Συμπληρώνονται φέτος 50 χρόνια από το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, το οποίο έλαβε χώρα στην Κύπρο, σαν σήμερα, στις 15 Ιουλίου του 1974. Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου πραγματοποιήθηκε από την Εθνική Φρουρά της Κύπρου και μερίδα στελεχών της ΕΟΚΑ Β΄, κατ’ εντολή της Χούντας των Συνταγματαρχών του Δημήτρη Ιωαννίδη. Στόχος των πραξικοπηματιών ήταν η ανατροπή του εκλεγμένου Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπου Μακαρίου Γ’ και η επίτευξη της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.
Ειδικότερα, η κατάσταση στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1974 ήταν άκρως τεταμένη. Παρά την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1960, στο νησί δρούσαν παραστρατιωτικές οργανώσεις Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων Εθνικιστών και παράλληλα είχαν μεσολαβήσει τα γεγονότα της Κοφίνου (αιματηρή σύγκρουση μεταξύ δυνάμεων της Εθνικής Φρουράς και Τουρκοκυπρίων στο χωριό Κοφίνου της επαρχίας Λάρνακας στις 15 Νοεμβρίου 1967) και μια μεγάλη περίοδος εμφύλιας διαμάχης στο εσωτερικό του νησιού. Η Τουρκία όλη αυτή την περίοδο απειλούσε με εισβολή στο νησί ενώ υπήρχαν σχέδια για διχοτόμηση. Οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας-Κύπρου είχαν επιβαρυνθεί μετά το 1967 μιας και ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ήταν σε ανοιχτή σύγκρουση με τους Δικτάτορες της Ελλάδας και αντιμετωπιζόταν με καχυποψία από τις ΗΠΑ.
Έτσι, στις 15 Ιουλίου 1974 εκδηλώθηκε το πραξικόπημα στην Κύπρο. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος διέφυγε προς την Πάφο, Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Κύπρου τοποθετήθηκε ο Νίκος Σαμψών, ο οποίος στη συνέχεια ανακήρυξε την “Ελληνική Δημοκρατία της Κύπρου”. Ο Μακάριος μέσω Μάλτας και Λονδίνου έφτασε στη Νέα Υόρκη, στις 19 Ιουλίου πήρε μέρος στη σύσκεψη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ όπου και κατήγγειλε τη χούντα των Αθηνών για εισβολή. Πέντε μέρες αργότερα, στις 20 Ιουλίου, η Τουρκία εισέβαλε στρατιωτικά στην Κύπρο και ξεκίνησε η αιματηρή διχοτόμηση του νησιού και ο εκτοπισμός των Ελληνοκυπρίων από το βόρειο τμήμα της Κύπρου.
Το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει ένα επεισόδιο της σειράς ”Ιστορικοί Περίπατοι” παραγωγής 2019, το οποίο αναφέρεται στο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974.
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ
ΦΑΚΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ – Α ΜΕΡΟΣ – Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 1960 ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ
Οι ”Ιστορικοί Περίπατοι” είναι μια εκπομπή-ντοκιμαντέρ που έχει σκοπό να αναδείξει πλευρές της ελληνικής Ιστορίας άγνωστες στο ευρύ κοινό. Με εξωτερικά γυρίσματα σε χώρους που σχετίζονται με το θέμα του κάθε επεισοδίου και προβολή αρχειακού υλικού, μια ομάδα ιστορικών μας ξεναγεί σε σημεία της Αθήνας και της Περιφέρειας, συνδεδεμένα με γεγονότα που σημάδεψαν την Ελλάδα. Στο συγκεκριμένο επεισόδιο, ο Πιέρρος Τζανετάκος επιχειρεί ένα οδοιπορικό στη μαρτυρική Κύπρο μαζί τον καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου, Πέτρο Παπαπολυβίου και τον διευθυντή των ιστορικών αρχείων του Μουσείου Μπενάκη Τάσο Σακελλαρόπουλο.
Αρχικά, γίνεται λόγος για την έκδοση των πρώτων τόμων του «Φακέλου της Κύπρου» από το ελληνικό κοινοβούλιο με τις καταθέσεις των εμπλεκόμενων Ελλήνων αξιωματικών στο πραξικόπημα της χούντας του Ιωαννίδη κατά του Μακαρίου και στη διπλή τουρκική εισβολή που ακολούθησε. Από την πράσινη γραμμή περιγράφονται τα πολιτικά και διπλωματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Κύπρο από το 1960 έως το 1963 καθώς και οι κινήσεις του Μακαρίου. Ακολουθεί μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην πολιτική της Ένωσης Κέντρου και του Γεωργίου Παπανδρέου σε σχέση με την Κύπρο. Περιγράφεται ακόμη η αποστολή ελληνικής μεραρχίας στο νησί και τα συναισθήματα που δημιουργήθηκαν στους Κυπρίους από αυτήν. Επιπλέον εξετάζεται το λεγόμενο ”στρατιωτικό ζήτημα” που προέκυψε μετά την επιβολή της χούντας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα.
Στην συνέχεια, περιγράφεται η διπλωματική σχέση Αθηνών-Λευκωσίας τις πρώτες εβδομάδες μετά την επιβολή της χούντας των συνταγματαρχών καθώς και το πως αντιμετώπιζε η χουντική τριανδρία τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Ακόμη, γίνεται αναφορά στην επίσκεψη Παναγούλη στην Κύπρο. Εξετάζονται ακόμη οι διακοινοτικές ταραχές στο χωριό Κοφίνου και οι απειλές της Τουρκίας για επέμβαση στην Κύπρο που οδήγησαν στην αποχώρηση της ελληνικής μεραρχίας. Παράλληλα, αναδεικνύεται ο ενισχυμένος ρόλος των ΗΠΑ στο κυπριακό ζήτημα.
Από το προεδρικό μέγαρο της Κύπρου περιγράφονται οι προεδρικές εκλογές του 1968, η επανεκλογή του Μακαρίου, οι εσωτερικές ανακατατάξεις στην εθνοφρουρά της Κύπρου, η ίδρυση της ΕΟΚΑ Β’ και η απόπειρα δολοφονίας κατά του Μακαρίου. Αμέσως μετά, εξιστορούνται τα γεγονότα που ακολούθησαν την επιβολή της δικτατορίας του Ιωαννίδη το 1973, η στήριξη του δικτάτορα προς την ΕΟΚΑ Β’, οι ελληνοκυπριακές αντιπαραθέσεις έως το καλοκαίρι του 1974 και η προετοιμασία των Τούρκων για εισβολή στο νησί. Ευρεία ιστορική αναδρομή γίνεται στο πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου του 1974 και στις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε αυτό. Τέλος, το πρώτο μέρος του οδοιπορικού τελειώνει με αναφορές στις συμπλοκές στην Κύπρο κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος, στη διάλυση της ελληνοκυπριακής άμυνας καθώς και στην εισβολή των Τούρκων.
Κατά τη διάρκεια της εκπομπής προβάλλεται πλούσιο φωτογραφικό και οπτικοακουστικό αρχειακό υλικό τόσο από το Αρχείο της ΕΡΤ όσο και από το αρχείο του ΡΙΚ.
Έτος παραγωγής: 2019
Ημερομηνία πρώτης προβολής επεισοδίου:
Σκηνοθεσία: Έλενα Λαλοπούλου
Παρουσίαση-αρχισυνταξία: Πιέρρος Τζανετάκος