Στις 10 Ιανουαρίου 1825 απεβίωσε ο Ιωάννης Βαρβάκης (γεν. περ.1750), έμπορος και μεγάλος εθνικός ευεργέτης από τα Ψαρά που από πειρατής στο Αιγαίο κατέληξε ζάπλουτος εξαγωγέας χαβιαριού στη Ρωσία. Με τα χρήματα που απέκτησε ευεργέτησε τόσο τη Ρωσία όσο και την πατρίδα του, αφήνοντας μεγάλο μέρος της περιουσίας του στο ελληνικό κράτος για τη δημιουργία κοινωφελών έργων, όπως η Βαρβάκειος Σχολή και η Βαρβάκειος Αγορά της Αθήνας. Προσέφερε επίσης πολλά στον απελευθερωτικό αγώνα πριν και κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης.
Με αφορμή τα 195 χρόνια από τον θάνατο του σπουδαίου ευεργέτη, δείτε από το Αρχείο της ΕΡΤ το ντοκιμαντέρ του Γιάννη Σμαραγδή, ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΒΑΡΒΑΚΗ, παραγωγής του 2009, που ολοκληρώθηκε σε δύο μέρη. Το ντοκιμαντέρ, αποτέλεσε τη βάση για την ταινία του Σμαραγδή «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι» και μας ταξιδεύει στους τόπους όπου έζησε και έδρασε ο Ιωάννης Βαρβάκης (Ιβάν Αντρέεβιτς Βαρβάτσι), στην Ελλάδα και στη Ρωσία, καταγράφοντας τα στάδια της πορείας του ταυτόχρονα με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του. Ψαριανός πειρατής αρχικά στα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Ιω. Βαρβάκης μεταβαίνει στη Ρωσία και κερδίζοντας την εύνοια της τσαρίνας Αικατερίνης Β΄της Μεγάλης, αναπτύσσει επιχειρηματική δραστηριότητα που τον κατατάσσει στους πλουσιότερους της εποχής του και στους ισχυρότερους στην Ευρώπη. Παρακολουθούμε την κοινωνική και φιλανθρωπική του δράση στις κοινότητες της Ρωσίας αλλά και την προσφορά του στη μόρφωση των Ελλήνων και τη στήριξη του εθνοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821. Ταυτόχρονα εξετάζονται θέματα της ελληνικής αστικής τάξης της διασποράς πριν την Ελληνική Επανάσταση τα οποία αναλύουν πανεπιστημιακοί καθηγητές, όπως ο Γιώργος Κοντογιώργης και ο Θάνος Βερέμης.
Α΄Μέρος
(video1)
Στο Α μέρος παρακολουθούμε τη δράση του Ιω. Βαρβάκη κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου και των Ορλωφικών (1770-1774), την αρχή της εμπορικής του δραστηριότητας στη Μαύρη Θάλασσα μετά τη συνθήκη ειρήνης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, τη φυλάκισή του στην Κωνσταντινούπολη και την απόδραση προς τη Ρωσία το 1775. Περιγράφεται η σχέση του με την αυτοκρατορική αυλή της Ρωσίας, η εγκατάστασή του στο Αστραχάν της Κασπίας Θάλασσας, καθώς και η πρωτοπόρα ενασχόλησή του με την παραγωγή και διακίνηση χαβιαριού, τοπικό προϊόν άγνωστο μέχρι τότε. Σημαντική υπήρξε η συμβολή του στην ανάπτυξη της περιοχής, όπου έχτισε την επιχειρηματική του αυτοκρατορία, διαθέτοντας μεγάλα ποσά για κοινωφελή έργα στο Αστραχάν και στο Ταγκανρόγκ. Μνημειώδες έργο του η περιώνυμη Βαρβάκειος Διώρυγα του Αστραχάν. Κάτοικοι των Ψαρών, επίσης, μιλούν για την κοινωφελή δράση του Βαρβάκη και Γάλλοι απόγονοί του αναφέρονται στο γενεαλογικό του δέντρο. Ο φακός της εκπομπής περιηγείται, τέλος, στους δρόμους του Αστραχάν της Κασπίας θάλασσας και ο καθηγητής και ιστορικός Αλεξάντερ Σεργκεγιεβιτς Μάρκοφ μας ξεναγεί στην πόλη στα ίχνη του Ιωάννη Βαρβάκη.
Β΄Μέρος
(video2)
Στο Β μέρος, ο φακός μας ξεναγεί στην πόλη του Ταγκανρόγκ της Μαύρης Θάλασσας όπου εγκαθίσταται ο Ιωάννης Βαρβάκης το 1915, και γίνεται αναφορά σε μια σειρά κοινωφελή του έργα εκκλησιαστικής και εκπαιδευτικής υποδομής. Η εκπομπή συναντά απόγονο του Βαρβάκη που ζει στη Ρωσία και φωτίζει πλευρές του προσωπικού και οικογενειακού βίου του. Εξετάζονται επίσης, οι επαφές του Ιωάννη Βαρβάκη με σημαίνουσες προσωπικότητες της εποχής του όπως, τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον Αδαμάντιο Κοραή την περίοδο της διάδοσης των ιδεών του Διαφωτισμού, η σχέση του με την εμπορική αστική τάξη αλλά και η ενεργός συμμετοχή του στην προετοιμασία του Αγώνα του 1821. Παρακολουθούμε κατόπιν τη δράση του κατά την επιστροφή του στην εξεγερμένη Ελλάδα την περίοδο της εμφύλιας διαμάχης το 1824, μέχρι το θάνατό του στη Ζάκυνθο στα χέρια του Διονύσιου Σολωμού το 1825. Κατά τη διάρκεια της εκπομπής μιλούν επίσης ο καθηγητής Αλεξάντερ Σεργκέγιεβιτς Μάρκοφ και η υποδιευθύντρια του Ιστορικού και Εθνογραφικού Μουσείου Ταγκανρόγκ Γκαλίνα Αλεξάντροβα Κρουπνίτσκαγια.
Δείτε περισσότερα στο archive.ert.gr