Σήμερα, ανήμερα της επετείου της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει ένα μοναδικό ντοκιμαντέρ-ντοκουμέντο, το ”Ζωντανό ’21” παραγωγής 1977. Απλοί άνθρωποι, κυρίως γέροντες, αφηγούνται γεγονότα της Επανάστασης του ’21, όπως τα άκουσαν από τους παππούδες τους ή διασώθηκαν και έφτασαν σε αυτούς μέσω της προφορικής παράδοσης. Έτσι ”ζωντανεύουν” μπροστά μας σπουδαίες στιγμές του αγώνα για την Ελευθερία στους τόπους όπου διαδραματίστηκαν: στην Ύδρα, στα Δερβενάκια, στην Τρίπολη, στο Χάνι της Γραβιάς και αλλού.
ΖΩΝΤΑΝΟ ’21
[ΒΙΝΤΕΟ]
Το ”Ζωντανό ’21” είναι ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ, σε σκηνοθεσία Γιώργου Ζερβουλάκου, που επιχειρεί ένα οδοιπορικό στους χώρους όπου έλαβαν χώρα σκηνές του αγώνα της ελληνικής επανάστασης του 1821. Ξεναγοί σε αυτό το οδοιπορικό είναι απλοί άνθρωποι της επαρχίας που αφηγούνται στην κάμερα της εκπομπής όσα άκουσαν από τους παππούδες τους για τον Αγώνα για την Ελευθερία.
Αρχικά, την εκπομπή προλογίζει ο ιστορικός Τάσος Λιγνάδης, μιλώντας για την έναρξη της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες το Φεβρουάριο του 1821 και για την καθιέρωση του εορτασμού της εθνικής επετείου στις 25 Μαρτίου. Ακόμη, εξηγεί το περιεχόμενο και το σενάριο του ντοκιμαντέρ, εξαίροντας τη σημασία των προφορικών μαρτυριών που καταγράφονται σε αυτό. Έπειτα, διαβάζει αποσπάσματα από τα απομνημονεύματα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και ειδικότερα την περιγραφή της άφιξής του στην Πελοπόννησο τον Ιανουάριο του 1821 και την προετοιμασία του ξεσηκωμού στη Μάνη. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην απελευθέρωση της Καλαμάτας στις 23 Μαρτίου του 1821.
Η πρώτη στάση του οδοιπορικού πραγματοποιείται στην Ιερά Μονή της Αγίας Λάβρας Καλαβρύτων, από όπου ιερείς και κάτοικοι της περιοχής μιλούν για την ύψωση του τιμίου λαβάρου της Επανάστασης από τον Παλαιό Πατρών Γερμανό. Αντιστοίχως, λόγος γίνεται και για την έναρξη της Επανάστασης στη Ρούμελη, από την Ιερά Μονή του Προφήτη Ηλία Σαλώνων.
Ακολουθούν πλάνα από τις Σπέτσες και την Ύδρα, από όπου τονίζεται η σημασία της συμμετοχής των νησιωτών και των πλοιοκτητών στον Αγώνα του 1821. Κάτοικοι της Ύδρας μιλούν για την ύψωση της σημαίας της Επανάστασης στο νησί στις 3 Απριλίου του 1821. Επόμενος σταθμός το Χάνι της Γραβιάς. Από εκεί, κάτοικος της περιοχής εξιστορεί τη μάχη που έλαβε χώρα στο Χάνι στις 18 Μαΐου του 1821 και εξαίρει τη συμβολή του Οδυσσέα Ανδρούτσου στη θετική έκβαση αυτής.
Ακολουθεί η περιοχή της Καρύταινας, όπου έλαβε χώρα η μάχη στον Άγιο Αθανάσιο στις 27 Μαρτίου του 1821. Το οδοιπορικό συνεχίζεται με προφορικές μαρτυρίες κατοίκων του Βαλτετσίου, για την ομώνυμη μάχη που έγινε στις 12 Μαΐου του 1821. Παράλληλα, μαρτυρίες παρέχονται και για τη μάχη των Δολιανών, που ακολούθησε πέντε ημέρες αργότερα και άνοιξε τον δρόμο για την πολιορκία της Τριπολιτσάς. Επόμενος σταθμός η Δημητσάνα. Από εκεί γίνεται λόγος για την απαλλαγή των κατοίκων της Δημητσάνας από τη στράτευση και την εντολή που τους είχε δώσει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης για να κατασκευάζουν πυρίτιδα. Κάτοικοι του χωριού θυμούνται τις ιστορίες των παππούδων τους για τη διαδικασία παραγωγής μπαρουτιού.
Στη συνέχεια, οι συντελεστές της εκπομπής επισκέπτονται την Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Καλτετζών στη Μαντίνεια Αρκαδίας, όπου έλαβε χώρα η πρώτη πελοποννησιακή σύνοδος υπό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Μια μοναχή και κάτοικοι της περιοχής θυμούνται πώς έκτισαν τη μεγάλη εκκλησία της μονής γύρω από το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου το 1923.
Έπειτα, το οδοιπορικό συνεχίζεται στην ευρύτερη περιοχή της Τρίπολης. Κάτοικοι της περιοχής εξιστορούν στιγμιότυπα από την πολιορκία της Τριπολιτσάς τον Σεπτέμβριο του 1821 και δείχνουν στην κάμερα της εκπομπής τους χώρους όπου έδρασε ο Κολοκοτρώνης και οι υπόλοιποι αγωνιστές κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Ακολουθεί εξιστόρηση για τη μάχη στα Βασιλικά Λαμίας, όπου οι Έλληνες αγωνιστές επικράτησαν ενάντια στον Μπαϊράμ Πασά.
Το ντοκιμαντέρ συνεχίζεται με τα γεγονότα του 1822. Κάτοικοι της Κορινθίας αφηγούνται την ήττα του στρατού του Δράμαλη στα Δερβενάκια από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, καθώς και τις καταστροφές των καλλιεργειών και των πολεμοφοδίων που προηγήθηκαν. Ακολούθως, περιγράφεται η πανωλεθρία των Τούρκων στα Άγραφα και, συγκεκριμένα, στην Κορομηλιά στις 15 Ιανουαρίου του 1823 από τις δυνάμεις του Γεωργίου Καραϊσκάκη.
Η διήγηση συνεχίζεται με τα γεγονότα του 1825, την άφιξη του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, τις σφαγές και τις καταστροφές που άφησε στο πέρασμά του από τα χωριά της Λακωνίας. Απόγονοι των κατοίκων του χωριού Βρονταμά επισκέπτονται το Παλαιομονάστηρο Βρονταμά Λακωνίας και μιλούν στην κάμερα της εκπομπής για τη σφαγή των κατοίκων που είχαν βρει καταφύγιο σε αυτό, ενώ ο φακός της εκπομπής καταγράφει τα κόκαλα όσων βρήκαν τραγικό θάνατο από τους άντρες του Ιμπραήμ.
Επόμενος σταθμός το ηρωικό Μεσολόγγι, με πλάνα από τη λιμνοθάλασσα και τα τείχη της πόλης. Κάτοικοι μιλούν για τις παραμονές της Εξόδου του Μεσολογγίου στις 10 Απριλίου του 1826. Ειδικότερα, περιγράφουν πώς καθιερώθηκε το έθιμο του γλεντιού στην Ιερά Μονή Αγίου Συμεών κοντά στην πόλη του Μεσολογγίου, έθιμο το οποίο βρήκαν από τους παππούδες τους και διατηρούν ακόμη. Τελευταίος σταθμός του οδοιπορικού η Αράχωβα. Κάτοικοι θυμούνται τη νίκη του Καραϊσκάκη ενάντια στον Μουσταφάμπεη στη μάχη που έλαβε χώρα μεταξύ 18 και 24 Νοεμβρίου του 1826 στην περιοχή.
Κατά τη διάρκεια του ντοκιμαντέρ καταγράφονται στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή σε αγροτικές, ημιορεινές και ορεινές περιοχές της Ελλάδας των μέσων της δεκαετίας του 1970. Παράλληλα, ιδιαίτερη σημασία έχουν οι προφορικές μαρτυρίες που διασώζονται στο πλαίσιο της εκπομπής.
Έτος παραγωγής: 1977
Ημερομηνία πρώτης προβολής: 25/3/1977
Σκηνοθεσία: Γιώργος Ζερβουλάκος