Στις 20 Ιουλίου 2022 συμπληρώνονται 50 χρόνια από την Τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κυπριακή Δημοκρατία. Η εισβολή ξεκίνησε πέντε μέρες μετά το πραξικόπημα της Εθνικής Φρουράς και του ΕΟΚΑ Β’ με στόχο την ανατροπή του προέδρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, μια καταστροφική επέμβαση που είχε σχεδιαστεί και διαταχθεί από τη δικτατορία των συνταγματαρχών στην Αθήνα. Η Τουρκία ισχυρίστηκε ότι η στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974, η οποία έμεινε γνωστή ως επιχείρηση Αττίλας, ήταν ειρηνευτική επέμβαση με βάση το άρθρο 4 της Συνθήκης Εγγυήσεων, όπως οριζόταν από τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου του 1959. Μετά και την επιχείρηση Αττίλας ΙΙ που ξεκίνησε στις 14 Αυγούστου, η Τουρκία κατέλαβε το 36,2% της Κύπρου, εκτοπίζοντας 150.000 Ελληνοκυπρίους και προκαλώντας απώλειες της τάξεως των 4.500-6.000 σε στρατιώτες και άμαχους (νεκροί και τραυματίες) αλλά και πάνω από 2.000 αγνοούμενους. Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή τη συμπλήρωση πενήντα ετών από την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, παρουσιάζει την εκπομπή:
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
Με αφορμή την μαύρη επέτειο μισού αιώνα από την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει ένα οδοιπορικό-ντοκουμέντο στην Κύπρο μετά την εισβολή των Τούρκων το καλοκαίρι του 1974. Ο φακός της εκπομπής καταγράφει μαρτυρίες Κυπρίων σχετικά με τις συνθήκες που βιώνουν μετά τον πόλεμο.
Η εκπομπή ξεκινά με μαρτυρίες Κυπρίων που εγκαταλείπουν το νησί στα τέλη του καλοκαιριού του 1974, περίπου ενάμιση μήνα μετά την εισβολή. Κύπριοι φοιτητές αλλά και πολίτες, οι οποίοι επιβαίνουν σε επιβατηγό πλοίο, εξηγούν τους λόγους για τους οποίους φεύγουν από την πατρίδα τους για να διαμείνουν στο εξωτερικό και στην Ελλάδα. Ακόμη, περιγράφουν πώς πολέμησαν στις δύο φάσεις του πολέμου με τους Τούρκους χωρίς οπλισμό και οργάνωση. Σχολιάζουν την έλλειψη επαρκούς βοήθειας από την Ελλάδα και εκφράζουν τις ελπίδες τους να αποκατασταθεί στο μέλλον η κατάσταση.
Ο φακός της εκπομπής καταγράφει πλάνα από κατεστραμμένες πόλεις και χωριά της Κύπρου, από καταυλισμούς Κύπριων προσφύγων και από πρόχειρα οδοφράγματα. Παράλληλα, ακούγονται μαρτυρίες ανθρώπων που αναζητούν αγνοούμενους συγγενείς τους. Επιπλέον, προβάλλονται πλάνα από μία συγκέντρωση Κυπρίων σε εκκλησία. Ιερέας εκφωνεί λόγο σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, τη θυσία των Ελληνοκυπρίων και κάνει ιδιαίτερη μνεία στους αγνοούμενους. Αμέσως μετά, ιερέας αναφέρεται σε πολίτες και μαχητές που έχασαν τη ζωή τους από την επίθεση των Τούρκων και την έλλειψη στοιχείων για την ταυτοποίηση των νεκρών.
Ο ιατρός και πρόεδρος του ΕΔΕΚ (Ενιαία Δημοκρατική Ένωση Κέντρου), Βάσος Λυσσαρίδης, δίνει τη δική του οπτική για τους λόγους που οδήγησαν στην εισβολή και μιλάει με αυστηρό τρόπο για τις ευθύνες της χούντας των συνταγματαρχών, αλλά και τους κύπριους που συνεργάστηκαν με το καθεστώς της 21ης Απριλίου και διευκόλυναν την τραγωδία της Κύπρου.
Ο διορισμένος πρόεδρος από τη χούντα των συνταγματαρχών, Νίκος Σαμψών, περιγράφει αυτά που έζησε τις ώρες της εισβολής.
Κύπριοι πρόσφυγες που ζουν σε καταυλισμούς περιγράφουν τους τόπους τους που έχουν καταληφθεί από τους Τούρκους εισβολής, πώς εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και τις αντίξοες συνθήκες διαβίωσής τους μετά από μερικές εβδομάδες, τις ελλείψεις σε φάρμακα, ιατρική περίθαλψη, τρόφιμα, ακόμα και σε αντίσκηνα. Σχολιάζεται επίσης η εμπλοκή των Βρετανών.
Ο Εζεκίας Παπαϊωάννου, στέλεχος του ΑΚΕΛ, μιλά για τη βοήθεια που παρέχει ο ίδιος και άλλα ηγετικά στελέχη του κόμματός του στους Κύπριους πρόσφυγες, ενώ σημειώνει ότι πολλά από τα μέλη του ΑΚΕΛ ζουν μαζί με τους πρόσφυγες. Αναφέρεται στην ανάγκη να ξεκινήσουν ενέργειες για την επιστροφή των προσφύγων στα σπίτια τους. Σχολιάζει επίσης τη συμμετοχή Τουρκοκύπριων κομουνιστών στο κόμμα, τη δολοφονία πολλών εξ αυτών από Τούρκους τρομοκράτες με αποτέλεσμα οι υπόλοιποι να αποχωρήσουν φοβούμενοι για τη ζωή τους. Έπειτα, αιχμάλωτοι Τουρκοκύπριοι περιγράφουν πώς συνελήφθησαν και σχολιάζουν την εισβολή και τη συνύπαρξη Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων.
Ελληνοκύπριος πολιτοφύλακας εξηγεί πώς Τούρκοι και Έλληνες της Κύπρου ζούσαν μονιασμένοι πριν την εισβολή και αναφέρει στη δράση Τουρκοκύπριων τρομοκρατών, μελών της οργάνωσης TNT, οι οποίοι που είχαν εξοπλισθεί παράνομα από την Τουρκία. Περιγράφει τις συνθήκες της παρούσας κατάστασης και εκφράζει την ελπίδα να αποκατασταθεί η ομαλότητα.
Ο Χρυσόστομος Α’, αρχιεπίσκοπος Πάφου και Αρσινόης και εκπρόσωπος του αρχιεπισκόπου Μακαρίου στην Κύπρο, τονίζει πως μετά το πραξικόπημα στην Κύπρο τους μητροπολιτικούς θρόνους κατέλαβαν δοτοί αρχιερείς και έτσι η εκκλησία δεν έλαβε μέτρα ικανά για να ανακουφίσουν τους πρόσφυγες. Επίσης, σχολιάζει το ζήτημα του τοποτηρητή του αρχιεπισκοπικού θρόνου καθώς και την κατάληψη της μητρόπολης Πάφου από τους απλούς πιστούς οι οποίοι ζητούσαν την επιστροφή του Χρυσοστόμου. Κάτοικοι της Πάφου μιλούν για την κατάληψη της μητρόπολης Πάφου και εκφράζουν την άποψη πως ο μητροπολίτης Χρυσόστομος πρέπει να επιστρέψει στη θέση το και την ανάγκη να επιστρέψει ο Μακάριος στην Κύπρο. Στην συνέχεια, σχολιάζονται οι περιορισμένες δυνατότητες που έχει η εκκλησία για να παρέχει βοήθεια στους πρόσφυγες. Ο τοποτηρητής Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, μητροπολίτης Πάφου, Γεννάδιος (ο Μαχαιριώτης), μιλά για την ανατροπή του Μακαρίου και τη διάσπαση της εκκλησίας μετά την εισβολή, αλλά και τις δυσκολίες προκειμένου να δρομολογηθούν οι απαραίτητες ενέργειες προς ανακούφιση των προσφύγων.
Ακολουθεί ενδιαφέρουσα συνέντευξη κατά την οποία, ο Νίκος Σαμψών εξηγεί τους λόγους για τους οποίους ορκίστηκε πρόεδρος της Κύπρου μετά το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, ενώ περιγράφει την δική του οπτική για τα γεγονότα γύρω από το πραξικόπημα.
Κύπριοι πρόσφυγες περιγράφουν τις συνθήκες δημιουργίας τάφων για τους νεκρούς από την ημέρα του πραξικοπήματος αλλά και της εισβολής.
Ο Νίκος Παμπόρης, στέλεχος της ΕΟΚΑ και τέως πρόεδρος της Παγκύπριας Ομοσπονδίας Εφέδρων Αξιωματικών Κύπρου μιλά για τους σκοπούς της Ομοσπονδίας και την αμυντική ικανότητα της Κύπρου την περίοδο δράσης του Γεώργιου Γρίβα.
Ο Βάσσος Λυσσαρίδης μιλάει για την ανάγκη επιστροφής του Μακάριου και τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να προχωρήσουν οι Κύπριοι στο μέλλον.
Παρακολουθούμε πλάνα από πορεία διαμαρτυρίας Ελληνοκυπρίων για τη δολοφονία του ποιητή και πολιτικού και οργανωτικού γραμματέα της κεντρικής επιτροπής του ΕΔΕΚ, Δώρου Λοΐζου, στις 30 Αυγούστου1974 από ένοπλους της ΕΟΚΑ Β’.
Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες μιλούν για την κατάστασή τους, αναφέρουν τους τόπους καταγωγής τους και όσα έζησαν στην εισβολή, τα εγκλήματα του Τουρκικού στρατού, εκτελέσεις, βασανισμούς και βιασμούς. Στο τελευταίο μέρος της εκπομπής προβάλλονται πλάνα από κατεστραμμένες γειτονιές κυπριακών πόλεων, εγκαταλελειμμένα σχολεία και καταστήματα καθώς και από καταυλισμούς προσφύγων.
Σκηνοθεσία Γ. Εμιρζάς
Έτος παραγωγής: 1974
Δείτε περισσότερα στο https://archive.ert.gr