Ο μεγάλος Έλληνας εικαστικός Γιάννης Τσαρούχης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1910 και έζησε μέχρι τα 17 του χρόνια εκεί. Η οικογένεια Τσαρούχη μετακόμισε το 1927 στην Αθήνα, όμως ο Πειραιάς και το μεγαλοαστικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε τον επηρέασε καλλιτεχνικά, όσο και οι φτωχές λαϊκές συνοικίες όπου σύχναζε ως παιδί. Σπούδασε στην ΑΣΚΤ από το 1928 μέχρι το 1933 αποφοιτώντας από το εργαστήριο του Κωνσταντίνου Παρθένη με άριστα, ενώ παράλληλα μαθήτευσε δίπλα στον Φώτη Κόντογλου μαθαίνοντας τα μυστικά της αγιογραφίας και της βυζαντινής ζωγραφικής. Την περίοδο 1935-1936 ταξιδεύει στην Κωνσταντινούπολη, το Παρίσι, τη Ρώμη και τη Νάπολη και το 1938, πραγματοποιεί την πρώτη του ατομική έκθεση στο κατάστημα Αλεξοπούλου της οδού Νίκης στην Αθήνα.
Το 1940 επιστρατεύεται και υπηρετεί στο Μηχανικό, ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ιδρύει μια ιδιωτική σχολή ζωγραφικής, όπου φοιτούν νέοι όπως ο Κοσμάς Ξενάκης, ο Μίνως Αργυράκης, ο Νίκος Γεωργιάδης, αλλά και η Ροζίτα Σώκου. Το 1947 πραγματοποιεί 2 ατομικές εκθέσεις με υδατογραφίες και θεατρικά προσχέδια, το 1950 ταξιδεύει ξανά στο Παρίσι και το 1951, εκθέτει έργα του εκεί αλλά και στο Λονδίνο, το 1953 υπογράφει συμβόλαιο με την γκαλερί Ιόλας της Ν. Υόρκης, το 1958 συμμετείχε στην Μπιενάλε της Βενετίας, το 1967 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι και το 1982 εγκαινιάζει το Μουσείο Γιάννη Τσαρούχη στο Μαρούσι, στο σπίτι του, παραχωρώντας την προσωπική συλλογή των έργων του. Ο Τσαρούχης ασχολήθηκε επίσης με τη θεατρική σκηνοθεσία, τη σκηνογραφία και την ενδυματολογία. Στο έργο του διακρίνεται η προσπάθεια να συνυπάρξουν αρμονικά η παράδοση, τα λαϊκά και λαογραφικά στοιχεία με τις σύγχρονες καλλιτεχνικές τάσεις, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες ζωγράφους με διεθνή προβολή.
Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την επέτειο από το θάνατο του Γιάννη Τσαρούχη στις 20 Ιουλίου 1989, παρουσιάζει την εκπομπή:
ΕΔΩ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ Η ΕΥΡΩΠΗ
Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΟΥ ΤΣΑΡΟΥΧΗ
(video)
Το συγκεκριμένο επεισόδιο της σειράς «Εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη» παρουσιάζει ένα οδοιπορικό στον Πειραιά των παιδικών χρόνων του Γιάννη Τσαρούχη, με οδηγό τον ίδιο. Ο Τσαρούχης μιλά για τα παιδικά του χρόνια στον Πειραιά της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα, τις κοινωνικές τάξεις της εποχής, το σπίτι των παιδικών του χρόνων, τις αναμνήσεις, τις επιρροές που δέχτηκε από αυτό, τις καλλιτεχνικές ιδέες που του έχει εμπνεύσει, το αγαπημένο του παιχνίδι που έπαιζε ως παιδί, τα πλούσια σπίτια της Καστέλας και την επιρροή που δέχτηκε από αυτό τον τρόπο ζωής.
Ο μεγάλος Έλληνας ζωγράφος περιγράφει τις κοινωνικές συνήθειες των πλουσίων της Καστέλας των παιδικών του χρόνων, τις ακουστικές και οπτικές επιδράσεις που δέχτηκε μετέχοντας, ως παιδί, στις διασκεδάσεις της υψηλής κοινωνίας. Μιλάει για την ταξική απόσταση ανάμεσα στους πλούσιους του Πειραιά και τα λαϊκά στρώματα καθώς και για τη μοναξιά που ένιωθε και την ανάγκη να βρεθεί και να γνωρίσει τον τρόπο ζωής στις λαϊκές γειτονιές. Ο Τσαρούχης επισκέπτεται το σπίτι στον Πειραιά στο οποίο έζησε για δύο χρόνια, περιφέρεται στους χώρους του παλιού αρχοντικού και μιλάει για τις συγκεντρώσεις και τις γιορτές στο σπίτι, τα εντυπωσιακά κοσμήματα και τα φορέματα που φορούσαν οι κυρίες, θυμάται επίσης με λεπτομέρειες τη διαρρύθμιση του σπιτιού και τα έπιπλα, τη μουσική που έπαιζαν τα ξαδέρφια του στο πιάνο, τα χρώματα στους τοίχους, υποδεικνύει τα δωμάτια στο οποία έμεναν τα ξαδέρφια του, αλλά και ο ίδιος με τον αδερφό του.
Ο Τσαρούχης περιγράφει τα αγαπημένα του παιχνίδια στους δρόμους του Πειραιά αλλά και τις επισκέψεις σε πολυτελή σπίτια πλούσιων οικογενειών και περιγράφει τη νοοτροπία των αστών, τις συνήθειες των κυριών, την αίσθηση μεγαλοπρέπειας αλλά και μεγάλης πλήξης που του προκαλούσαν όλα αυτά. Θυμάται όμως και τις φτωχογειτονιές και τον τρόπο που ζούσαν οι άνθρωποι εκεί και υπογραμμίζει τη συνύπαρξη της αθλιότητας με την υπερηφάνεια, ενώ εξηγεί ότι το λαϊκό στοιχείο του Πειραιά, το γνώρισε αφού μετακόμισε από τον Πειραιά, αλλά προσπαθούσε να τον επισκέπτεται ενήλικος πλέον,
Όμως θυμάται με ευχαρίστηση και τη συμμετοχή του στις διασκεδάσεις της οικογένειάς του και της υψηλής κοινωνίας, τις οποίες απολάμβανε, το αγαπημένο εστιατόριο στο Νέο Φάληρο όπου του άρεσε να τρώει και να παρατηρεί την κομψότητα των ανθρώπων που σύχναζαν εκεί, αλλά και τα κιόσκια με τους μουσικούς και τη συνήθεια που είχε να χορεύει μόνος του ως παιδί με την υπόκρουση της κλασσικής μουσικής που έπαιζαν.
Το αφιέρωμα αναφέρεται, επίσης, στα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του Τσαρούχη, την άποψή του για τη λαϊκότητα, την επαφή του με τη λαϊκή παράδοση του Καραγκιόζη, την προσωπική του αναζήτηση και την επιθυμία του να γνωρίσει τον αληθινό λαό, τον οποίο τόσο περιφρονούσε η αστική τάξη από την οποία προερχόταν. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης μιλά για την πρώτη του επαφή με τη βυζαντινή τέχνη στο Δαφνί, όταν είχε πάει με την οικογένειά του στην εκκλησία για να παρακολουθήσουν τη λειτουργία και ακολούθως για τη μαθητεία δίπλα στον Κόντογλου, για τη ζωγραφική του Θεόφιλου και το λαϊκό στοιχείο ως τον τρόπο με τον οποίο ο λαός έβλεπε το μοντέρνο. Αναφέρεται επίσης στην προσέγγιση της Αγγελικής Χατζημιχάλης απέναντι στην παράδοση και τη δική του αδιαφορία για το γραφικό, το ενδιαφέρον του για το πάντρεμα των πολιτιστικών επιρροών όπως εκείνος τις αντιλαμβάνεται ως στοιχεία από την ανατολή και τη δύση, την ανάγκη να διακρίνεται μέσα στην τέχνη το οικείο από το ξένο και τη θέση που έχει ο Έλληνας άντρας στην τέχνη του.
Σκηνοθέτης: ΦΩΤΟΣ ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ
Διεύθυνση Παραγωγής: ΗΡΩ ΣΓΟΥΡΑΚΗ
Έτος παραγωγής: 1980
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr