποτυπώνεται ως σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία της.
Στο ντοκιμαντέρ γίνεται μια προσπάθεια ανάδειξης της πολυκύμαντης ιστορίας των Γιαννιωτοεβραίων. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στην έλευση και τη διαχρονική παρουσία των Εβραίων στα Γιάννενα, τις ενδοκοινοτικές και διακοινοτικές σχέσεις τους, την κοινωνική διαστρωμάτωση, τη μέριμνα για την εκπαίδευση, την εθιμική ζωή και τους επηρεασμούς που δέχθηκαν από τις χριστιανικές παραδόσεις της περιοχής. Τονίζεται η ενεργητική παρουσία των Εβραίων στην οικονομική, πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της πόλης στη διάρκεια των αιώνων από τη βυζαντινή περίοδο όπου καταμαρτυρείται η παρουσία τους εκεί μέχρι τον 20ο αιώνα. Ειδική αναφορά γίνεται στις εντάσεις μεταξύ χριστιανικού και εβραϊκού πληθυσμού. Ιχνηλατείται, επίσης, η καλλιέργεια του αντισημιτισμού στην περιοχή, παρουσιάζεται η ενσωμάτωση των Γιαννιωτοεβραίων στο Ελληνικό Εθνικό Κράτος, καθώς και η συμμετοχή τους στους εθνικούς αγώνες, όπως στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και την Εθνική Αντίσταση.
Γίνεται αναφορά στην αποδυνάμωση του ανθρώπινου δυναμικού της κοινότητας που παρατηρείται μετά την ενσωμάτωση των Ιωαννίνων και της Ηπείρου στον ελληνικό κορμό, εξετάζοντας τα αίτια του φαινομένου. Τις δεκαετίες του ‘20 και του ‘30 αρκετοί Εβραίοι μετακινούνται προς την Παλαιστίνη. Πληθυσμιακά στοιχεία παρέχονται, επίσης, για τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οπότε η εβραϊκή κοινότητα της πόλης αριθμούσε τότε περί τα 1950 μέλη. Τονίζεται ιδιαίτερα ο ελληνίζων χαρακτήρας της κοινότητας αλλά και τα στοιχεία που μαρτυρούσαν την ακμή της το 1940.
Ειδική ενότητα αποτελεί ο ξεριζωμός των Ρωμανιωτών Εβραίων όταν τα χαράματα της 24ης προς την 25η Μαρτίου 1944 τέθηκε αιφνιδιαστικά σε εφαρμογή η Τελική Λύση για τους Εβραίους των Ιωαννίνων. Ξετυλίγεται το χρονικό της εκτόπισης μέσα από μαρτυρίες επιζώντων αλλά και επιγόνων. Μόνο 163 γύρισαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Γίνεται λόγος για τη σιωπή των θεσμών, του Τύπου και της κοινωνίας απέναντι στο γεγονός του εκτοπισμού, καθώς και στα ατομικά και συλλογικά τραύματα που προκάλεσε η γενοκτονία των Γιαννιωτοεβραίων από το ναζιστικό καθεστώς.
Γίνεται επίσης αναφορά στις προσπάθειες της ισραηλιτικής κοινότητας των Ιωαννίνων για ανασυγκρότηση της ταυτότητά της μετά το Ολοκαύτωμα, αναπτύσσοντας σημαντική πολιτιστική δράση, διάσωσης του πολιτισμού, καταγραφής της ιστορίας τους και ενίσχυσης των σπουδών γύρω από τον ρωμανιώτικο εβραϊσμό. Μέσα από τη διατήρηση της πλούσιας ρωμανιώτικης παράδοσης, της ανάκλησης της μνήμης και της διάχυσής της στη δημόσια σφαίρα, γίνεται προσπάθεια να διατηρηθεί η ιστορία της κοινότητας ζωντανή στο χρόνο.
Ο φακός της εκπομπής περιηγείται στις εβραϊκές συνοικίες της πόλης και στα εβραϊκά μνημεία, μάρτυρες της κάποτε ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητας της πόλης: τα παλιά εβραϊκά σπίτια που διασώζονται, μνημεία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της πόλης, το ιστορικό εβραϊκό νεκροταφείο, την εβραϊκή Συναγωγή του κάστρου χτισμένη το 1826.
Μιλούν οι: Μωυσής Ελισάφ, Δήμαρχος Ιωαννίνων και Πρόεδρος Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων, Αλέγρα Μάτσα, Γ.Γ. Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιωαννίνων, Φίλιππος Φίλιος, Πρώην Δήμαρχος Ιωαννίνων, Άννα Μανδυλαρά, Επίκουρη Καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Λάμπρος Φλιτούρης, Επίκουρος Καθηγητής Ευρωπαϊκής Ιστορίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Γιώργος Σιομπότης, Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας, Τζον Καλέφ-Εζρά (Ομότιμος καθηγητής Ιατρικής Φυσικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων), Αναστασία Τύρου-Ούζα, Αντιδήμαρχος Ιωαννίνων, Κώστας Ράπτης Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Αλέκος Ράπτης, Ιστορικός ερευνητής, Κωνσταντίνα Μπάδα, Ομότιμη Καθηγήτρια στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Θύμιος Τζάλλας, Δημοσιογράφος, Αλέξανδρος Μωυσής, απόγονος Οικογένειας Λεβή –συγγραφέας, Μίμης Κοέν, Καθηγητής Πλαστικής Χειρουργικής Πανεπιστημίου Ιλλινόις στο Σικάγο.
Στη διάρκεια του ντοκιμαντέρ ακούγονται ρωμανιώτικα εβραϊκά τραγούδια από το έργο της Πηγής Λυκούδη «Ο πόνος όλου του κόσμου», με μελοποιημένα ποιήματα του Ρωμανιώτη ποιητή Γιωσέφ Ελιγιά (1901-1931).
Το ιστορικό ντοκιμαντέρ «Η Ισραηλιτική κοινότητα Ιωαννίνων. Πορεία στον Χρόνο» του Παναγιώτη Τζόκα, δημιουργήθηκε την άνοιξη του 2021 ως διπλωματική εργασία στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος «Δημόσια Ιστορία» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Επιβλέποντες καθηγητές; Χρήστος Δερμεντζόπουλςο, Μαρία Καβάλα. Διευθυντής του μεταπτυχιακού: Χάρης Αθανασιάδης.
Το ντοκιμαντέρ είναι διαθέσιμο και στην OTT πλατφόρμα του ΕRTFLIX: Πορεία στο Χρόνο
Έτος παραγωγής: 2021
Σκηνοθεσία: Μανώλης Παπανικήτας
Έρευνα – παρουσίαση: Παναγιώτης Τζόκας
Δείτε περισσότερα στο archive.ert.gr