Ντοκιμαντέρ της σειράς της ΕΡΤ-3 «Θράκη, Τόπος, Ιστορία» που αναφέρεται στα λατρευτικά έθιμα και δρώμενα του Δωδεκαημέρου στη Θράκη. Αφήγηση: Λάκης Κομνηνός. Σκηνοθεσία: Σταμάτης Τσαρουχάς, Λάκης Κομνηνός. Σύμβουλοι – Έρευνα : Χρόνης Αηδονίδης, Γιάννης Κίζης, Βασιλική Ταμβάκη. Έτος παραγωγής: 1997.
Ξεχωριστή θέση κατέχουν στη μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης, το Δωδεκαήμερο από τα Χριστούγεννα ως τα Θεοφάνεια, τα λαϊκά λατρευτικά έθιμα, που επιχωριάζουν στον βορειοελλαδικό χώρο, στον αγροτικό κυρίως πληθυσμό. Πρόκειται για εθιμικές, τελετουργικές εκδηλώσεις με χριστιανικό και παγανιστικό περιεχόμενο, που υπαγορεύονται από ένα σύνολο δοξασιών και αντιλήψεων και σχετίζονται με την έννοια του καθαρμού και της απαλλαγής από την επήρεια των δαιμονίων του Δωδεκαημέρου.
Δείτε από το Αρχείο της ΕΡΤ το ντοκιμαντέρ:
ΘΡΑΚΗ, ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟ ΔΩΔΕΚΑΗΜΕΡΟ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ
H σειρά «Θράκη, Τόπος, Ιστορία» ερευνά θέματα του θρακιώτικου πολιτισμού. Το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ αναφέρεται στα λατρευτικά έθιμα και δρώμενα του Δωδεκαημέρου στη Θράκη.
Το Δωδεκαήμερο ξεκινά από την παραμονή των Χριστουγέννων και φτάνει μέχρι και τα Φώτα. Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει τα έθιμα του Δωδεκαημέρου στα χωριά της Θράκης με τη συμμετοχή των κατοίκων, έθιμα που συνδέονται με την αρχαία λατρεία της φύσης και της γονιμότητας και τον εξευμενισμό των κακών πνευμάτων ώστε να κρατηθούν φιλικά, καθώς στη γενικότερη αντίληψη συνδέονταν με την καρποφορία και την ευημερία.
Ξεκινώντας από το βράδυ της Παραμονής των Χριστουγέννων, παρακολουθούμε τα φαγητά πάνω στο στρωμένο τραπέζι το οποίο έπρεπε να σερβιριστεί με εννιά φαγητά, αριθμός που συμβόλιζε τον πλούτο αγαθών του σπιτιού ή κατ’ άλλους την εγκυμοσύνη της Παναγίας. Επίσης, τις ημέρες των Χριστουγέννων αναβίωνε το έθιμο των μεταμφιέσεων που οι ρίζες του ανάγονται σε παγανιστικά κατάλοιπα, καταδεικνύοντας τις ζυμώσεις που έγιναν στους λαούς της Θράκης στο πέρασμα των αιώνων.
Έθιμα της Πρωτοχρονιάς για την καλή σοδειά και την καλή χρονιά, τα λεγόμενα «σουρβίσματα» ήταν οι παιδικοί αγερμοί κατά τους οποίους τα παιδιά χτυπούσαν με χλωρά κλαδιά στην πλάτη τα μέλη κάθε οικογένειας, τραγουδώντας και ευχόμενα.
Αντίστοιχα τα Φώτα ή τα Θεοφάνεια συμβολίζουν τη θεία πνευματική λύτρωση και είναι τότε που φεύγουν τα κακά δαιμόνια. Παρακολουθούμε το δρώμενο του αγιασμού των υδάτων και την περιφορά του ιερέα στα σπίτια με το σταυρό ραντίζοντας με το κλωνάρι βασιλικού κάθε σπίτι, τους ανθρώπους του και τα ζωντανά. Έπειτα, ο φακός της κάμερας καταγράφει στη Δαδιά του Έβρου το πρωτότυπο έθιμο της περιφοράς των εικόνων την ημέρα των Θεοφανείων, τελετουργία για την αποτροπή των κακών πνευμάτων που εικάζεται πως προέρχεται από την αρχαία Θράκη. Με την επιστροφή των εικόνων στην εκκλησία τα κάλαντα των Φώτων ψάλλονταν αντιφωνικά.
Η μακραίωνη λαϊκή παράδοση αντανακλάται στα παραδοσιακά τραγούδια της περιοχής που καταγράφονται στην εκπομπή, όπως τα Θρακιώτικα κάλαντα που τραγουδιούνται τις ημέρες των Χριστουγέννων για τις «40 μέρες της Παναγίας»: «Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες κι η Παναγιά μας κοιλοπονούσε…» ή το αργό καθιστικό Μικρασιάτικο τραγούδι «Δεν είν’ αυγή να σηκωθώ».
Στο ντοκιμαντέρ, τέλος, μέσα από βιβλιογραφικές αναφορές επιχειρεί να εξηγηθεί πώς η λατρεία αυτών των εθίμων συνδεδεμένων με την αντίληψη για τους δαίμονες και τα πνεύματα διατηρήθηκε στο διάβα των αιώνων, με την ενσωμάτωσή τους στην ορθόδοξη πίστη και θρησκεία.
